Rykie: 'n lewe met woorde. Lizette Rabe
Anneke van Niekerk meen tydens Van Reenen se studentedae het “haar kop … reeds na die joernalistiek gestaan”, ten spyte daarvan dat die “bekende Grieks-professor aan die US, prof. C.S. Edgar” haar probeer “oorhaal” het om dosent te word.54 Marcha Schoeman (getroud Hartwig) was saam met Van Reenen in die universiteitskoshuis Huis ten Bosch. Sy wou joernalis word, en was van 1941 af korrespondent vir Die Burger op Stellenbosch. Toe sy in 1943, met ’n MA in Engels, in Die Burger se redaksie aangestel word, het sy Van Reenen omgepraat om haar op te volg as universiteitskorrespondent.55
Van Reenen was blykbaar so knap dat die redakteur van Die Burger, dr. A.L. Geyer, haar gewerf het vir die vaste redaksie. Sy het haar in April 1945 by Die Burger aangesluit, ná ’n “uitnemende akademiese loopbaan aan die US”.56 Van Reenen en haar studentemaat was toe saam in die vroueredaksie. “En toe het alles uitgewerk nes ons dit beraam het!” het Schoeman later daaroor geskryf.57
Slegs ’n handjievol vroulike joernaliste het hulle in die 1940’s, heeltyds en deeltyds, in Suid-Afrikaanse nuusmedia bevind. Almal was tot hul koerante se vroueblad beperk. Die Burger se sosiale rubriek getitel “In Gesellige Luim” het hoofsaaklik uit “troues en nogmaals troues” bestaan. Dié is breedvoerig bespreek: besonderhede oor die bruid, die bruidegom, die gevolg, die gaste.
Saam het Van Reenen en Schoeman blykbaar op ’n “nuwe manier” gerapporteer.58 Die skrywer en oudjoernalis Marita van der Vyver skryf “[v]erdere afwisseling is verskaf deur ’n ‘wedstryd’ tussen Van Reenen en Schoeman – met ’n tiekie as prys – vir die oorspronklikste manier om ’n trouberig te begin”.59 Vir iemand wat haar hare net een keer laat “doen” het en nie wou opdress vir voorleesaande nie, moes dit ’n aansienlike uitdaging gewees het om vir die een trouberig ná die ander ’n oorspronklike intro oor die bruid se uitrusting te skryf.
Een so ’n intro was vir die dubbele bruilof van twee susters. Dit het só gelui: “My naam is Abraham. Ek kan dus natuurlik nie weier om my dogters af te staan aan ’n Isak en ’n Jakob nie, het ’n trotse pa by die bruilof van sy twee dogters gesê.”60
Van Reenen het gou gewys dat daar ’n gees agter haar blou oë steek wat nie tot die “vrouebladsye” beperk kon word nie. Sy het van die Vroueblad beweeg na die algemene nuuskantoor as algemene verslaggewer. In dié opsig was sy uniek, want alle vroulike redaksielede in die eerste dertig jaar van Die Burger se bestaan het by die Vroueblad begin – en geëindig: “Rykie van Reenen, wat in 1945 soos al die vroue vóór haar by die Vroueblad begin werk het, was die eerste een wat dit reggekry het om in ’n ander afdeling van die koerant aangestel te word,” skryf Van der Vyver.61
Van Reenen was tussen 1945 en 1965, voordat sy na Johannesburg verplaas is vir die stigting van Die Beeld, ook verbonde aan die naweekpublikasie Die Byvoegsel, die algemene nuusredaksie, die sportkantoor (“al om die ander naweek”), die kunsredaksie (vóór en saam met W.E.G. Louw)62 en “aan die hoof van Die Klein Burger, waar haar groot liefde vir kinders haar goed te pas gekom het”.63
Dit was ook tydens haar termyn by Die Burger dat sy haar eerste rubrieke vir Van Alle Kante (VAK) geskryf het – ’n omgewing waarin sy kon “inweeg” in ’n nis waarin sy haar by uitstek kon bewys. Dié rubriek is in daardie stadium deur Aat Kaptein geskryf, maar tydens sy verlof in 1960 het sy amptelik waargeneem. Dis met rubriekskryf dat “haar fyn waarnemingsvermoë en haar selfs fyner uitdrukkingsvermoë” tot hul reg gekom het.64 Haar eerste bydrae tot ’n bundel was in dié tyd, in Die Dammetjie en ander sketse en essays. Dit is in die vroeë 1960’s deur Tafelberg gepubliseer, en bestaan uit essays van M.E.R. en haar sogenaamde Kaapse kinders, Van Reenen en haar tydgenote Audrey Blignault, Alba Bouwer, Freda Linde en Elise Muller.
Van Reenen se uitbeweeg uit die vroueredaksie en “inweeg” in ’n tot toe nog manlike joernalistieke liga het bygedra tot die feit dat sy vandag beskou word as die tweede professionele Afrikaanse vroulike joernalis naas M.E.R. Laasgenoemde het uit die joernalistiek getree en nie as joernalis afgetree nie, hoewel sy tot ’n hoë ouderdom bly skryf het. M.E.R. het as joernalis ook nooit uit die vroueredaksie beweeg nie.
