Rykie: 'n lewe met woorde. Lizette Rabe
oor Van Reenen se drie “verantwoordelikhede”: haar ma, die plaas en haar joernalistieke werk.
In ’n latere brief dieselfde jaar blyk M.E.R. se kommer oor haar Kaapse kind nadat sy na Van Reenen se ma in die Strand verwys het: “Is sy tevrede? Sien jy haar dikwels? Gaan dit reg op die plaas? … En rus jy soms? En eet jy behoorlik? En waar woon jy?”96
Hoewel dit volgens Bouwer sigbaar beter gegaan het met Van Reenen nadat sy in 1959 van die Vrystaat teruggekom het, het dit vir dié werkolis en persoon wat graag vir almal uit die pad gegaan het, nie sommer makliker gegaan nie. Einde 1960 skryf Bouwer weer aan M.E.R.: “Dan was daar Rykie. TaMiem weet self vir haar sal ek baie ver gaan. Sy het hierdie jaar swaargekry. Maar ek hoop dat dit daar ook nou beter sal gaan.”97
Maar dit was nie die einde van Van Reenen se persoonlike swaarkry nie. Haar familieplaas se uiteindelike verkoop, Van Heerden se klaarblyklik sorgsame dog veeleisende vriendskap en die aanspraak wat sy op Van Reenen se tyd gemaak het, en, laastens, haar ma, het bygedra tot haar kwellings, hoewel sy hulle klaarblyklik op die oog af telkens kon oorkom.
Op 20 Januarie 1964 probeer M.E.R. tog klankbord oor Van Reenen se verskeurdheid tussen die plaas en die joernalistiek: “om vas te stel, is jy boer of skrywer?” Oor die boerdery het sy wat M.E.R. is, nie so helderheid nie. Maar, skryf sy, “wat die skrywersloopbaan betref, daaroor het ek helderheid”.98 Van Reenen hóórt in die woordwêreld, was M.E.R. se oorwoë oortuiging.
Nadat sy amptelik terug was in die joernalistiek, het die plaas steeds ’n groot deel van haar bestaan in beslag geneem. Van Reenen het haarself eindelik oorreed om die plaas te verkoop ’n jaar of wat voordat sy in 1965 na Johannesburg verplaas is.99 Dit was ná baie wroeging, veral omdat sy so na aan haar pa was en dit steeds vir haar ’n band met hom was.
Bouwer, een van Van Reenen se getrouste kamerade, skryf in 1964 aan M.E.R.: “Rykie het een aand, vandat sy die aanbod gekry het [om die plaas te verkoop], met ons kom praat. Hubert [Coetzee, Bouwer se eerste man en toe uitvoerende hoof van Naspers] sê toe aan haar: Jy moet vir jouself besluit of jy twee jobs kan doen, want koerant en plaas is albei voltyds, soos jóú sake staan. En dan moet jy besluit of jy uiteindelik wil boer. Nee, sê sy toe, boer, dit wil sy eerlik nie. Sentimenteel oor grond, dit is sy ook nie, maar sy is vir daardie plaas lief.”100
Bouwer skryf: “Toe het Hubert aan die hand gedoen vereenvoudiging van die boerdery.” Dit het sy reeds gedoen, was die antwoord – “met kundige boere gaan bespreek en hulle het dit afgeraai”.
Daarop vra Van Reenen toe aan Coetzee wat haar toekoms by ’n koerant sou wees. Die antwoord was in die konteks van die tyd waarskynlik grootmoedig, hoewel dit nie ’n verwysing na bevordering as redakteur van ’n publikasie ingesluit het nie. Bouwer skryf: “Toe sê Hubert: ‘Rykie, jy kan by Nas.Pers kies wat jy wil doen, enigiets, ek sal jou dit gee. En jy sal kan word wat in Amerika en Europa bekend is, die spesiale verslaggewer wat nie aldag skryf nie, maar wat, as hy die dag skryf, iets spesiaals is en skryf.’”
Dit sou egter nog lank duur voordat Van Reenen die rol van “spesiale verslaggewer” gekry het. Later in 1964 skryf Bouwer weer aan M.E.R.:
“Met Rykie, TaMiem, gaan dit sigbaar beter. Ek het nou eendag tyd gemaak om saam met haar Somerset-Wes [eintlik na die Strand, na haar stiefma] toe te ry sodat ons kan gesels. Sy is nou deur die stadium van twyfel of sy reg gedoen het om die plaas te verkoop. Toe sy besluit het, was sy natuurlik seker dis reg. Toe kom die vreeslike twyfel, waarin niemand haar kon help nie. Nou is sy daardeur. En, sê sy, sy het altyd gewonder of sy regtig in haarself iets het om op terug te val, want sy het maar altyd op die plaas en wat dit vir haar is, teruggeval, en nou vind sy uit, sy het dit tog. En sy werk aan Emily Hobhouse, sonder spanning, want sy hoef dit nie meer koorsagtig te doen om vir haarself te bewys sy kan nie. ’n Mens kan aan haar sien die spanning is minder. Maar dan natuurlik, Nell is vir ’n paar maande plaas toe [Vrystaat toe]. Hubert sê ook vanoggend: ‘Merk jy ook dat Rykie se VAK verbeter het? Waar is ou dr. Van Heerden? Seker nie hier nie?’ Nou ja, enough said.”101
In dieselfde brief skryf Bouwer oor die plaas se verkoop aan M.E.R.: “Nou ja, ek dink Rykie begin nou meer helderheid kry oor haarself ook, as Nell tog net lank genoeg wil wegbly! Maar, sê sy my, sy was verlede Sondag met mense op die plaas (daar is nog goedjies van haar in die huis) en sy gaan tog iets in die spens haal en in die gang moet sy behoorlik gaan staan om haarself reg te ruk toe dit haar tref dis nie meer haar huis en grond nie. Erger as haar pa se dood, want sy het dit bewerk. Maar sy weet nou dit was die beste en ons hoop die pad word vir haar verder vorentoe ook duideliker. Intussen het Nell my net aaneen vertel hoe moeilik sy dit met Rykie gehad het in die tyd van besluit en Rykie sê weer dit was vir haar makliker juis omdat Nell haar nie op die plaas kom steur het nie en Rykie meen dis die vrug van TaMiem se brief.”
