Ömər Xəyyam. GAH. Шамиль Султанов
mədrəsə və məscidlər bir daha bunu təsdiq edir. Bu tikintilər həqiqətən çox gözəl idi. Mədrəsədə gənc ruhanilər nəinki dini kitabları və onların saysız-hesabsız şərhini verən əsərləri, həm də qədim filosofların əsərlərini oxuyub öyrənirdilər.
İbrahim Mahmudu ilk dəfə gördükdə «Yox, bu mömin insan deyildir və onun Allaha münasibəti də səmimi deyil» deyə fikirləşmişdi. Kaş çadırçı özünün necə haqlı olduğunu biləydi! Yer üzündə nəhəng müsəlman dünyasının sultanı olan Mahmud Qəznəvi yuxusuz gecələrdə bağışlanması üçün Allaha yalvarırdı. O, allahın adı ilə nələr etməmişdi! İstila etdiyi torpaqların insanlarını öldürmüş, zorlamış, büsbütün talan etmiş və üzərlərinə ağır töycü qoymuşdu.
Bəli, Mahmud Allah qarşısında qorxu hissi ilə yaşayırdı, lakin bu qorxu heç də bir müsəlmanın qəlbində olan qorxudan deyildi. Onun ürəyində ən rəzil, cismani qorxu hissi yaşayırdı.
O heç şübhə etmirdi ki, ölümündən sonra axirət dünyasında cəhənnəm odunda daim yanacaq. Ona qüdrət, hakimiyyət və güc vermiş olan Allahın onu sınaqdan keçirməsinə də artıq şübhə etmirdi. O isə Allahın adı ilə bəlalar törədirdi. Mahmud daxilində yaranmış bu dərin boşluqdan getdikcə daha da kobudlaşır, qəddarlaşır və cəsarətli olurdu. Onun iri ağız nahiyələrində həmişəlik ikrahedici qırışlar qalmışdı. Bütün siması təzad içində idi. İri, əzəmətli başında tez-tez o yan bu yana qaçan xırda gözləri yerləşmişdi. Kiçik yastı burnu, düz alnından bitmiş qara sərt tükləri məqsədinə çatmaq üçün bu adamın hər şeyə hazır olduğunu bildirirdi.
Bir dəfə şeyx Qurandan ona ayə oxudu: “Onlar həyatda özlərini düşünürlər, gələcəyə isə laqeyddirlər: Mahmud bu fikrə sakitcə cavab verdi: «Bilirəm, sən bu fikrin mənə aid olduğunu demək istəmirsən. Bir bax, axı mənim bütün həyatım bütün əzəmətlilərdən əzəmətli olan peyğəmbərin işinə xidmət etməkdir. Sən mənim hakimiyyətim müddətində əsl dinimizin möhkəmlənməsini və qüdrətli olmasını inkar edə bilməzsən. Zülmətdə yaşayan bütpərəstlər və kafirlər öz ürəklərində həqiqət işığını duymuşlar. Mən Sünnilik təriqətinə sadiq olan sünni müsəlmanlardanam, amma mənim qoşunumda bütün məzhəblərə etiqad edən müsəlmanlar – şiələr, sünnilər şəfailər və hənbəlilər tapmaq olar. Fikir ver: bir bayraq altında birləşmiş bu müsəlmanlar bir-birilə düşmənçilik etmirlər. Yürüşlərdən gətirdiyim sərvətlər məni varlandırmır (mən özümü düşünməyə can atmıram), bu sərvət qoşunun saxlanmasına və məscidlərin tikintisinə sərf olunur. Əgər varisim işlərimin layiqli davamçısı olsa, mən rahat vicdanla ölə bilərəm».
Mahmud ona lazım olmayan sərvətlərdən danışarkən, açıq-aşkar yalan deyirdi. Təəssüf ki, nə bəhanələr gətirilsə də soyğunçuluq davam edirdi. Hətta qəznəvi dövlətinin paytaxtını «Hindistan anbarı» adlandırırdılar.
Yürüşə hazırlaşan çadırçı onu əhatə edən adamlara və şəraitə diqqətlə baxdı. Mahmudun xoşbəxtliyindən döyüşçülər yaxşı silahlanmışdılar. Demək olar hər birinin atı var idi. Çadırçıya otuz ox, ülküc kimi iti qılınc vermişdilər.
