Kus vir die Kluisenaars. Esta Steyn
van Zyl,” sê hy toe en sy stem klink swaar, “dis jammer, want dis die een ding wat ’n mens nie kan bekostig nie, naamlik om jou vingers te verbrand. Dorkas nog minder. Daar is die ou Germaanse spreekwoord wat sê ’n vrou met gebrande vingers se toekoms word duister as sy vis eet. Is dit so?”
“Dit sal ek moet uitvind.”
Hy grinnik.
Net toe roep Eli met ’n groot en ongeduldige stem uit die huis: “Simon! Simon, waar bly jy so lank met die vis! Is dit al gaar?”
“Ek kom, Pa!” Hy kyk af na haar toe. “Kom, ons gaan in.”
Die lig vanuit die voordeur skyn op Simon de Witt se gesig. Sy bruin oë kyk spottend na haar.
Eli se stem het haar tot die werklikheid van haar haglike situasie teruggeroep. Haar bravade van flussies verdamp in ’n stilte toe sy die huis binnestap.
Vier
Die eetkamer van die ou kliphuis is ’n ruim vertrek wat uit die voorvertrek loop. Daar is ook ’n ander deur uit die eetkamer wat na die gang toe lei. In die middel van die eetkamer staan ’n groot geelhouttafel met riempiestoele. Hier en daar lê ’n bokvel op die vloer.
Anders as die somberheid wat sy vanmiddag in die huis ondervind het saam met Miss Mavis, voel sy nou ’n mate van geselligheid aan. Die tafel is gedek en die lamp skyn intiem oor die bruinbrood, goudgeel botter en die vyekonfyt. Aan die kop van die tafel sit Eli en aan sy regterhand ’n blonde man wat sy onmiddellik weet Jokie se pa, Joac, moet wees.
Sy sit die swart pot in die middel van die tafel neer en weet nie wat om te sê nie.
“Ek het Frans van Zyl vir ete genooi. Niemand dink ook daaraan dat die man honger kan wees nie,” sê Simon en maak sy krukke langs sy stoel staan. “Frans, dis my stiefpa, en hierdie is my stiefbroer, Joac. Kom sit,” nooi Simon ongestoord. Eli ignoreer Simon se grappie en Joac se “Naand” klink flou.
Die ete verloop in stilte en Fransie kan nie agterkom of dit maar hulle manier van doen is, en of dit haar teenwoordigheid is nie. Maar sy is honger en sy eet die vis wat Simon in haar groot wit bord skep. Sy eet ook van die vars bruinbrood en wonder of dit Miss Mavis se baksel is. Van Miss Mavis is daar niks te sien nie. Van Benjamin ook nie. Jokie slaap seker al teen hierdie tyd.
Eli bly stug sit en eet sy vis met sy hande. Hy pluis die laaste stukkie vis van die grate af en breek selfs die viskop oop. Hy doen dit smaaklik en sy kan amper nie help om openlik te sit en staar nie. Langs hom sit Joac en dis asof sy sy vyandigheid oor die breedte van die tafel kan aanvoel. Hy en Eli begin ’n gesprek oor die werk en sy sit doodstil en luister, afgesluit van die geselskap. Sy besef dat wanneer die ete verby is, sy seker nie weer tyd sal kry om met Eli te praat nie. Toe hy en Joac in ’n stilte verval, skraap sy al haar moed bymekaar:
“Meneer Van Egeren, u het netnou gesê dat u my nie in diens kan neem nie. Hoekom nie?” Langs haar sit Simon sy mes en vurk neer en kyk haar aandagtig aan. Joac eet onverstoord verder. Eli neem tydsaam sy servet en vee sy mond af. Hy skuif sy bord terug.
“Ons het gedink dat jy ’n man is, juffrou Van Zyl. Ek stel nie daarin belang om ’n meisie hier in diens te neem nie. Joac, skink vir ons koffie.”
“Beteken dit …” begin sy weer.
“Dit beteken dat jy môre teruggaan, dis al.” Sy stem is bars en ongenadig. Sy voel hoedat ’n rooi gloed oor haar wange sprei.
“Meneer Van Egeren, ek kan dit nie aanvaar nie.”
Eli kyk haar vir die eerste maal direk aan. “Jy kan dit nie aanvaar nie? Wat bedoel jy? Jy het my openlik mislei deur voor te gee dat jy ’n manlike klerk is. Wat jy aanvaar en nie aanvaar nie, het niks met my te doen nie.”
Toe gil Jokie. ’n Lang en angstige gil wat iewers agter uit die huis opklink en nie ophou nie.
Joac skuif sy stoel agteruit en staan op. Hy loop uit en Fransie hoor hom deur die huis stap. Dit word stil. Vaagweg klink die gekerm weer op. Sy dink aan die appel wat Jokie so liefdevol teen sy borsie blink gevryf het vir sy pa. Het hy dit toe ooit vir hierdie swygsame blonde man gegee?
