Ochrona ludności. Wybrane problemy. Bogdan Michailiuk
zaś koordynatorem jest dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa oraz szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zagrożeń o charakterze terrorystycznym.
Raport jest dokumentem niejawnym. Zawiera informacje dotyczące około 50 zagrożeń (łącznie z ich scenariuszami), które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo oraz międzynarodową pozycję naszego państwa, a także godzić w porządek konstytucyjny, zwłaszcza w suwerenność, niepodległość i nienaruszalność terytorium. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że na liście zagrożeń znalazły się także zagrożenia związane z międzynarodowym terroryzmem. W Raporcie dokonano również analizy ryzyka najważniejszych zagrożeń wynikających z przyczyn naturalnych i technicznych (m.in. powodzie, epidemie, epizootie, epifitozy, skażenia chemiczne, ograniczenie w dostawach energii elektrycznej, ograniczenia w dostawach paliw płynnych)18.
Wśród najistotniejszych zagrożeń w XXI wieku o zasięgu globalnym należy wymienić trzy główne, które pojawiają się na kartach zasadniczych krajowych i transnarodowych dokumentów strategicznych: proliferację broni masowego rażenia, terroryzm oraz cyberzagrożenia19.
Jeżeli podejmiemy próbę sporządzenia listy czynników sprowadzających zagrożenie na przestrzeni mijających dekad, zauważymy, że zmieniły się tzw. obiekty, przeciw którym zagrożenia były i są kierowane. Warto w tym kontekście wspomnieć, iż ostatnie stulecie przyniosło zmianę w zakresie stosunku zabitych żołnierzy do ofiar śmiertelnych wśród osób cywilnych.
Otóż, do wybuchu I wojny światowej poszkodowanymi oraz ofiarami w śmiertelnych zbrojnych potyczkach i bitwach byli głównie żołnierze. Wynikało to, rzecz jasna, z charakteru prowadzonych wojen; naprzeciw siebie stawały dwie grupy żołnierzy, którzy dla pewnej idei atakowali przeciwnika, używając w walce mieczy, dzid, pik, potem – łuków, kusz. Rozwój kolejno doskonalonych broni zaprowadził ludzi do sięgania na polu walki po broń palną, z której strzelano do wroga zza różnego rodzaju osłon, potem – z okopów. „Ludność krajów biorących udział w wojnie, która pozostawała poza rejonem walk, nie była narażona na zbrojne oddziaływanie nieprzyjaciela, oczywiście nie licząc strat i zniszczeń czynionych przez wojska najeźdźcy dokonywane podczas przemarszów”20. Stosunek zabitych żołnierzy do zabitych niewinnie cywili kształtował się w tym czasie i w tych okolicznościach na poziomie 10:1.
Zjawisko frontu i zaplecza narodziło się w czasie I wojny światowej. Postęp cywilizacyjny i towarzyszący mu prężny rozwój nauki i techniki obfitował w nowinki technologiczne. Doskonalono dotychczasową broń oraz konstruowano innowacyjny sprzęt. W czasie I wojny światowej sięgano po coraz bardziej niebezpieczne środki walki, stosowano gazy bojowe oraz sterowce i samoloty bojowe do oddziaływania militarnego na obszary leżące poza strefę frontu, tzw. zaplecze.
Tabela 1
Straty w wyniku wykorzystania środków lotniczych oraz gazów bojowych
Opracowanie własne.
Zastosowanie samolotów umożliwiało atak z powietrza na terytorium przeciwnika, co wiązało się z ofiarami masowymi oraz masowymi zniszczeniami. Warto w tym miejscu przywołać przykładowe zdarzenia, jakie przyniósł intensywny rozwój lotnictwa oraz wykorzystanie gazów bojowych (zob. tabela 1).
Uwagę zwraca liczba poszkodowanych oraz ofiar śmiertelnych prowadzonych działań. II wojna światowa to intensywny okres produkcji innowacyjnych technologii wojennych ukierunkowanych na zabijanie ludzi. Warto w tym miejscu przywołać przykładowe zdarzenia, jakie miały wówczas miejsce (zob. tabela 2). Po raz kolejny uwagę zwraca liczba poszkodowanych, ofiar śmiertelnych, a także rozmiar szkód materialnych zaistniałych na skutek prowadzonych działań.
Tabela 2
Straty w wyniku wykorzystania innowacyjnych technologii wojennych środków lotniczych i gazów bojowych
Opracowanie własne.
Oszacowano, że w wyniku II wojny światowej zginęło 72 mln ludzi, w tym 47 mln ludności cywilnej (tj. 65%). Reasumując, wskazany na wstępie niniejszego podrozdziału stosunek zabitych żołnierzy do zabitych cywili (10:1) został diametralnie zmieniony – na 1:2.