…Hindistana yürüşü bu dəfə də uğurlu oldu. Böyük qənimətlə qayıtdılar. Yüklənmiş fillər qızıl, qaş-daş, parçalar daşıyırdılar. Əsir alınmış hindli döyüşçülər də gətirilirdi. Onların bəziləri yol gəlməkdən, xəstəlikdən və daha çox vətən həsrətindən, bir də qarşıda onları gözləyən qeyri-müəyyənlikdən zəifləyərək uçuruma atılırdılar. Amma canlı qənimətlər də sərvət hesab olunurdu, odur ki, Mahmud onları bir-birinə bağlamağı əmr etdi. Bunun səbəbi var idi. Onun həyata keçirdiyi dövlət torpaq mülkiyyətini möhkəmləndirmək xətti işçi əlləri tələb edirdi. Qul əməyi ən ucuz əmək hesab olunurdu. Məhz bu siyasətə görə pay torpaqların bir hissəsi əllərindən alınan yerli iri torpaq sahibkarları onu görmək istəmirdilər. Lakin ağıllı Mahmud özünə əlavə düşmən qazanmaq istəmirdi. O, gətirdiyi qullardan arabir onlara hədiyyə verirdi.
Yürüş zamanı əldə olunmuş qənimətlərdən ona pay verdikdə İbrahim təəccübləndi: Belə az! Amma başqa sıravi döyüşçülər heç də ondan çox pay almadılar. Lakin onlar sevinirdilər, firavan yaşayışa alışmamış ailələrinə bu qənimət xeyli kifayət edəcəkdi. Türk döyüşçülərinə qənimət iki dəfə çox çatdı. Hərbi rəislərin əldə olunmuş qənimətdəki payını müzakirə etmək ciddi şəkildə qadağan olunmuşdu. Yox, çadırçı o vaxt özünə dedi, sənət ən etibarlı qazancdır.
…Dərddən üzülmüş anası və qorxmuş arvadı evdə onu gözləyirdilər. Atasının ölümü ilə əlaqədar müsəlman adətilə müəyyən olunmuş bütün mərasimləri yerinə yetirmək üçün pul ancaq çatdı. İbrahim ibadət etdikdən sonra təsərrüfatın bərpasına başladı.
İllər keçirdi. Köhnə kədər yaddaşdan silinirdi. Həyat çeşməsi fərəh və uğursuzluqları öz dalğaları ilə ört-basdır edirdi. Hindistandan gətirilmiş dəhşətli qıcolma xəstəliyindən Mahmud ölür. Taxt-tacda onu əvəz etmiş böyük oğlu Məsudun hətta öz hərbi rəisləri arasında belə hörməti yox idi. Bir çox mühüm dövlət qərarlarını o ağılla deyil, kef hesabına qəbul edirdi. Kənizlərin rəqsinə baxıb həzz almaq, özünün ağ bədəninə tamaşa etmək, uydurma xəstəliklər barədə danışmaq, tabeliyində olanların nankorluğundan şikayətlənmək onun sevimli məşğuliyyəti idi… O müxtəlif qüsurlar içində itib batırdı. Adamlar deyirdilər ki, bu padşah hərdənbir paltarını dəyişir və gözəl oğlan uşaqları axtarmaq üçün küçələri və bazarları dolaşırdı.
Bəli, Məsud atasına oxşamırdı. İndi də möhkəm bir əlin olmadığını hiss edərək hərbi rəislər arasında tez-tez ixtilaflar baş verirdi. Qoşunda intizam zəifləyirdi. Torpaq sahibkarları olan dehqanlar öz torpaqlarının geri qaytarılmasını tələb edirdilər. Adi adamlar arasında da narazılıq artırdı. Məsud bütün bunlardan nə qədər kənar olsa da ona yaxınlaşmaqda olan təhlükəni hiss edirdi.
…Səhər tezdən Qəznədəki saraya atlı dəstəsi gəlmişdi. Başlarındakı qeyri-adi hündür qalıntüklü papaqlar, toz basmış üz-gözləri bildirirdi ki, onlar böyük yol qət etmişlər. Onların başçıları sultanla görüşmək istəyirdi.
– Mərhəmətli, lütfkar Allah naminə. Mən Çağrı bəy Davud Səlcuqun nəvəsiyəm, kınıq tayfasındanam, – deyə onlardan biri dedi,– Biz köçərilər saysız-hesabsız at ilxısına, böyük qoyun və keçi sürüsünə malikik. Heç birimiz onların dəqiq sayını bilmirik. Amma bir xüsusi sürü vardır. O, böyük deyil. Bu sürüdə dünyada ən yaxşı, təmiz qanı olan atlar yetişdirilir. Xüsusilə sənin üçün ən yaxşı qaçan atları seçib gətirmişik. Onları qəbul elə.
Sənin atan bizi tanıyırdı, biz onunla dostluq edirdik. İndi sənin dövlətinin şimalında bizim tayfalarımız kimi çoxlu köçəri tayfa yaşayır, mən bilirəm ki, onlar səni necə narahat edirlər. Bu tayfaların basqını çəyirtkədən də pis olur. Mən hər dəfə növbəti yürüşdən sonra onların vəhşi çığırtılarını eşitdikdə sənin atanın bu tayfalarla dostluğunu xatırlayıram: o buna yol verməzdi. Mən qardaşım Toğrul bəy Məhəmmədlə bu haqda danışmışam.
Köçəri öskürürdü. O, Mahmudla olan dostluğunu bir qədər şişirtmişdi.