In stede van die liefde. Etienne van Heerden
jy hom by die nek, of by die lyf? Hoe vermy jy skade aan die snare?
Uiteindelik raap die wit handskoene die viool aan kop en lyf op, en ook die strykstok, vinnig agterna. Bietjies stof kom aan die handskoene af, maar Freddie herinner homself aan die drie skoon pare wat vir die wis en die onwis by ontvangs vir hom gebêre word.
Hy bring die viool en strykstok na binne, en sy voete dawer oor die ingangsportaal se houtvloere. Hy gaan kloek by die ontvangstoonbank oor die glimbruin instrument, en ’n paar gaste, Miss Paai die ontvangsklerk, twee kelners en ’n skoonmaker sluit by hom aan. Hulle bekyk die ding van alle kante. Freddie Portier bring dit na sy neus en ruik aan die hout. Sy asem laat ’n vogstreep wasem oor die viool se blad.
Dit was dus die begin, sou later gesê word: ’n gewone dag by ’n weliswaar merkwaardige hotel in die eenselwigheid van die Groot Karoo, vierhonderd tree van die snelweg geleë, teen ’n drif met klipbanke en reuse bloekombome; ’n hotel met ’n verlede van oorlog en vrede, van kamers vol liefde en twis; van duiwe wat kom en gaan, van treine wat nooit lank by die perron kom aanlê nie en die inwoners altyd herinner aan die lewe se nuk om altyd maar voort te gaan, elders.
’n Hotel waaroor duiwe vlieg en, veel hoër, vliegtuie met mense aan boord, na noord en na suid; onophoudelik, met ’n ritme wat hier onbekend is. Want Matjiesfontein het sy eie ritmes; die tydsaamhede van die Groot Karoo wat op ’n ánder horlosie loop.
Die viool herinner aan die Lord Milner se oudste meubels. Nie iets waaraan jy sommer vat nie. Die bruin ouhout is goed opgepas, sonder ’n skrapie. Die snare, styfgespan, glinster. ’n Reuk van kougom en sonbrandolie omgeef dit, en ding mee met die geur van houtolie.
Geeneen van die mense in die voorportaal het al aan ’n viool geraak nie. Hulle maan mekaar om versigtig te wees. Moenie te rof aan die snare pluk nie; oppas dat jou armband nie die hout krap nie; hou so, versigtig nou; voel hoe lig . . .
Freddie Portier, wat agterna sou aanvoer dat hy die man is wat die viool gered het, waag dit om met die strykstok ’n haal oor die snare te gee.
“Showtime!”
Almal deins terug toe die huilgeluid vals deur die groot voorportaal galm.
*
Die motor wat die viool vergeet het, het uit die noorde gekom. Noord is op Matjiesfontein ’n spesifieke begrip: die reisigers wat van daardie kant inkom, is effe anders as die Kapenaars wat opreis uit die suide. Daar is iets saakliks, hards aan die Gautengers. Hulle skuil agter donkerbrille. Hulle besluit vinnig; soms te vinnig vir die kelners. Ongeduld en geringskatting. Geld en goeie fooitjies. Noord is waarna almal Saterdaemiddae staan en kyk as die Laingsburg- of Drie Sustersderby die duiwe eers in klein stippeltjies in die verskiet laat verskyn, en dan met son wat op vlerke blits hulle flapperend ingedawer laat kom tot binne-in die hok, hul kraalogies stip en opgehits en verskrik oor die groot inspanning en die leë winde en stil vlaktes.
Noord: Johannesburg, Egoli; die langpad: Afrika.
Die Mercedes het met ’n vaart van die N1 afgeswaai. Hulle’t skynbaar nie die padteken verwag wat na die hotel beduie nie. Dis reisigers wat skynbaar vreemd is aan die geweste, of die afdraai ’n iets later verwag het. Gou rem getrap en rakelings ingeswaai.
“Sjooshhh . . .” sis die kinders wat in die veldjie tussen die Lord Milner se agtertuin en die snelweg gespeel en die groot kar sien inkom het. “Ryk mense.”
Die passasiers was ’n egpaar met ’n opgeskote seun en ’n hondjie wat aan ’n leiriem beur. Met die uitklim het die hondjie water afgeslaan teen die lamppaal digby die hotelingang, en Freddie het met sy een handskoen onrustig oor die ander gevryf. Hy was reg om te keer as die hondjie se rug begin buig vir ernstiger sake.
Die inkommers het vir koffie en koek kom stilhou. Hulle tuimel sweterig uit die kar, word agterna vertel, en die seun druk sy wysvinger vieserig in die fonteinwater by die voordeur. Die ma waarsku hom dat voëls in die fontein mis. Sy is lank; ’n lat van ’n vrou. Die hondjie sukkel om te besluit tussen vriend of vyand: hy grom na die kelners en swaai dan weer sy stert vriendelik. Die kelners koggel hom met vingerklappe wanneer die vrou wegkyk; hy lek fonteinwater op met ’n uitasem tong.
