Rykie: 'n lewe met woorde. Lizette Rabe
assistentredakteur” van ’n koerant te vorder.112 Volgens ’n koerantberig met die aankondiging van Van Reenen se eredoktorsgraad was dit ’n “ope geheim dat, as sy maar wou, sy die eerste vroulike redakteur van ’n belangrike koerant in Suid-Afrika sou gewees het”.113 Haar statuur in die joernalistiek is onder meer erken deurdat sy in 1975 genooi is deur ’n leierskapsprogram om ’n uitgebreide reis na die VSA te onderneem.114
Van Reenen, wat nie bewustelik vir vroueregte ’n kampvegter was nie, anders as byvoorbeeld M.E.R., het onbewustelik ’n belangrike bydrae gemaak tot die vestiging en aanvaarding van vroue in die nuuskantoor en die professionalisering van vroulike joernaliste. ’n Mens kan die afleiding maak dat haar kritiese ingesteldheid teenoor die samelewing ’n vroueregtebewussyn by haar gekweek het waarvolgens sy dit eintlik as vanselfsprekend beskou het dat vroue as gelykes behandel moet word. Reeds as agttienjarige, as eerstejaarstudent op Stellenbosch, onderstreep sy ’n reël in ’n boek oor “extending the rights of women” en voeg ’n uitroepteken in die kantlyn daarby.115
In 1995 kon Caryn Voigt, as studentejoernalis, twee uur lank met Van Reenen ’n onderhoud voer vir haar diepteprojek in haar honneursjaar. Sy skryf later Van Reenen het haar “baie sterk die indruk gegee dat sy net haar werk wou doen en dit goed wou doen, en dat sy haar nie elke liewe dag die vraag afgevra het hoeveel glasplafonne sy moes deurbreek om haar dagtaak te vervul nie. Sy wou bloot ’n goeie joernalis wees. En in daai jare het dit noodwendig beteken dat sy die tradisionele professionele grondgebied van die man sou moes betree en inneem, maar my indruk van haar was dat sy nie willens en wetens daarop uit was om uitsluitlik dít te doen nie … Ek dink nie sy sou wou hê dat die feit dat sy ’n vrou is haar prestasies of nalatenskap moes definieer nie.”116
Die egpaar Audrey Blignault en Attie de Villiers noem in ’n onderhoud in 2006 dat haar werk wel ’n “element van feminisme” gehad het, en dat sy deur haar besonderse vriendskap met die “uitgesproke feminis” dr. Petronella van Heerden, en M.E.R., wat ’n “sterk feministiese streep” gehad het, beïnvloed is.117 Vir Van Reenen was dit blykbaar egter nie nodig om uitgesproke feministies te wees nie – daarvoor was vrouesake en vrouekrag vir haar eenvoudig te vanselfsprekend. Sy self het heelwat later oor haar mede-Kaapse kind Hendrien Lambrechts geskryf dat sy ’n “besielende geloof in vrouekrag” gehad het,118 nes Emily Hobhouse, die menseregte-aktivis uit die Anglo-Boereoorlog en onderwerp van twee boeke uit Van Reenen se pen.
Dieselfde kan van Van Reenen gesê word. ’n Mens kan dus eintlik tot die gevolgtrekking kom dat vroueregte vir Van Reenen so natuurlik was soos asemhaling: nie iets wat bewustelik gedoen word nie, maar noodsaaklik vir oorlewing. Eenvoudig normaal.119
Van Reenen was ’n “anderste mens”, skryf uitgewer Koos Human: “As ’n mens verhuis, dan stuur goeie vriende dikwels ’n ruiker blomme of kom lewer ’n lasagne af vir die aandete. Wie anders as Rykie sal opdaag met ’n spekvet werfhoender van haar plaas?”120
Heelparty ander was ook die ontvangers van sulke “anderste” soort tasbare gawes. Só skryf M.E.R. byvoorbeeld in 1956, op 6 Maart, toe Van Reenen se “hoofberoep” dié van boer op Waterkloof was: “Reken dat die hoender en die mandjie druiwe so by ons ingestap kom! En Van Zyl121 sê nee, dit gaan goed op Waterkloof, en dat julle nou pars: Ek het uitgevra oor alles.”122
Hierdie avontuurlustige persoonlikheid het as bonus daardie geseënde kwaliteit gehad van iemand wat met konings kon wandel en met bedelaars kon praatjies maak, met grasie en gemak tuis in alle geselskappe. Danie van Niekerk som die persoonlikheid só op: “’n spontane natuurmens, hoogs intelligent en belese, en sensitief teenoor mens en dier.”123
In die buitelewe was sy in haar element. Sy was letterlik en figuurlik lief vir aksie – in so ’n mate dat sy ’n motorfiets gehad het in ’n tyd toe selfs gefrons is oor mans wat op twee wiele ry. Bouwer skryf dat Van Reenen “by gebrek aan vinnige vervoer van Clifton af kantoor toe, ’n motorfiets gekoop en lank daarmee rondgery het totdat dit ingegee het en sy gelukkig ander rygoed moes soek. Almal in die Kaap het Rykie-op-die-motorfiets geken.”124
