Rykie: 'n lewe met woorde. Lizette Rabe
dag lus het.”30
Louw meen ’n mens moet deernis hê met Van Reenen se stiefma: “Sy moes kompeteer met die hele tragedie rondom haar mooie suster – wat voorts verewig was in haar ouderdom by haar dood.”31
Ondanks die moeilike verhouding tussen Van Reenen en haar stiefma was daar later tog enkele verwysings in Van Reenen se werk na “my ma”. Volgens Boshoff het sy, sover hy kon onthou, net twee keer na haar “ma” in haar rubrieke verwys.32 Vir hom was dit opvallend juis omdat die afwesigheid van ’n moederfiguur klaarblyklik ’n rol in die vorming van die jong Van Reenen gespeel het. In die Op die Randakker-bundel alleen is daar egter drie verwysings na “my ma”, met een daarvan waar sy van “my eie ma” skryf. ’n Mens sal nie weet of sy na haar eie vroeggestorwe ma of stiefma verwys nie.
Van Reenen het aan die destydse Hoër Meisieskool Malmesbury gematrikuleer.33 Dis gevolg deur ’n graad in die tale in 1943, verwerf op ouderdom 20, aan die US. Haar meestersgraad in Engels het agttien maande later gevolg.34 Al twee is klaarblyklik met lof geslaag.35
Anneke van Niekerk, eggenoot van Danie van Niekerk, skryf Van Reenen se hoofvakke was Latyn (“onder die befaamde Nederlandse prof. Pietjie van Braam”) en Engels, en ook dat sy haar meestersgraad in Latyn behaal het.36 Volgens Helene de Villiers was hul MA egter slegs in Engels.37
Louw, wat van Van Reenen se boeke ná haar dood by Wurtzel gekry het, skryf na aanleiding van ’n inskripsie in die Roget’s Thesaurus of English Words and Phrases Van Reenen se “kop moes toe [as jongmens] effens na Engels gedraai het”. Sy het haar naam, “Rykie vdB van Reenen”, in die boek geskryf, met die datum in Engels: 1st July 1943. “Die datum het so ’n skuins strepie onder. Die vdB se punte is met ’n geoefende hand onder die afkorting geskryf … hier het ’n besliste mens geskrywe,” sê Louw.38
Van Reenen en studentemaat Helene de Villiers, wat hul vriendskap as ’n “lewensverbintenis” beskryf – een “wat dieper gaan as wat ek kan verstaan” – het in 1944 en 1945 saam hul MA in Engelse letterkunde gedoen. In sommige klasse was dit net hulle twee in die klas.39 Danksy Van Reenen se inspirasie en aanmoediging het De Villiers later haar doktorsgraad in die Afrikaanse letterkunde gedoen.
Die “besondere Engels-departement” waarin hulle hul bevind het, was vrugbare teelaarde vir die verbintenis tussen twee besonderse intellekte. Toe sy later in Cambridge kom, sê De Villiers, het sy eers besef wat dit was wat hulle in die Engels-departement op Stellenbosch gehad het: ’n soort “Cambridge-atmosfeer”.
Hulle het as jongmense baie meer as kennis deur hul studies in dié departement gekry, sê De Villiers; méér as ’n sensitiwiteit vir die letterkunde, veel eerder ’n “hele lewensbenadering”.
Van Reenen en De Villiers was deel van ’n besonderse groepie vroue op Stellenbosch wat hulle op ’n intellektuele vlak by mekaar aangesluit gevoel het. Onder hulle was ook Elsabé Malan, wat later hoogleraar op Stellenbosch geword het, en Sophie Kritzinger, Engels-onderwyser aan die Hoër Meisieskool La Rochelle in die Paarl: “alles die Engels-departement wat vir ons so baie beteken het,” sê De Villiers.
Dit was as student aan die US dat Van Reenen die rabbedoe blykbaar die enigste keer die binnekant van ’n haarsalon gesien het. Volgens Boshoff het sy haar hare net dié een keer “laat doen”.40 Dié het nie lank gehou nie, want sy is blykbaar reguit terug na haar blyplek en het die stilering dadelik uitgewas.
“Vir die res van haar lewe het sy net die ligrooi krullerige dos netjies gehou deur dit aan die kante en agter nie te lank nie te laat knip,” skryf Boshoff.
Ook “opdress” sou nie een van Van Reenen se deugde wees nie. Lewenslange studentemaat Hansie Reitz (gebore Markötter) skryf dat Van Reenen nie na die “wonderlike gesellige ‘Poetry Evenings’” van mnr. W. en mev. Van Heyningen [mev. Van Heyningen was hul beroemde Engels-dosent] gegaan het nie, want dit was ’n geval van “trek jou Sondagklere aan, sit ’n ferweelstrik in jou hare en jou beste voetjie voor, bring jou kis-Engels saam … Daar drink jy sherry (baie min!) en lees ‘poetry’.”41 Dit het duidelik nie vir Van Reenen aangestaan nie.
