Edukacja i gospodarka w kontekście procesów globalizacji. Kojs Wojciech
w jego edukacyjnej i gospodarczej działalności może tę działalność wydatnie zracjonalizować i wzbogacić, m.in. sprzyjać wytwarzaniu i stosowaniu personalnej i społecznej wiedzy oraz kształtowaniu umiejętności, motywacji i postaw. Kierując się takim przekonaniem, w podjętej tematyce ujęto kwestie dotyczące kompetencji kluczowych i uniwersalnych, ściśle związanych z formowaniem osobowościowych i społecznych struktur tożsamościowych, ważnych w kontekście problemów przełomu cywilizacyjnego.
Spojrzenie na edukację i gospodarkę z punktu widzenia pedagogiki obejmuje nie tylko kwestie dotyczące struktury i funkcji działań oraz ich sprawności, ale także zagadnienia aksjologiczne, występujące i istotne zarówno w edukacji, jak i w wymaganiach stawianych badaniom pedagogicznym. Za sprawę etycznie ważną uznaje się m.in. uwzględnienie w podejmowanych formach aktywności działań podmiotowo-przygotowawczych, kontrolnych i oceniających, czy też takich elementów przedsięwzięć, jak cele, środki czy warunki. Jest to przestrzeń, w której często mamy do czynienia z daleko posuniętymi ograniczeniami, np. w zakresie kontroli i oceny, co może się wiązać z zamierzonym, systemowym wywłaszczaniem z posiadanego przez uczestników procesów edukacyjnych potencjału rozwojowego – z ważnych dyspozycji osobo- i socjotwórczych.
Charakteryzująca globalizację rewolucja informacyjno-komunikacyjna, której jesteśmy świadkami i której skutków doświadczamy,
[…] ogarnia całą sferę działalności ludzkiej i z tego powodu uznaje się ją za punkt wyjścia we wszystkich analizach skomplikowanego procesu stawania się nowej gospodarki, społeczeństwa, kultury (Wajda, 2011, s. 18).
Globalizacja to ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, to takie zjawiska, jak: ujednolicanie się kultur, produktów, produkcji. Pojęcia globalizacji używa się do opisu rynków, do określania potencjalnie globalnego zakresu wszelkich działań, organizacji i ich zdolności do konkurowania na skalę globalną (Kaczmarek, 2011, s. 134; Stonehouse i in., 2001, s. XX, s. 4).
Najważniejszym etapem procesu globalizacji było pojawienie się technologii komunikowania się i sieci mediów pozwalających na szybsze, szersze i współzależne formy światowej wymiany, podróży i interakcji, a także takich technologii, jak: mikroelektronika, komputery, łączność telefoniczna, nowoczesne tworzywa sztuczne, robotyka i biotechnologie. Najdonioślejszym elementem rewolucji informacyjno-komunikacyjnej jest Internet. Wywiera kolosalny wpływ na procesy ekonomiczne, polityczne i społeczne. Jest przy tym metanarzędziem, które służy porządkowaniu i integracji wszystkich pozostałych tradycyjnych technologii za sprawą środków medialnych. Sieciowa wymiana informacji zrywa z klasycznym schematem nadawca – odbiorca i wyznacza rozległą mapę, na której obecna jest duża liczba źródeł emitujących komunikaty. Prowadzi to do zmiany charakteru interakcji; w Internecie działamy w warunkach większej otwartości i równości komunikacyjnej, pozwalającej na budowanie nowej wspólnoty i innej hierarchii w dziedzinie komunikacji (Wajda, 2011, s. 18; Kurek, 2012, s. 9; Kaczmarek, 2011, s. 134, Stonehouse i in., 2001, s. 4).
Internet dał początek nowej strukturze technologicznej, która stopniowo, zarówno w skali lokalnej, jak i światowej, przyczyniła się do wytworzenia niezwykle skomplikowanej społeczności, będąc środkiem komunikacji miliardów ludzi, a także niezliczonych grup społecznych i narodowościowych czy organizacji. Rozwinął się w sposób nieporównywalny z niczym, stając się unikatową „sztuczną, inteligentną strukturą”, obejmującą całą planetę złożonym systemem technologicznym i informatycznym, który utrzymuje stałą łączność pomiędzy nawet najodleglejszymi – w sensie geograficznym – miejscami globu, systemem, który nadał nowy wymiar ludzkiej percepcji zmysłowej, zwiększenia i lepszego wykorzystania potencjału umysłowego i emocjonalnego jednostek mających dostęp do przełomowych technologii. Tworzy się sieć globalna, w której Internet po raz pierwszy w historii ludzkości eliminuje bezpośrednią kontrolę państwa nad informacją (Wajda, 2011, s. 18; Kurek, 2012, s. 8).
