Die De Zalze-moorde. Julian Jansen
Hy het na bewering ook met die owerhede in Melbourne oor sy dwelmgebruik gebots. Is dit dalk waarom hy sy studie “opgeskop” en die vorige jaar na Suid-Afrika teruggekeer het? En wat was sy ouers se antwoord aan die familie en vriende wat gewonder het waarom hy midde-in sy akademiese jaar uit Australië teruggekeer het?
Ja, daar was “groot onmin” in die huis oor Henri se dwelmgebruik, vertel vriende wat in die week voor die moorde aan huis van die gesin was. Henri was “de moer in” omdat Rudi kwansuis deur sy ouers “voorgetrek” word en het dikwels sy gevoel hieroor hard uitgespreek.
Sy ma was deel van ’n groepie ouers wat hul kinders om die beurt na Somerset College, Marli se skool, vervoer het. “Teresa was partykeer so gedaan van snags opsit met Henri dat sy pa in haar plek die kinders skool toe moes neem,” vertel ’n familievriend. “Martin het geweet sy jongste seun gebruik dwelms. Hy het in ’n stadium gedreig om sy sakgeld te staak. Hy het hoë verwagtinge van sy kinders gehad; daarom het dit hom ontstel dat Henri nie op universiteit was nie en vir ‘kwaadgeld’ by die huis gesit het.”
Martin het soms in gesprekke met intieme vriende sy seun se dwelmgebruik geopper. “Hy was in ’n stadium baie bekommerd toe hy dagga by Henri vind.”
Hy het Henri by meer as een geleentheid voor stok gekry oor die kwessie. Een so ’n konfrontasie is blykbaar in die weke voor die moorde waargeneem deur Delores van Wyk, versorger van die gesin se buurman Martin Locke. Maar die vriendelike vrou is lugtig om daaroor uit te brei. “Ek sal seker in die hof moet getuig. Ek is nou al bang. Ek kan nie slaap nie. Ek het goed gesien en gehoor waaroor ek nie nou kan praat nie. Dit was van so ’n aard dat ek vir lank nie kon slaap nie,” vertel sy sag. Wat presies sy gesien en gehoor het, wil sy nie uitlap nie, net dat die speurders haar “omtrent uitgevra” het. Sy sou toe nooit geroep word om te getuig nie.
Teresa se boesemvriendin Michelle Barnard het vroeër vertel Henri was altyd die stil een, die middelkind. “Van kleintyd af het hy nie maklik vriende gemaak nie. Altyd eenkant … in so ’n gelukkige, hegte gesin.
“Iets omtrent hom was nog altyd anders. Om die een of ander rede het my seuns nie met Henri gespeel nie. Ek kon ook nie met hom connect nie. Ek het honderde foto’s van ons kinderpartytjies. Daarop sit al die kinders om die tafel. Maar Henri sit eenkant op die grond. So op sy eie.”
Sy onthou toe sy en haar gesin in 2013 by die Van Breda’s by Thesen-eiland op Knysna gekuier het. Haar seuns het saam met Rudi op die see gaan roei. “Henri wou soos menige kere tevore nie saamgaan nie. Rudi het my seuns toe vertel Henri ‘is erg op dagga en ander harde dwelms soos tik’. Hulle was so geskok daaroor en te bang en skaam om met my daaroor te praat. As hulle my toe daarvan vertel het, sou ek beslis vir Teresa gesê het. Ek sou haar gewaarsku het.”
Michelle het gewens Teresa het haar destyds van Henri vertel. “Ek het alles van haar huwelik en sy van myne geweet. Alles. Sy het absoluut niks gerep oor enige sulke probleme nie. Dalk het sy dit net vir haarself gehou. Teresa wou Henri seker beskerm, moontlik die ‘skande’ van sy verslaafdheid aan die dwelms probeer wegsteek. Dit was private goed. Wie ken die hart van ’n ma?
“Ek het by vriende gehoor Teresa het die dag voor die moorde vir Henri gesê sy sal hom ‘nie ’n enkele sent meer gee nie’.”
’n Onderonsie die vorige jaar tussen Henri en ’n huishulp op die landgoed, Margaret Delport, kom ook op die lappe. Sy is volgens haar kollegas ’n “diep godsdienstige mens” wat in haar vrye tyd berading aan dwelmverslaafdes gee. Margaret vertel sy het Henri in Oktober in De Zalze raakgeloop. “Hy het vir my geskree: ‘Hei! Jy is darem maar ’n lekker m*** met ’n lekker p*** en ek gaan jou lekker n***!’ Ek het sommer dadelik gedink Henri kan bedwelmd wees.”
Sy het aan Henri geskree: “Jy moet vir God in jou lewe het! Loop gaan na jou huis toe!” ’n Veiligheidswag daar het later vir haar gesê: “Antie, jy moet jou nie aan hom steur nie; hy was nog altyd ’n malletjie.”
