Faszyzm. Ostrzeżenie. Madeleine Albright
autorytarnej, jednak nie odważył się podnieść ręki na Kościół i jego doktrynę. Francuska partia „niebieskich koszul”, Solidarité française, jako jedno z wielu prawicowych ugrupowań funkcjonowała w charakterze sparingpartnera dla lewicy. Ta otwarcie pronazistowska organizacja, która głosiła hasło „Francja dla Francuzów”, została zdelegalizowana przez socjalistyczny rząd w roku 1936. Członkowie Nacjonalistycznej Partii w Islandii, ubrani w szare koszule i opaski ze swastyką na rękawie, ślubowali strzec tożsamości etnicznej Islandczyków oraz krzewili wiarę w wyższość rasy aryjskiej. W wyborach nigdy nie udało im się uzyskać więcej niż jeden procent głosów. Rumuńska armia nie mogła się za to zdecydować czy walczyć, czy też współpracować z faszystowskim Legionem Archanioła Michała – charyzmatycznym ugrupowaniem popieranym głównie przez zubożałą ludność z terenów wiejskich, która oczekiwała wzmocnienia swej tożsamości religijnej, rewolucyjnych zmian w polityce, jak również prześladowań Żydów.
Tendencje faszystowskie w tych i innych krajach uległy rozproszeniu, a co za tym idzie – marginalizacji. Faszyzm nierzadko wspierało chętne do walki wojsko, jednak budzące się w szeregach radykalnych partii rewolucyjne nastroje tłumiono w zarodku. We Włoszech i w Niemczech dawni kaprale osiągnęli władzę absolutną, podczas gdy w innych krajach najwyższe stanowiska pozostały w rękach generałów oraz polityków z wyższych sfer.
Jako przypadek szczególny należy potraktować Czechosłowację, która pozostawała pod silnym wpływem Trzeciej Rzeszy. Do pociągu zwanego faszyzm wsiadł były trener gimnastyki, korpulentny Konrad Henlein – polityk bystry, acz krótkowzroczny. Zgodnie z instrukcjami Hitlera za berlińskie pieniądze odgrywał w Czechosłowacji rolę faszystowskiej tuby na użytek zróżnicowanej politycznie niemieckiej mniejszości. Zagraniczni politycy oraz dziennikarze mogli dowiedzieć się od niego niestworzonych historii o brutalnym traktowaniu jego rodaków przez rząd w Pradze. Insynuacje Henleina, dodatkowo nagłaśniane przez nazistów, nie pozostały bez echa. Wielu Europejczyków dało wiarę doniesieniom z Czechosłowacji i, rozumiejąc oburzenie Hitlera, wsparło jego dążenie do interwencji w obronie rodaków.
Dzień ostatecznego rozrachunku nadchodził wielkimi krokami. Henlein zdjął maskę i pokazał swe prawdziwe nazistowskie oblicze. Jego poplecznicy różnili się od zwolenników Hitlera jedynie kolorem koszul (biały) i wzorem sztandaru (biała tarcza na szkarłatnym tle, bez swastyki). We wrześniu 1938 roku nazistowskie oszustwa weszły w bezpośrednią kolizję z rządami prawa. Zwycięstwo kłamstwa nad prawdą okazało się faktem. Na mocy postanowień układu monachijskiego z roku 1938 Francja oraz Wielka Brytania wyraziły zgodę na aneksję 30 procent terytorium Czechosłowacji wraz z jedną trzecią populacji i ponad połową strategicznych bogactw naturalnych kraju. Niespełna sześć miesięcy później Hitler powrócił po resztę.
KONTROWERSJE NA TEMAT POWSTANIA FASZYZMU, KIERUNKÓW JEGO ROZWOJU ORAZ KOŃCA NIE ZATRZYMAŁY SIĘ W GRANICACH EUROPY. Pomimo że samo pojęcie „aryjski” odnosi się do nordyckiego typu błękitnookiego blondyna, rasistowscy wyznawcy nazizmu dopatrywali się jego korzeni w „ludach, które przybyły przed tysiącami lat z wyżyn Azji Środkowej na niziny Indusu i Gangesu, zachowując dzięki surowym zasadom kastowym czystość etnicznną (…). Ludy te nazywają siebie Aryjczykami (…) arystokratami”.
Wspomniana koncepcja spotkała się z przychylnym zainteresowaniem w Indiach, gdzie panoszyli się brytyjscy hegemoni, a z krajów ościennych napierał islam. Hinduscy nacjonaliści z podziwem przyglądali się, jak Mussolini próbował wykrzesać ducha wojowników ze spokojnych Włochów, mając nadzieję na podobną transformację we własnym narodzie. W marcu 1939 roku, dziesięć dni po inwazji Wehrmachtu na Czechosłowację, rzecznik indyjskiej partii faszystowskiej wychwalał „restytucję aryjskiej kultury w Niemczech, mecenat nad nauczaniem religii wedyjskiej oraz wyższość tradycji cywilizacji indogermańskiej”. Podczas drugiej wojny światowej tysiące hinduskich bojówkarzy przybyło do Niemiec, by pod patronatem nazistów utworzyć legion do walki z siłami brytyjskimi na subkontynencie indyjskim.