Die skok van die gil het haar so ontsenu dat sy ook nie verder met Eli kan redeneer nie. Toe Joac terugkom, bly hy in die gangdeur staan. “Hy wil vir jou hê,” sê Joac en eers ná ’n paar sekondes registreer sy dat dit met háár is wat hy praat.
“O? Verskoon my …” Sy staan op en stap agter Joac aan in die donker gang af. Die gang is breed en in die middel lê ’n bont loper. Die huis is groter as wat sy gedink het. Aan die einde van die gang is daar ’n dwarsgang en heel aan die einde daarvan is die kamer waarheen sy Joac volg.
In die dowwe lamplig sien sy die groot dubbelbed en daar lê die kind, half oopgeskop. Die beddegoed is deurmekaar. Jokie begin opnuut huil toe sy nader kom. En Joac bly swygend in die deur staan. Sy voel hoedat hy haar bewegings dophou. Toe is sy by Jokie en haar arms gaan spontaan om die warm lyfie.
“Fransie is hier,” fluister sy en druk sy koppie teen haar bors. Op daardie oomblik, terwyl sy asempie in haar nek blaas, onthou sy haar pa en Melissa en die groot huis op Kruisendal regoor die skool. In haar verlede was daar nie klein kindertjies nie. Behalwe in die tyd, ná haar pa se dood, toe sy by ant Bernice en oom Sybrandt gaan inwoon het. Daar was die jong vroutjie langsaan met die twee klein dogtertjies wat sy soms opgepas het. Dan het sy vir hulle stories vertel en saam pop gespeel. Een aand moes hulle by tant Bernice slaap en toe het sy hulle help bad en aantrek en in die bed gesit. Daar was ’n soet kleinkindgeur van poeier wat vir haar aangenaam was. Nou is dit ’n vlietende verlange.
Sy wieg haar liggaam saggies heen en weer en voel hoedat Jokie geleidelik tot bedaring kom. “Ek is hier, Jokie,” sê sy instinktief oor en oor.
“Fransie, moenie weggaan nie … moenieee!” kerm hy. Sy neusie is toe en sy lippies is vuurwarm teen haar nek. In die deur leun Joac teen die kosyn en praat steeds geen woord nie. Sy bly op die rand van die groot bed sit totdat sy lyfie verslap. Hy slaap. Versigtig laat sy hom terugsak en skuif die kussing gemaklik onder die blonde haartjies in. Sy maak hom versigtig toe met die laken, buk vooroor en soen hom sag op die voorkop. Toe stap sy uit, verby Joac, in die lang gang af.
Aan die einde van die dwarsgang sien sy hom in sy slaapklere en met sy bruin sak onder sy arm: Benjamin. Hy staan verwese daar. Bo-oor sy slaapklere het hy ’n oopknooptrui aan en aan sy voete is sokkies en sandale. Sy stap tot by hom. Die kamerdeur is oop en sy loer vinnig binnetoe. Die vertrek het net die nodigste meubels. ’n Bed, kas en tafel. Op die vloer lê bondels en bondels klere, asof die hele inhoud van sy klerekas daar uitgegooi is.
“Gaan jy ook nou slaap, Benjamin?” vra sy. Hy kyk af op die vloer en knik gehoorsaam. Toe draai hy om en stap tevrede sy karige kamertjie binne.
In die eetkamer vind sy dat Eli nie meer daar is nie. Simon sit met sy elmboë op die tafel. Sy kop is tussen sy hande en sy koffie staan voor hom. Hy kyk op toe sy inkom. “Kom, ek skink vir jou koffie. Het Jokie bedaar?”
“Jokie het bedaar. Ek het nie.”
“Kom sit en bedaar dan.”
Hy trek die koffiekan nader en skink vir haar in. Hy kyk haar lank en ernstig aan. “Frans van Zyl, luister na wat ek sê, want ek weet waarvan ek praat. Slaap vannag hier oor en môreoggend ry jy terug na waar jy vandaan kom. Want hier gaan jy net seerkry. Dis die beste so, glo my. Ek ken my stiefpa. As hy eers hierdie trant ingeslaan het, word hy onverbiddelik en dan sal hy jou net verder verneder en krenk. Hierdie werk is nie vir jou nie. Dis hard hier, en ondankbaar. Dis nie vir iemand soos jy nie. Vergeet dat jy ooit hier was. Sal jy, Frans?”
Hy kyk na haar en wag op ’n antwoord.
“Ek weet nie. Ek het seker nie ’n keuse nie.”
“Ek wil jou nie verjaag nie …”
“Spoke laat hulle ook nie verjaag nie.”
“So kom ek agter.”
“Goeienag.” Sy staan op.