Rykie: 'n lewe met woorde. Lizette Rabe
sy hét sy hoed, en daarmee gaan sy na die polisie en dan sal hy sien wat met hom sal gebeur. Sy draai net daar voor hom om en af polisiestasie toe daar oorkant Pienk Piet [dit was waar die huidige nuwe ingang na die Botaniese Tuin is; die standbeeld staan nou voor die Teologiese Fakulteit].
“Hulle het haar klag neergeskryf, maar gesê dat hulle met die hoedjie nou nie eintlik iets sou kon doen nie. Sy tel dié toe op, draai om om te loop toe die polisie haar keer. Hulle wou weet of sy werklik van plan was om weer in die donkerte terug te stap Huis ten Bosch toe. Hulle het haar toe in die vangwa huis toe geneem en sommer langs die pad uitgekyk vir die een sonder hoedjie.”
Tog, dapperheid het ook sy prys, en Van Reenen was ook net menslik. Reitz skryf toe sy wat Rykie is die volgende oggend wakker word, “toe lê die hoedjie voor haar bed – en heeltemaal nie Rykie nie – gil sy en raak histeries”.
Volgens Reitz het Van Reenen haar vertel dat sy baie jare later “weer ’n keer so ’n aanval” beleef het. Dit was tydens haar verblyf in Johannesburg, as redaksielid van Rapport, toe sy by die Dieretuinmeer oorval is kort voordat sy finaal gediagnoseer is met VS – ’n “nare spierding” – en baie moes stap omdat dit “heilsaam was vir haar spiere”.
Van Reenen was reeds as student ook die romantikus wat deur melankolie aangegryp kon word. Reitz skryf: “Koue mistige oggende het sy voor die vensters van die dameswagkamer in die Hoofgebou gestaan en luister as die viskar op sy horing blaas, ’n lang droewe geluid, vir haar tog te mooi.”
Dié “wagkamer” vir vroulike studente tussen klasse, eintlik ’n ruskamer, was ’n gesellige plek wanneer dié groep studente daar bymekaar was. “Ons het tussen klasse saamgekuier – nie veel studeer nie – by die lang Victoriaanse eikehouttafel met die verskriklik ongerieflike stoele. In die hoek was daar so ’n uitgekerfde houtskerm om die spoellatrine. Die een aan die woord was meestal Rykie. Ons wou net by haar weet hoe sy ou Mrs. Van Heyningen se vrae – ‘Rangskik hierdie gedigte in orde van verdienstelikheid en gee die rede vir jou keuse’ – so onfeilbaar reg kon kry. Antwoord: lees Oxford Book of English Verse,” vertel Reitz.
Sy skryf ook hoe die driemanskap – Van Reenen, Truida Theron en sy – saam studeer het: “Saans het Truida, Rykie en ek om die tafel in Oubaas Mark se ruim spens saamgewerk in ’n tyd toe sulke saamwerkstudiegroepe nie eintlik bestaan het nie. Ek het die leeswerk gedoen, nageslaan, Truida het gekies – Rykie was die redaktrise. Natuurlik het ons tot my familie se verslaentheid Oom uit huis en haard geëet, brood, kaas, melk, kakao, alles altyd op.”
As plaaskind en buitelewemens is dit byna vanselfsprekend dat Van Reenen tydens haar studiejare ook lid was van die US se Berg-en-Toerklub, algemeen bekend as die BTK. Sy het ’n wye vriendekring gehad en die aantreklike jong vrou het heelwat belangstelling van die teenoorgestelde geslag ontvang. Sy het nie die belangstelling gedeel nie – Boshoff meld onder meer hoe ’n medestudent “op ’n berg-uitstappie op ’n Saterdagmiddag gehoor het hoe sy vir ’n man sê waar sy in die skadu van ’n boom lê: ‘Jy sal my nooit kry nie.’”43
By ’n ander geleentheid was die bergklim-uitstappie amper ’n ramp. Reitz skryf in haar herinneringe oor ’n geleentheid toe Van Reenen en ’n groep medestudente Tafelberg sou uitklim.44 “Foeitog. Dit was ’n traumatiese nag vir my arme ou oom. Hy het van baie kyk na hoe die weer sal lyk vir vername rugbywedstryde ’n redelik betroubare voorspeller geword. Hy’t gesê die mis gaan teen die middag opkom en hy sal nie weet hoe om tot ons redding te kom nie en hy wil nie hê ons moet gaan nie. Die arme ou het dié nag nooit geslaap nie. Ek ook nie.
“So teen middag kom die mis op en [die organiseerder] het soos ’n verwilderde hoenderhen vervaard studente bymekaar gemaak. Dié was omtrent bo-op die berg verspreid. Hy het my op die agterhoede gekry en my gestuur om teen die klipmuur te gaan wag – soos in BLY DAAR. Rykie was natuurlik die heel verste weg. Toe ek gaan sit, sien ek hier langs my dié telefoonpale van bene en hier bolangs is Truida Theron. Toe ons [Theron, Reitz en Van Reenen] berg af is aan die westekant – gelukkig nog in helder son – was dit ons drie vir die res van ons lewens.”