Van der Vyver verwys ook na die “buitelug”-indruk wat sy geskep het: “Wat ek verder onthou, as ek aan haar dink, is haar ongekunstelde, amper kinderlike, ‘buitelug’-voorkoms (by gebrek aan ’n beter woord), ’n soort sjarme wat Ingrid Jonker ook op baie van haar foto’s gehad het, miskien iets te doen met kort windverwaaide hare en ’n gesig wat nie bang is vir son of reën nie. En dat haar kombinasie van ’n groot hart en ’n skerp verstand almal geïmponeer het wat met haar te doen gekry het, oor die breedste moontlike politieke en kulturele spektrum. Dit het ek deur die jare, ná ek daardie onderhoud met haar gevoer het, oor en oor besef.”125
Juis uit ’n brief in 1959 blyk Van Reenen se genot aan die natuur en die buitelewe. Sy skryf aan Danie en Anneke van Niekerk tydens hul Amerika-verblyf hoe heerlik haar “trippie op Namakwaland toe” was: “Die Volkswagen het amper kan ’n mens sê gelukkig gelol, sodat ek ses hele dae weg was. As julle weer in die land is – wanneer is jul ballingskap oor? – skiet ek julle vir ’n lente-ritjie deur die Kamiesberge. Ek dink amper dit was daar die heel mooiste. Daardie wit sporrie lê soos kapok in die bergvalleitjies en daartussen is daar dan elke keer so ’n smeer blou, en ’n smeer geel, en ’n smeer astrante oranje – so met sulke driftige hale deur die wit geverf; en dan roer die wind so effentjies en die blomme gaan so tekere soos ’n pawiljoen met intervarsity, mens kan hulle amper hoor cheer, heeltemal bandeloos baldadig. And oft when on my couch I lie, julle weet? Hulle dans nou nog voor my oë, en dis al meer as 3 weke dat ek terug is.”126
Dié buitelugmens was ’n ywerige stapper en het volgens haar aangetroude niggie Sannie van Reenen selfs “strandlangs van Saldanha tot in Kaapstad” gestap.127 En as entoesiastiese bergklimmer het sy eenkeer selfs haar eie koerant se voorblad gehaal. Bouwer vertel: “Goeie bergklimmer was sy altyd en hartstogtelik lief vir Tafelberg. Eenkeer (dit was so by 1946, ’47, ’48 se kant) het sy en ’n vriend en vriendin gaan stap teen Tafelberg uit. Sy gaan toe alleen op een roete en sou hulle by ’n sekere punt kry. Toe hulle daar kom, daag Rykie nie op nie en omdat dit begin mistig word, moes hulle naderhand afstap. Later die Sondagnag word hulle so onrustig dat hulle die polisie bel en daar begin gans die wêreld na Rykie soek.
“Groot konsternasie en Die Burger het haar die Maandagoggend voorbladnuus: Bekende joernalis vermis op die berg. Hier teen die middag kom Rykie in die syspan van ’n polisiemotorfiets aangery. Al wat gebeur het, was dat daar ’n digte mis opgekom het waar sy was en dat sy toe die verstandigste ding gedoen het, sy het in ’n grot gaan wag totdat dit lig genoeg word vir haar om af te kom. Toe hoor sy die polisie soek haar … [S]o het sy vroeg in haar lewe voorbladnuus by haar eie koerant geword.”128
Haar pa het glo gevra of sy angstig was so alleen in ’n grot: “Ryk (soos hy haar genoem het), waarvoor was jy in die nag bang?”
“Net vir ’n knopiespinnekop in die grot,” was die antwoord.129
Dit is dié groothartige, spontane, lewenslustige, onverskrokke Van Reenen-persoonlikheid wat die joernalistieke uitnemendheid gekompleteer het, en wat saam waarskynlik bygedra het om die lore rondom die gul “Rykie”-persoonlikheid en die unieke professionele mens te skep:
Rykie die avonturier, wat ’n nag in ’n Spaanse tronk deurgebring het omdat sy vergeet het om haar vuurwapen te verklaar;130
Rykie die dappere, wat as jong joernalis ’n grypdief op haar motorfiets ingejaag en gevang het;131
Rykie die rabbedoe en ontembare natuurkind met haar liefde vir bergklim en die buitelewe;
Rykie die diereliefhebber, veral ook Rykie die hondemens, ’n ganse boek op sigself (kyk die rubrieke op bl. 334 en 339);
Rykie die onkonvensionele, wat toe sy opdrag kry om ’n “hooggeplaaste Afrikanerleier” se begrafnisdiens in die Groote Kerk by te woon, eers by die destydse OK Basaar, so te sê langs die kerk, moes inhardloop om ’n hoed te gaan koop want sy het nie een besit nie – in ’n tyd toe vroue dit nie hoedloos in ’n kerk gewaag het nie;
Rykie die kreatiewe – waarvan haar hele joernalistieke loopbaan getuig;
Rykie die intellektueel – waarvan daar ontelbare