Ийэм кэпсиир… (3 чааһа). Семен Маисов
уонча сыл балыһа буолуо. Эмээхсиннээххэ, уруулара дьоҥҥо, быыс-арыт буллар эрэ, үгэһинэн мичээрдээбитинэн, унаарыччы көрбүтүнэн куруук киирэн тахсар.
Ыстапаан аҕата Микиитэ биир саас андаатар сир уйатын хаһа сылдьан, син киэҥ сири тибилийэн баран, уһугар, холлороон хайа диэки хайысхаламмытын билээри сыгынньах илиитин батары уган – уйаларын түгэҕэр хаатыйаланан олорор андаатардарга илиитин ыстатан улаханнык моһуогуран турар. Андаатар ытырдаҕына ол курдук иилистибитинэн ыйана сылдьар адьынаттаах. Муннун ытыртарбыт ыт ыйылыы-ыйылыы, тула холоруктуу-холоруктуу хайдах да илгистибитин иһин, дөбөҥнүк арахсан биэриэ диэн саараныма даҕаны: ыстаабыт сирэ сиирэ бардаҕына эбэтэр таба убахтаттаҕына биирдэ эрэ төлө ыһыктар, бэйэтигэр холооно суох киҥнээх харамай. Микиитэ илиитигэр бытырыыс курдук иилиллэн тахсыбыт андаатардары төһө да часкыйа-часкыйа сонно киэр илгитэлээбитин иһин, ол ыккардыгар улаханнык «убахтатан», уһуннук бадьыыһыран хойукка диэри эмтэммитэ.
Айдаҥҥа кэлиэхпититтэн Ыстапааннаах оҕолоро ааммытын саппаттар, күннэтэ оонньуур, аралдьыйар, сэргэхсийэр ыаллара биһиги. Баһыычаан да Ыстапаанньыйалаахха санаата эрэ киирэ-тахса сылдьар. Саабынаптар оҕолоро бары үтүктүспүт курдук табысхаан тириитэ чомпой бэргэһэлээхтэр. Ийэлэрэ иистэнньэҥ ахан дьахтар, эргэттэн-урбаттан даҕаны аттаран, ыамайдарыгар сөрү-сөп, дьип-дьап гына таҥас тигэттээн кэтэрдэр. Оҕолор чомпой бэргэһэлэрэ бороҥ табысхаан тириитэ, арай, буодьута сиппит үрүҥ табысхаан «арбаҕаһыттан» тигиллибитэ эриэ дэхситик, тупсаҕай баҕайытык көстөр.
Кыра киһи Лэгэй хаамара бытаан, ол иһин Чоойун инитин сүгэн баран икки дьиэ ыккардыгар күн аайы орох тэбэн сүүрэн ыһыллаҥхайданар. Бары суксуруспутунан, бэйэ-бэйэлэрин батыаккалаһан киирэн кэлэллэр. Ардыгар ол курдук сүксүбүтүнэн, килбигийбит ыалдьыттыы, аан чанчыгар тураллар. Ону көрөн Баһылай: «Ааккыт-суолгут кимнээх диэн дьоҥҥутуй, хантан сылдьар оҕолоргутуй?..» – диэн билбэтэҕэ буолан кыра ыамайдары дьээбэлиир.
Эбээ, оҕолор киирдилэр да, бары чомпой бэргэһэлээхтэрин иһин: «Оок, Чомпойдор кэллилэр, үөһэ-аллара туруҥ эрэ…» – диир. Кэлин, биһиги дьиэ иһинээҕилэр бары даҕаны: «Чомпойдор киирдилэр… Чомпойдор бардылар…» – диир үгэстэннибит.
– Аҕаҥ үлэтигэр ойбута ыраатта ини? – Настааччыйа ыйытар.
– Барбыта… атынан барбыта…
– Хайа, оттон бу балтылаах иниҥ?..
– Дьиэлэригэр.
– Тоҕо хааллылар?..
– Маарыйа ийэм куллуку сирийэрин көрөр.
– Лэгэйиҥ?..
– Утуйа сытар.
– Утуйа сытар даа!.. – Настааччыйа улаханнык соһуйбут киһилии саҥа аллайар. – Ол, күн баччатыгар диэри утуйан оҥторо сытар киһи баар буолар үһү дуо?..
– Баар бөҕө буо… Бэйэтэ билэ сытара буолуо, төһөҕө диэри утуйарын, – Чоойун иэмэ-дьаама суох, уустук соҕустук хоруйдуур.
Эмээхсин таска тахсан, ыаҕаска борооску этин, эмиэ да ис-үөс оҕотун уган киллэрэр:
– Мэ тоом, Чоойун, маны ийэҕэр