Jak sytuacja przedstawia się obecnie? Współcześnie wyzwania i zagrożenia jeszcze nigdy tak bardzo nie dotykały człowieka, mienia, środowiska i infrastruktury jak współcześnie21. Powyższe pozwala na konstatację, iż każde państwo winno zapewnić społeczeństwu stosowną ochronę oraz przygotować je do umiejętnego postępowania w sytuacji wystąpienia zagrożenia. Służby ratownictwa i ochrony ludności powinny dysponować stosowną wiedzą o wszelkich potencjalnych zagrożeniach – ich rodzaju, skali występowania, rodzaju i skali skutków w odniesieniu do ludzi, zwierząt, mienia i środowiska. Środowisko bezpieczeństwa ulega ciągłym zmianom, które determinują potrzebę uaktualnienia, modyfikacji już istniejących rozwiązań oraz opracowywania innowacyjnych sposobów ochrony ludności i jej otoczenia.
Poniżej znajduje się lista głównych zagrożeń, których mnogość i częstotliwość sprawia, że każdy dzień przynosi informację o jakichś ofiarach, czy też o stratach ze świata materialnego:
• zamachy terrorystyczne (cały świat, coraz częściej Stary Kontynent);
• konflikty (Ukraina, arabska wiosna 2011, niestabilna sytuacja w Syrii i będące jej konsekwencję masowe migracje);
• kataklizmy (pożary, mrozy, powodzie, trzęsienia ziemi, tajfuny, susze, wybuchy wulkanów);
• epidemie i pandemie22;
• katastrofy budowalne i komunikacyjne.
Taki obraz rzeczywistości XXI wieku wskazuje na zmianę stosunku zabitych żołnierzy do zabitych niewinnie cywili na 1:10.
Przeszliśmy całą drogę od zagrożeń dla jednostek ludzkich w XIX wieku, poprzez zagrożenia dla grup etnicznych oraz całych narodów w burzliwym wieku XX, aż do współczesnych zagrożeń ponadnarodowych powodowanych działalnością i propagandą organizacji terrorystycznych, w coraz większym stopniu wykorzystujących zamachy podejmowane solo23.
Zagrożenia stanowią tylko element niniejszej monografii. Wprowadzenie do problematyki miało pomóc w dalszym tworzeniu opracowania, zatem nie sposób w tym miejscu rozwinąć problemu każdego z potencjalnych i rzeczywistych zagrożeń czyhających na współczesną ludność. Niemniej jednak warto wspomnieć, iż ewoluujące zagrożenia o charakterze terrorystycznym implikują konieczność podejmowania wszelkich dostępnych środków celem zminimalizowania zaistnienia zdarzenia. Należy pamiętać, że zarówno w wymiarze nieco skromniejszym – coraz bardziej powszechna działalność tzw. samotnych wilków, jak i w obszernym – cyberatak na kluczową infrastrukturę krytyczną, zasadniczą misją współczesnych państw demokratycznych pozostaje zapewnienie ochrony pojedynczej osobie, grupie społecznej i ogółowi ludności cywilnej.
Oprócz szeroko rozumianego terroryzmu oraz „nieprzychylnych i nieujarzmionych do końca sił przyrody, oprócz niebezpieczeństw wynikających z gwałtownego rozwoju przemysłu, techniki i środków masowej komunikacji, od wieków zagraża ludzkości [wciąż] jedno nieszczęście – wojny”24. Tymczasem analiza przedmiotowej literatury pozwala na konstatację, że po demontażu dwubiegunowego świata zimnowojennego i wstąpieniu Polski do NATO, eksperci, autorzy publikacji i projektów widzą potrzebę budowania i doskonalenia systemu uwzględniającego współczesne zagrożenia czasu pokoju, ignorując niejako kwestię
http://rcb.gov.pl/raport-o-zagrozeniach-bezpieczenstwa-narodowego-3 (dostęp: 02.01.2017 r.).
Bezapelacyjnie szczególnie negatywne skutki dla całego świata niesie proliferacja broni masowego rażenia. Zagrożenie można sprowadzić do trzech „czarnych scenariuszy”:
• „anarchii nuklearnej” w wyniku rozpadu globalnego reżimu nieproliferacji (opartego na Układzie o nieproliferacji broni jądrowej);
• destabilizacji państwa dysponującego bronią jądrową;
• uzyskania dostępu do środków nuklearnych przez podmioty niepaństwowe, w szczególno-ści organizacje terrorystyczne – technicznie najłatwiejsze może być wykorzystanie konwencjonalnego ładunku wybuchowego do rozpylenia materiałów radioaktywnych (tzw. brudna bomba).