Die man – hy dra ’n poniestert – bekyk sy motor se wiele, laat sy oë gly oor die drie ander voertuie wat voor die hotel geparkeer staan, lyk tevrede, en staan hand in die sy en verken die hotel se vooraansig. Met sy wysvinger veeg hy oor ’n pilaar wat effe verbrokkel, en sy hand registreer liggies die roes op die voorhek.
Hulle gaan die voorportaal binne, en lig hul koppe na die groot Victoriaanse skilderye teen die mure; die seun kyk teen die houttrap op. Hulle staan in die voorportaal rond op die wyse waarop toeriste soms besluiteloos en ingedagte op hul eie as draai. Hulle loer by die eetsaal met sy kaggel in; die man toets die toestand van die houtvloere met ’n effense versit van sy gewig.
Hulle het nog geen oogkontak met een van die kelners of die bejaarde vrou, Miss Paai, wat by ontvangs sit, gemaak nie. Toe hulle uitstap koffiehuis toe, druk die man Freddie ’n fooitjie in die hand, sonder om na hom te kyk.
Later sou Freddie sê: “Bloedgeld. Daardie noot het gebrand deur my handskoen.”
Sommige mense meen die reisigers het eers poskaarte by die geskenkwinkel gaan koop, maar ander stem nie saam nie. By die koffiehuis onthou die kelnerinne die besoek goed: die inkommers het twee koffies, ’n Coke, ’n dik sny sjokoladekoek en ’n warm stuk appeltert met volroom-roomys bestel, asook twee skons met room en appelkooskonfyt.
Op bevel van die tam ma het die seun met die hondjie gaan ronddraf op The Mews, die stuk grasperk agter die koffiewinkel se patio, daar waar die mossies in die bome wip en waar kwikstertjies onder die tafels knikkend sit en wag op krummels.
Toe die koffie en eetgoed by hul tafel kom, moet die ma die seun vies uit die droë rivierbedding gaan roep waar hy op die klipplate onder die massiewe bloekoms speel. Sy raas oor die hondjie wat nie aan sy leiriem vas is nie, oor slange en verdwaal, en mense wat jy nie ken nie, en oor ooreenkomste wat voor die vertrek uit Johannesburg gesmee is en nou nie nagekom word nie.
Die kelners merk op hoedat die opgeskote seun – skaars tiener; hy met die Harry Potter-bril en bleek wange, wat later aangemerk sou word as die waarskynlike eienaar van die wees viool – stilletjies stukke sjokoladekoek van sy bord afsmokkel na die hondjie onder die tafel. Die ma trap die hondjie se leiriem met haar voet vas, maar hy kry goed geëet en lek ten slotte die hand wat die seun onder die tafeldoek tot by sy gesig bring.
Die man, wat sy donkerbril nooit verwyder het nie – selfs nie in die skemerte van die outydse koffiehuis met sy kraakvloere en hoë plafon nie – betaal kontant en laat die hoogste fooi agter wat in daardie maand by die koffiewinkel ontvang is.
Hy gee dit sonder vrygewigheid, sou die mense later onthou; as ’n soort bestraffing. Hoekom die kelners dit so aanvoel, is selfs vir hulle onduidelik, maar rondom die politiek van fooitjies spook daar baie gewaarwordinge by Matjiesfontein se mense. Hierdie fooitjie het, nes die noot op Freddie se wit handskoen, warm op die tafel bly lê.
Met die hondjie wat ’n laaste grom en stertswaai na die kelners gee, is hulle daar weg.
Hulle staan in die straat voor die koffiehuis en kyk oor die veld uit. Die seun met die bril volg die duifswerm wat laag oor die werkershuise uitwaaier, dan in ’n hegte bondel byna een lyf word; hy kyk hoe dit die lug inboog en ontplooi soos ’n hand wat oopgaan en dan in alle rigtings verskiet, net om weer daar doer, in ’n draai van die wind, saam te snoer tot een vinnige skaduwee. Sy bolyf beweeg liggies saam met die wieg en sweef van die swerm: hy’s die een wat musiek maak, is almal agterna eens. “Hy kon die ritme in die swerm sien.”
Dis ’n gesukkel om in die kar terug te kom. Die seun wurm homself in tussen strandballe en pantoffels en tennisrakette en klere. Die ma het nou ook weer haar donkerbril op. Kort-kort snuit sy haar neus in ’n snesie. Dis die stof van die plek, het sy glo teenoor haar man in die koffiehuis gesê – so sou een van die kelners later onthou. Sy’t ’n pilletjie saam met haar koffie gesluk.
Met ’n gedruis van wiele en te veel vaart vir dié stil plek