Onder aangekom, het hulle amper die bus verpas. “Ons versukkelde klomp het desperaat agter die bus aangehardloop en luidkeels geroep tot hy stilgehou het.” Hulle het toe darem by die stasie gekom, en uiteindelik op Stellenbosch aangeland, hoewel heelwat later dié nag.
Reitz se herinneringe hou verdere insiggewende verwysings na Van Reenen se ma, Hetta, in.45 Dit het betrekking op ’n besoek deur Van Reenen toe hulle reeds volwassenes was en Reitz op Worcester gewoon het: “Op ’n dag het sy op Worcester by my aangekom en ons is na tant Hettie Rabie, Memel, Overhex, toe. Tant Hettie was ’n vriendin, of kamermaat, van Rykie se oorlede ma. Hulle het lekker gesels terwyl ek in die tuin met ou oom Hans boeresake bespreek het.” Dan die insiggewende: “Ná die tyd wou Van Reenen weet ‘hoekom ek nie saam geluister het na wat tant Hettie te sê het oor haar ma nie’.”
Ook die skrywer Elsa Joubert verwys na Van Reenen se “soektog” na haar eie ma. “Darling was ’n band tussen ons. My oupa De Villiers, sewe van sy tien kinders reeds gebore, was ’n paar jaar lank predikant op Darling en bevriend met Dan van Reenen, Rykie se pa. Van daar is hy na Worcester beroep. ’n Rukkie het die jong vrou wat Dan se huweliksmaat en Rykie se ma sou word, op Worcester ingewoon in die pastorie. Sy het die pastoriekinders leer ken. Toe Rykie nog ’n kleuter was, sterf haar ma by haar tweede bevalling. Rykie het nie haar ma geken nie, sy het so min van haar geweet.
“Sy het by my ma kom vra: ‘Vertel my enigiets wat julle onthou.’ My ma, met haar goeie geheue, kon nie veel vertel nie; sy was al uit die huis [toe Hetta daar gewoon het]. Lezie [jonger suster van Joubert se ma] was eintlik haar jaargenoot, sê sy, maar by Lezie – ’n warkop – het Rykie ook nie veel gekry nie. Net hoe romanties dit was toe Dan van Reenen kom ‘call’ het. Selfs dié bietjie was vir Rykie ’n kosbaarheid. Sarah Goldblatt het op ’n keer gesê: Rykie is op soek na ’n moederfiguur, vandaar haar vriendskappe met ouer vrouens, Petronella van Heerden, en ná haar dood, Jean van der Poel46.”47
Van Reenen se hunkering na haar eie ma sien Annatjie Louw ook in die feit dat sy sekere briewe bewaar het, en dit as pakkies in aparte koeverte behou het. “Hetta” en “specials” is onder meer op die koeverte geskryf. Daar is onder meer ’n brief gedateer 31 Oktober 1923 van Hetta aan haar man toe sy sewe maande swanger was met Van Reenen – “oudjie” genoem in die brief. Hetta was in dié tyd vir ’n rukkie by haar ouerhuis in die Paarl waar haar ma gehelp het om kleertjies te maak vir die baba. Die brief straal van die liefde tussen die jong egpaar. Judith Wurtzel het dié dokumente ná Van Reenen se dood aan Louw geskenk.48
Dan van Reenen het die brief in 1941 aan sy dogter, toe ’n student, gestuur met die uitdruklike versoek dat “niemand” mag weet dat hy die brief aan haar gestuur het nie, en dat sy dit moet vernietig.49 Louw interpreteer dié “niemand” as Van Reenen se stiefma.
As skoolmeisie op Malmesbury het Van Reenen “nie gedink sy sou ooit joernalis of boer word nie. In daardie dae het ’n meisie verder geleer om verpleegster of onderwyseres te word.”50 Buiten dié keuses vir ’n jong vrou, was daar nog een: om “’n boer se vrou” te word.
Maar die “jong Rykie het geweet sy wou geeneen van dié wees nie, maar wát sy wou wees, kon sy nie besluit nie. In haar agterkop was die idee om moontlik bibliotekaresse te word, omdat sy van jongs af in die letterkunde belanggestel het.”51
Tog, uit haar dagboek was daar reeds bewys van Van Reenen se joernalistieke vermoë om fyn te kan waarneem, asook haar skeppende omgaan met Afrikaans.52 Die skoolmeisie Rykie skryf byvoorbeeld hoe hulle “hollerste bollerste” iewers heen vertrek het. Haar waarnemings- en beskrywingsvermoë is ook reeds aanwesig: Tydens ’n nagmaaldiens sien sy elke nuanse raak, van die ouderlinge wat die geleentheid gebruik om ’n “goeie sluk lekker soetwyn weg te slaan” tot dié wat kastig ’n suur gesig trek “om ’n goeie indruk te maak”.
Haar eie styl is ook reeds as skoolkind teenwoordig. Ná haar musiekeksamen, góéd geslaag, skryf sy oor die volgende verskrikking wat kom: “Maar, laat ons eet en drink en vrolik wees, bekoswaai, Maandag skryf ons kwartaalse eksamen.”
Sy het ook toe reeds haar teikenmarkte