Van Reenen se stiefma was in dié tyd vir haar steeds ’n groot verantwoordelikheid, en saam met Van Reenen se komplekse persoonlike verhoudingslewe is sy aan erge stres blootgestel.102 Op 11 Mei 1966, toe Van Reenen op besoek aan die Kaap was ná haar verplasing na Johannesburg, skryf Bouwer aan M.E.R.:
“Rykie het ’n tyd van kwaai spanning agter die rug. Was die meisie [’n Hollandse kuiergas] nie hier nie, het ek verlede Saterdag met haar Swellendam toe gekom. Sy kon nie my motor neem en kom nie, dan was dit moeilikheid,103 maar as ek nou kon, nou ja, dit kon nie en nou is sy gister weg en Nan, oortuig daarvan dat Rykie nie alleen moet wees nie, is saam. Miskien bly sy nie te lank nie. Dit word elke dag meer pateties om te sien hoe Nan se besorgdheid oor Rykie toeneem en op verkeerde manier en plekke uiting vind. En op die agtergrond is altyd Freddie [Heseltine, ook ’n nabye vriendin van Van Heerden], die skaduwee, wat nie gesien of gehoor word nie en sorg dat die kos op tafel kom, die pille langs die bed en die bliksems betyds afgelei. Die Engelse stiff upper lip het ek nog nêrens beter gesien as daar nie.”104
Van Reenen se heeltydse terugkeer na die joernalistiek in 1957, ondanks die feit dat sy toe nog deeltyds met die boerdery voortgegaan het,105 het blye reaksie ontlok. Ook Erika Theron106 het ’n mening daaroor gehad. Op 24 Januarie 1957 skryf sy aan redakteur Piet Cillié: “Baie bly oor W.E.G. Louw se artikels, maar net so bly is ek dat Rykie van Reenen weer by Die Burger is. Sy is ’n joernalis honderd – pas haar mooi op!”107
Van Reenen het haar as heeltydse joernalis só gevestig dat sy in 1965 een van ’n “uitverkore” groepie was wat in ’n verdeelde Suid-Afrika, ook tussen wit Afrikaner noord en suid van die Vaalrivier, ’n nuwe taak gekry het. Sy was onder die met-die-hand-uitgesoekte joernaliste wat Die Beeld, Nasionale Pers (nou Naspers) se eerste Sondagkoerant, moes vestig. Ton Vosloo, voorsitter van Naspers, stel dit so: “Die omraming is: Die Burger in die vroeë sestigs. Aan die spits Phil Weber, Piet Cillié, Schalk Pienaar, J.J.J. Scholtz, P.A. Joubert, Willem Wepener, Aat Kaptein, W.O. Kühne, om ’n paar te noem. En dan Rykie, so formidabel soos kan kom. Hou vir hou kon sy terugkap in daardie manlik oorheerste wêreld.
“Nie verniet nie is Die Burger in daardie jare deur sy internasionale eweknieë aangewys as een van die tien topkoerante in die wêreld. [Volgens ’n ander bron is Die Burger spesifiek in 1965 deur The Times van Londen ingesluit in ’n reeks oor die groot koerante van die wêreld, in dieselfde klas as die New York Times, die Neue Zürcher Zeitung en Le Monde.108] Hierdie Burger-redaksie het joernalistiek van ’n gehalte gelewer wat miskien altyd beskou sal kan word as die hoogwatermerk. Jy het die koerant gekoop vir die rubrieke van begaafde skrywers, soos Rykie.”109
Saam met Piet Cillié en Schalk Pienaar kan Van Reenen beskryf word as lid van ’n uitnemende troika van Afrikaanse joernaliste wat dié beroep op ’n nuwe vlak bedryf het. Van Reenen sou veral vanaf 1965 as lid van die pioniersgroep joernaliste by Die Beeld – later Rapport – ’n huishoudelike naam word. Die Beeld het in 1970 as die geamalgameerde Sondagblad Rapport voortgegaan toe Dagbreek, die destydse Perskor-Sondagblad, en Die Beeld saamgesmelt het. Die naam Die Beeld sou later herleef in Naspers se noordelike dagblad, Beeld.
Van Reenen was in 1970 lid van die stigtingsredaksie van Rapport, en is in 1973 tot assistentredakteur bevorder.110 Sy was die eerste vroulike joernalis by enige Suid-Afrikaanse media-instansie wat tot dié vlak bevorder is. Die daaropvolgende jaar reeds was sy vir vyf weke waarnemende redakteur – nog ’n eerste vir ’n vrou op daardie vlak