Margaret sê sy het later gehoor sy ouers is ook bekommerd oor hom. Sy het hom nie weer gesien nie – tot sy in die week ná die moorde ’n koerant onder oë gekry het. “Ek dink toe o, my Koning, dis mos daardie seun!”
Rapport se voorbladberig hieroor noop ’n sakevrou van die Eikestad om die koerant summier te bel. Half opgewerk, half uitasem vertel sy van moleste sowat twee weke voor die moorde by ’n winkelsentrum in Welgevonden buite Stellenbosch. “Henri en sy vriende het in ’n motor hier opgedaag. Hy het in die parkeergebied soos ’n besetene aangegaan en op die liederlikste rympie gedans. Toe trek hy sy gulp af, swaai sy privaat dele in die rondte en skree vir die meisies wat hy aan hulle gaan doen. Dit was dieselfde woorde wat hy aan die huishulp van De Zalze gesê het. Toe ek die woorde in die berig lees, het ek die rympie herken.”
Nog hardnekkige gerugte – dié keer dat Henri in die verlede in die omgewing van die landgoed gereeld dwelms, onder meer tik, gekoop het – laat die media toesak op Kreefgat, ’n plakkerskamp ’n klipgooi van De Zalze se hoofingang af. ’n Inwoner hier, Robert Minnies3, herken Henri dadelik op kleurfoto’s wat aan hom gewys word. Hy het hom al baie raakgeloop, soms in die winkelsentrum Stellenbosch Square oorkant die gholflandgoed se ingang en ander kere in die woonbuurt Jamestown agter die sentrum.
“Een middag het ek hom by die traffic lights gekry. Hy het my gevra of ek vir hom kan gaan dagga kry. Wat my ge-strike het, was dat hy altyd gelyk het asof hy nie heeltemal there is nie, in ’n trance, so asof hy wil sê: ‘Slaan my maar’.”
Gou loop stories ook dat Henri in ’n stadium in ’n privaat rehabilitasiesentrum was. Hieroor wil die familie nie ’n woord rep nie. Eindelik word berig hy was inderdaad die vorige jaar in die Tijger-kliniek in Loevenstein, Bellville, ’n eksklusiewe sentrum waar mense behandeling ontvang vir toestande soos dwelm- en alkoholverslawing, skisofrenie en angs- en psigotiese steurings. Henri is, soos al die ander pasiënte daar, deur ’n span kundiges bygestaan. Teen tot R3 000 per dag.
Is die gerugte waar dat Henri dagga en tik gebruik het? Tikgebruikers sukkel onder meer met slapeloosheid, ’n gebrek aan eetlus en swak persoonlike netheid. Hulle is dikwels agterdogtig, ervaar hallusinasies, gemoedskommelinge en raak maklik geïrriteerd. Sal hierdie simptome in Henri se gegewens by die sentrum opgeteken wees?
’n Sinistere legkaart van die twintigjarige se lewe begin vorm aanneem.
Eers ’n volle twee jaar ná die De Zalze-bylmoorde onthul ’n familielid: “Henri is deur die Universiteit van Melbourne geskors oor sy dwelmgebruik.” En: “Rudi het ook met dwelms geëksperimenteer, maar dit was nie so erg nie. Hy kon daarmee ophou.”
“Die familie het agterna gesukkel om Henri in Suid-Afrika in ’n universiteit te kry – oor sy skorsing,” vertel die familielid.
“Martin het sy gesin hier weggevat om weg te kom van die misdaad. Toe vat hy hulle na ’n land waar mense nie baie oor godsdiens omgee nie, waar hulle – hoe sê ’n mens nou weer? – nie kerkvas is nie.”
***
Speurkonst. Matho en sy ondersoekspan neem Henri meer as een keer terug na sy ouerhuis in Goskestraat. Hy moet presies uitwys hoe alles volgens sy getuieverklaring verloop het: Waar hy gestaan het toe hy die aanvaller die eerste keer sien; waar elkeen van sy gesinslede in daardie stadium was; waar die eerste gesinslid aangeval is; waar hy aangeval en bewusteloos geslaan is.
Die konstabel maak aantekeninge in sy nota- en dagboek. Lede van die eenheid wat moordtonele ontleed, staan ook by. Hulle teken Henri se weergawe van die opeenvolging van bewegings en gebeure noukeurig op hul kaarte aan.
Wat die jong man hier kwytraak, sal moontlik later in die hof kan dien. Dit sal onder meer vergelyk kan word met die bloedspatsels op die toneel en die bloed op sy bokserbroek. Indien hy in hegtenis geneem sou word, kan dit deurslaggewend wees in die saak.
Henri verduidelik hoe ’n inbreker eers sy broer aangeval het in die kamer wat die twee broers gedeel het. ’n Glasdeur lei uit die kamer na ’n piepklein balkon met swart tralies aan die straat se kant.
Hy beweer hy was in die en suite-badkamer van die slaapkamer. Toe hy uitkom, sien hy hoe ’n onbekende man sy broer