Van Reenen is deur omstandighede gedwing om haar joernalistieke loopbaan vir ’n ruk te onderbreek.65 Dit was toe sy ná haar pa se dood “uitgetree [het] om die plaasboer van Waterkloof te word”.66 Volgens Tobie Boshoff het Van Reenen haar verplig gevoel om ná haar pa se dood te gaan boer.67
In 1985 het Sarie ’n artikel oor vroulike boere geplaas, en hoewel dit toe reeds dertig jaar gelede was dat Van Reenen geboer het, is sy ingesluit.68 Van der Vyver, wat toe ’n joernalis by Sarie was, skryf dat Van Reenen se pa sterwend was toe sy in 1952 van ’n oorsese toer teruggekeer het.69 “Die boerdery het haar onkant gevang. Sy het nooit werklik aan die moontlikheid gedink dat haar vader sou sterf nie … Sy het ’n plaas geërf wat al byna ’n eeu in besit van haar familie was. Sy moes eenvoudig boer om die plaas te behou.” Van Reenen was nog nie 30 toe sy die plaas moes oorneem nie. “Dit was harde werk,” sê sy in die Sarie-onderhoud, “maar nie moeilik nie.”
Tog het sy in dié tyd steeds vryskutwerk gedoen.70 In ’n brief aan Van Reenen, gedateer 27 April 1952, skryf M.E.R. oor die verlies vir die joernalistiek, en verwys na ’n berig oor die beroemde Lombard-vierling van daardie tyd oor wie Van Reenen kort voorheen met soveel genoegdoening gerapporteer het. Sy verwys ook na vryskut-moontlikhede wat Phil Weber, toe redakteur, hopelik vir haar reël: “Toe ek die stukkie oor die 4-ling nou die dag lees … toe dag ek nee, as Rykie weg gaan plaas toe, kan sy die 4 darem nie so los nie. Wie anders kan so met hulle werk? Die kinders sal kwyn. Maar Phil het seker met jou vir los werk gereël: en jy sal ook nie jou hande daarvan kan af hou nie.”71
Self skryf Van Reenen in Mei daardie jaar aan M.E.R. oor hoe mooi dit op die plaas is: “Op die plaas begin dit nou groen word. Dit voel my sommer of my swaarmoedige ou bankbalans ook asemskep en moed kry. Die nuwe kontoervore hou. Die oubaas op die plaas het nou die dag so ’n mooi reguit nuwe kampdraad getrek dat ek hom sommer liewer het.”72 Die versugting aan die einde van die brief bevat reeds ’n Rykie-stylkenmerk, naamlik om ’n anderstalige nuanse in te bring: “Miskien sal ’t eind nog zalig zijn.”
M.E.R. het eers ’n rukkie ná Van Reenen se pa se afsterwe van sy dood verneem. Op 18 Julie 1953 skryf sy: “Hendrien [Lambrechts73] skryf dat jy aangaan met die boerdery: daaroor is ek bly, want hoe swaar die alleen aangaan ook sal wees, seker sal wees, lê die koers vir jou – soos altyd vir die een wat agterbly – in die aangaan. Wat soms lyk of dit ’n mens wil doodmaak, dit is wat jou aan lewe hou, die uithou en aangaan. En as jy kan aangaan, al was dit net vir eers, met wat jou vader geskep het, dan het jy hom ook nie werklik verloor nie. Maar dit sien ’n mens nie meteens nie.”74
Die boerdery op Waterkloof was gemeng – skape, wingerd, graan en melk – “die soort wat jou nooit vakansie laat hou nie”.75 Die diere was blykbaar nooit ’n probleem nie – buiten dat sy “hopeloos te lief vir hulle geword het”, in so ’n mate dat sy, in haar eie woorde, “gehuil [het] as die skape se wol verkoop moes word”.
“Om nie eens te praat van die verdriet as die bulkalfies slagplaas toe moes gaan nie,” skryf Van der Vyver. “Maar dit kon nie anders nie. Die hele plek kon nie vol bulle wees nie. Nie as jy ’n melkboerdery aan die gang probeer hou nie.”
Van Reenen self het gesê twee dinge het teen haar getel toe sy skielik moes gaan boer: Sy het niks van geld geweet nie, en net so min van masjiene.76 Haar belangrikste gids was ’n “dagboek wat haar pa jare lank gehou het, soos haar oupa vóór hom, en waarin noukeurig aangeteken is wanneer wát elke seisoen op die plaas gebeur het”.77 Tot Van Reenen se eie geboorte, sê sy, is in 1923 “so tussen die lammers en die graan” in haar pa se dagboek genoem.78
Sy het blykbaar “hoofsaaklik geprobeer om dieselfde dinge op dieselfde tyd te laat gebeur”. Helaas, die realiteit was dat sy met “haar manier van boer” nooit sou geld maak nie, maar minstens het sy die plaas tien jaar lank solvent gehou, skryf Van der Vyver – vyf jaar daarvan as heeltydse boer, die tweede vyf deeltyds. Sy het dit “as die grootste prestasie van haar lewe” beskou.
Tydens haar tyd op die plaas het sy ook deeltyds onderwys gegee. Soos Anneke van Niekerk dit stel, omdat dit “skraps