Tog, dit beteken nie dat Van Reenen nie gesellig kon kuier nie. Reitz skryf: “Nooit sal ek ’n bierbottel in die hand neem nie sonder dat ek dink aan Rykie, met my 21ste verjaardag die middag in die bessiebome waar Cluverstraat om die sirkel gedraai het. Ek het ou Oom [Reitz se oom, “Oubaas” Markötter] oorreed om vir ons ’n paar botteltjies bier te koop en so teen die aand het Rykie hare teen die lig gehou en gesê: ‘Kyk net hoe mooi skyn die son hierdeur’.”
Reitz skryf dis dalk “’n simpel ding om so lank te onthou”, maar die herinnering is tog ’n aanduiding van die deernis en diepte van vriendskap tussen die studentemaats. Oor hoe hulle ontmoet het, onthou Reitz: “Toe ek in ons eerstejaar die eerste dag inloop in prof. Pietjie van Braam se klas, toe sit daar – in die middel in daardie harde ou skoolbankies, heel voor – Minnie Mouton, en agter haar die een met die weerbarstige rooi hare. Toe ek agter haar inskuif, gooi sy haar om – so met ekstra energie – kyk my stip, lag vriendelik – soos in ek hou van waarna ek kyk – en sê sy is Van Reenen – Rykie – en ek sê ek is Hansie. Sy sê sy weet.”
Die volgende keer dat dié twee eerstejaars mekaar toe raakloop, was kort daarna toe hulle moes “aantree” in “Jokkelalgemeen”. Dit was die noemnaam vir die destydse liggaamsoefeninge-kursus, vernoem na een van die pioniers aan die US. Reitz skryf hoe sy skielik die toilet in die splinternuwe gimnastiekgebou langs die swembad nodig gehad het. Niemand wou haar gaan wys waar nie, want die dosent was “te kwaai met laatkommers”. Tog: “Rykie spring op, gul, hulpvaardig, die suster wat ek nooit gehad het nie – en dit vir lewenslank.”
In die Latyn-klas was daar slegs drie vroulike studente, die genoemde Minnie Mouton, Reitz en Van Reenen – “die res was tokkelokke en regte-studente”. Reitz skryf: “As Prof ’n vraag vra – en sy lesings het bestaan uit vrae vra – was dit altyd of Minnie of Rykie, of beide sommer saam, wat die antwoord kon gee.”
Van Reenen het ook in dié tyd net-net die geleentheid om na die VSA te reis, gemis. “So 1944-45 is daar ’n beurs uitgeloof vir die heel beste studentedame op Stellenbosch om na die Verenigde State te gaan. Minnie was met ’n baie kortkop voor Rykie met al Minnie se cumme. Dit was baie jammer, want Minnie is toe UCT toe. Sy’t nie kans gesien vir oorgaan in daardie oorlogsjare nie. Rykie sou natuurlik sonder aarseling die Duitse duikbote getrotseer het,” skryf Reitz.
Reitz se herinneringe teken ’n lewenslustige, ondersoekende, uitdagende jong Van Reenen. Sy skryf oor die preutsheid van hul era: “Ek en Rykie het so lekker gelag eendag toe Prof sê ons moet die volgende twee reëls oorslaan. Toe slaan ons oor ‘soos die nag lank is vir die minnaar wat sy geliefde verlei het’.”
“Opwindend” was die keer toe die US ’n kunsuitstalling in die Carnegie-biblioteek verbied het: “Eendag gryp Rykie my aan die arm op die trap van die Carnegie. ‘Hans, kom, man, kom – gou! Jy’t nog nooit so iets gesien nie!’ Sy sleep my saam tot in die foyer en daar is die lang man met woeste hare wat orent staan en omtrent boos van voorkoms. Hy was besig om sy skilderye van die mure af te haal … Die Universiteit het laat weet hy moet dadelik weg met die klomp naaktes – seker darem nie meer as een of twee skilderye van vroue nie.”
Van Reenen se talent om onder negatiewe omstandighede iemand aan die praat te kry, was duidelik toe al aanwesig: “So vinnig as wat hy afhaal, so vinnig het Rykie haar lofprysings uitgeroep. Die ou, Jean Welz, kon nie help om sy stroewigheid te los en met haar te gesels nie.”
Nog ’n latere handelsmerk van die Van Reenen-temperament, dié van laat wees vir afsprake omdat daar altyd iets interessants voorgeval het, was ook reeds aanwesig. “Laat kom by Huis ten Bosch was by Rykie ’n gewoonte. Sy’t haar beslis nie deur koshuisreëls laat hokslaan nie. Menige nagte het ’n paar hande vol gruis teen die ruite haar kamermaat – ook met rooi hare, blou oë en sproete – laat weet sy moet afsluip en ’n grondvloervenster vir haar oopmaak. Een nag kon sy niemand wek nie, toe het sy saam met haar tante se steekhaarbrak op die voordeurmatjie [van die tante se huis] in Van Riebeeckstraat opgekrul en toe die melkwa kom, eers wakker geword.”42
Van