Również w Stanach Zjednoczonych faszyzm rozkwitał na gruncie problemów ekonomicznych, wybujałych ambicji oraz uprzedzeń. Pisarz-amator William Pelley w styczniu 1933 roku, zaledwie kilka godzin po mianowaniu Hitlera na kanclerza Niemiec, założył organizację o nazwie Srebrny Legion Ameryki z siedzibą w Asheville w Północnej Karolinie. Szeregi legionistów tworzyło 15 tysięcy zwolenników ubranych w charakterystyczne niebieskie spodnie oraz srebrne koszule ozdobione na sercu szkarłatną literą L symbolizującą Love, Loyalty i Liberty (Miłość, Lojalność i Wolność – przyp. tłum). Antysemickie bojówki Srebrnych Koszul miały być odzwierciedleniem nazistowskiego modelu oddziałów zbrojnych. Tajne służby Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych donosiły o próbach przekupienia ich przez aktywistów Pelleya, którzy oferowali pieniądze w zamian za dostęp do składów broni w Kalifornii. Dochodzenie w tej sprawie nie doprowadziło jednak do żadnych aresztowań. W roku 1936 Pelley ubiegał się o fotel prezydenta pod hasłem „Koniec z czerwonymi, precz z Żydami”. W prawyborach w stanie Washington otrzymał niespełna dwa tysiące głosów.
Srebrne Koszule, które wkrótce zniknęły ze sceny politycznej, uwolniły demony nietolerancji i utorowały drogę takim organizacjom jak Ku Klux Klan wspieranym przez audycje radiowe ojca Charlesa Coughlina – orędownika polaryzacji społeczeństwa oraz izolacjonizmu. Fanatycy faszyzmu stanowili zróżnicowaną grupę. Choć wielu z nich prezentowało jawną postawę antyimigrancką, nie brakowało też i takich, którzy na kontynencie amerykańskim mieszkali krótko.
Blisko jedna czwarta społeczeństwa Stanów Zjednoczonych miała korzenie niemieckie i większość z nich miała nadzieję na uniknięcie konfliktu pomiędzy obiema ojczyznami. Wśród nich znalazła się również nieliczna frakcja wyznawców Adolfa Hitlera. Należał do nich Fritz Kuhn – przybyły na kontynent amerykański w roku 1928 inżynier chemik, który już osiem lat później powołał do życia organizację o nazwie German American Bund (GAB). Znakiem firmowym jej członków były brunatne koszule i czarne buty, a na demonstracjach obok swastyki pojawiały się portrety George’a Washingtona, którego ogłosili „pierwszym faszystą” Ameryki ze względu na jego domniemaną niechęć do demokracji. „Jezus Chrystus z otwartymi ramionami witał małe dzieci, podobnie Adolf Hitler czeka na szacunek małych Niemców”, nauczano w szkołach prowadzonych przez Bund na terenie całego kraju, przede wszystkim na Środkowym Zachodzie.
Zwolennicy partii gorąco kibicowali narodowym socjalistom w Europie, licząc także na triumf ich ideologii w Stanach Zjednoczonych. GAB wymagał od swoich członków całkowitego posłuszeństwa i domagał się od rządu Stanów Zjednoczonych postawy neutralnej w obliczu konfliktu Niemiec z aliantami. Pomimo swych cudzoziemskich korzeni zwolennicy Bundu określali się mianem najprawdziwszych i najczystszych Amerykanów, nawoływali do walki z zagrożeniami, takimi jak komunizm, krzyżowanie ras i jazz. Za szczytowy moment działalności ruchu uważa się zorganizowany w lutym 1939 roku masowy wiec w Madison Square Garden, podczas którego Kuhn przemawiał przed podekscytowanym tłumem dwudziestu tysięcy wyznawców. Okrzyki „Sieg Heil” towarzyszyły jego kpiącym komentarzom na temat polityki prezydenta Franka D. „Rosenfelda” i jego Jew Deal (Żydowski Ład – przyp. tłum.).
GAB spotykał się z silnym ostracyzmem ze strony najważniejszych organizacji niemiecko-amerykańskich związków zawodowych, organizacji żydowskich, a nawet niektórych gangsterów. „Na scenie swastyka i portret Hitlera” – opisywał jeden z faszystowskich wieców znany boss mafii Meyer Lansky. „Zaczęły się dęte przemówienia. Było nas tylko piętnastu, ale ruszyliśmy do dzieła. Wypchnęliśmy kilku z nich przez okno. Wybuchła panika, naziści zaczęli uciekać. Dopadliśmy ich i stłukliśmy na kwaśne jabłko. Niech sobie nie myślą, że Żydzi będą zawsze siedzieć cicho i znosić obelgi”. Fritz Kuhn mógł czuć się bezpieczny, ponieważ część świata przestępczego trzymała jego stronę. Podobnie jak Al Capone trafił do więzienia za przestępstwa