Terroryzm z użyciem BMR, zwany też superterroryzmem lub terroryzmem masowego rażenia, to perspektywicznie szczególnie niebezpieczna odmiana terroryzmu. Jak słusznie zauważa S. Koziej, „dysponowanie taką bronią przez ugrupowania o charakterze terrorystycznym może bowiem przybierać formę nie tylko fizycznego jej posiadania, ale także dywersyjnego włamywania się do istniejących systemów zabezpieczeń lub sterowania bronią nuklearną i uzyskiwania przez to dostępu do takiej broni”. Cyt. za S. Koziej,
R. Kalinowski,
A. Skrabacz,
Epidemia oznacza występowanie zakażeń w istotnie większej liczbie w określonym czasie i na danym terenie. Z kolei pandemia to epidemia, obejmująca rozległy obszar kontynentu lub świata, występująca w tym samym czasie. Spośród najgroźniejszych w historii można przywołać:
• dżuma (1348–1352) – zmniejszenie populacji nawet o 80%;
• grypa hiszpanka (1918–1919) – przeszło 50 mln ofiar śmiertelnych;
• grypa azjatycka (1957) – ok. milion ofiar śmiertelnych;
• grypa A/H1N1 (od 11 VI 2009) – ok. 12 799 ofiar;
• AIDS – masowe zachorowania (zwłaszcza w Afryce);
• SARS – kilkaset zgonów;
• Ebola – najbardziej współczesne zagrożenie [liczba ofiar w Afryce Zach. wynosi
9177 tys., liczba zakażonych zbliżyła się do 29 tys. (28 646 tys.), z czego 11 323 osób zmarło – stan na 30.03.2016 r., według WHO, Ebola Situation Report, http://apps.who.int/ebola/current-situation/ebola-situation-report-30-march-2016 (dostęp: 12.05.2016 r.)].
Zasadniczo należy obawiać się ekstremistów, np. przypadek Andersa Behringa Breivika:
• 22.07.2011 r. – Norwegia, Oslo i Utoya. Anders Breivik przeprowadził dwa ataki – w pierwszym z nich, w wybuchu bombowym w dzielnicy rządowej w Oslo, zginęło 8 osób, w drugim, na uczestników obozu młodzieżówki współrządzącej Partii Pracy na wyspie Utoya, zastrzelił 69 osób.
Równie niebezpieczni są światowi zwolennicy tzw. Państwa Islamskiego (wybrane wydarzenia inspirowane ideologią tzw. Państwa Islamskiego):
• 12.06.2016 r. – USA, Orlando. Zamachowiec dokonał ataku w klubie Pulse w Orlando, poprzysięgając wierność tzw. Państwu Islamskiemu. Zdarzenie zostało uznane za najbardziej krwawą strzelaninę dokonaną przez jedną osobę w dziejach Stanów Zjednoczonych, najbardziej krwawy atak na społeczność LGBT oraz najbardziej krwawy atak terrorystyczny na terytorium Stanów od zamachów z 11 września 2001 roku. Zginęło 50 osób, 53 zostały ranne.
• 15.07.2016 r. – Francja, Nicea. Zamachowiec wjechał ciężarówką w tłum ludzi spacerujących po promenadzie Anglików w Nicei. Zginęły 84 osoby, 120 zostało rannych.
• 06.08.2016 r. – Belgia, Charleroi. Dwie osoby (funkcjonariuszki policji) zostały zranione maczetą.
• 30.08.2016 r. – Kirgistan, Biszkek. Zamachowiec-samobójca wjechał samochodem w bramę ambasady Chin, zdetonował bombę. Jedna osoba zginęła, trzy zostały ranne.
• 21.12.2016 r. – Niemcy, Berlin. Bliźniaczy zamach lipcowego z wykorzystaniem 40-tonowej ciężarówki z samobójcą za kierownicą; kierowca wjechał w tłum ludzi na jarmarku bożonarodzeniowym na Breitscheidplatz. Zginęło 12 osób, 56 zostało rannych.
• 22.03.2017 r. – Wielka Brytania, Londyn. Bliźniaczy zamach lipcowego w Nicei i grudniowego w Berlinie; kierowca wjechał w grupę ludzi na moście Westminsterskim. Próbował dostać się na teren brytyjskiego parlamentu, śmiertelnie ranił policjanta stojącego na straży bramy wjazdowej. Zginęło 6 osób, 29 zostało rannych.
M. Szczęśniak,