W społeczeństwie wiedzy mamy do czynienia z urządzeniami, które przetwarzają informacje już nie po to, by zwielokrotnić i skutecznie wykorzystać ludzką siłę, lecz by usprawnić procesy przekształcania danych. Różnica ta jest znacząca, gdyż odpowiada za rewolucyjne zmiany we wszystkich stosowanych wcześniej dziedzinach produkcji, w których człowiek posługuje się złożonymi danymi i skomplikowanymi obliczeniami. Stanowiąc największy na świecie zbiór informacji, umożliwia m.in. bezpośrednią współpracę między wieloma uczestnikami procesów edukacyjnych. Sprawia to, że jego wprowadzenie to problem znacznie poważniejszy niż korzystanie z poszczególnych, związanych z nim narzędzi. Co najważniejsze – chodzi o uświadomienie sobie, że ta zmiana prowadzi do „przemeblowania” naszych struktur umysłowych. Można powiedzieć, że potrzeba ta wynika z całokształtu globalnych przewartościowań zachodzących we współczesnym świecie, przewartościowań, których znaczącym sprawcą stał się Internet (Gnitecki, 2002, s. 50–56; Kurek, 2012, s. 8, 82).
Globalizacja jest więc złożoną siłą, która wpływa na tworzenie „jednego świata” i światowego społeczeństwa, wpływa na ogromne korporacje transnarodowe, a także na sfery działalności lokalnych firm i konsumentów na rynkach lokalnych. Stanowi jedno z głównych wyzwań, przed którymi staje współczesny człowiek (Stonehouse i in., 2001, s. 4). Stąd bierze się potrzeba odkrywania – w miarę istniejących możliwości – podmiotów rządzących zarówno światem, jak i strukturami regionalnymi czy lokalnymi, rozpoznawania wartości i intencji, którymi się kierują, a także orientowania się w źródłach praw, zasad i norm, według których należy postępować.
Współcześnie jest wiele ośrodków kierowania i rządzenia globalizacją. Należą do nich przede wszystkim rządy państw o znacznym potencjale gospodarczym, militarnym i politycznym (USA, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Rosja), międzynarodowe organizacje (ONZ, MFW, Bank Światowy, OECD, UNCTAD), główne religie, uniwersytety oraz instytuty naukowe i rządowe.
Podstawową rolę w opracowaniu koncepcji rządzenia światem, w tym globalizacją, odgrywają think tanki – fabryki myśli, kuźnie nowych idei, laboratoria nowych pomysłów, instytuty ds. publicznych, prywatnych, naukowych i akademickich; to komisje ekspertów, grupy doradcze, instytuty badawcze. Wykorzystaniem wyników ich badań oraz eksperckiej wiedzy zainteresowani są szczególnie politycy. Think tanki wyraźnie zmierzają do skutecznego wpływania na działalność polityków. Formułowane przez nie koncepcje przekładają się na konkretne działania decydentów i mają wpływ na losy milionów ludzi. Są instytucjami pozostającymi poza demokratyczną kontrolą (Kaczmarek, 2011, s. 9).
Rezultatem działalności think tanków są m.in. strategie zarządzania procesami globalizacji, w tym gospodarką. Jak się okazuje, pozostają one w ścisłym związku z fundamentalnymi problemami edukacji, zarządzanie strategiczne należy bowiem postrzegać jako „nieprzerwaną serię pętli składających się na uczenie się organizacji. Uczenie takie musi skupiać się, ze względu na konkurencję, na kluczowych kompetencjach organizacji i na zmianach zachodzących w jej otoczeniu. Złożoność i nieprzewidywalność zmian, zarówno w otoczeniu firm, jak i w samych firmach, oznaczają, że muszą być one organizacjami inteligentnymi (uczącymi się) (Stonehouse i in., 2001, s. 14–15, 94).
Pod wpływem procesów globalizacyjnych następują daleko idące przemiany państw narodowych, struktur zdecydowanie określających charakter systemów edukacji. Państwa takie są zagrożone, tracą zdolność do organizowania i zawierania w sobie podstawowych elementów nowoczesnego, ekonomicznego, politycznego i społecznego życia. Władza polityczna państwa zostaje przejęta przez systemy międzynarodowe i ponadnarodowe; praktyki społeczne, tożsamości i solidarności, wcześniej definiowane za pomocą celów i kryteriów narodowych, obecnie w coraz mniejszym stopniu są w ten sposób