Psychogeriatria. Отсутствует
możliwe jest w oparciu o czynnościowe badania neuroobrazowe, genetyczne i oznaczenia stężeń biomarkerów.
• W okresie objawowym rutynowe rozpoznanie w praktyce opiera się na wynikach badania neuropsychologicznego i strukturalnych badań neuroobrazowych.
PIŚMIENNICTWO
1. Jack C.R. Jr, Albert M.S., Knopman D.S. i wsp. Introduction to the recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer’s Association workgroups on diagnostic guidelines for Alzheimer’s disease. Alzheimers Dement. 2011; 7(3): 257–262.
2. Khachaturian Z.S., Petersen R.C., Snyder P.J. i wsp. Developing a global strategy to prevent Alzheimer’s disease: Leon Thal Symposium 2010. Alzheimers Dement. 2011; 7(2): 127–132.
3. Barcikowska M. Choroba Alzheimera. W: Stępień A. (red.). Neurologia. Tom II. Medical Tribune Polska, Warszawa 2014.
4. Knopman D.S., DeKosky S.T., Cummings J.L. i wsp. Practice parameter: diagnosis of dementia (an evidencebased review). Report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology 2001; 56(9): 1143–1153.
5. Weiner M.W., Veitch D.P., Aisen P.S. i wsp. 2014 Update of the Alzheimer’s Disease Neuroimaging Initiative: A review of papers published since its inception. Alzheimers Dement. 2015; 11(6): e1–e120.
6. Dubois B., Hampel H., Feldman H.H. i wsp. Preclinical Alzheimer’s disease: Definition, natural history, and diagnostic criteria. Alzheimers Dement. 2016; 12(3): 292–323.
7. Barcikowska M. Choroba Alzheimera – rozpoznawanie. W: Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego. MediSfera, Warszawa 2012.
8. Hort J., O’Brien J.T., Gainotti G. i wsp. EFNS guidelines for the diagnosis and management of Alzheimer’s disease. Eur. J. Neurol. 2010; 17(10): 1236–1248.
9. Creavin S.T., Wisniewski S., Noel-Storr A.H. i wsp. Mini-Mental State Examination (MMSE) for the detection of dementia in clinically unevaluated people aged 65 and over in community and primary care populations. Cochrane Database Syst. Rev. 2016; (1): CD011145.
10. Reisberg B., Ferris S.H., de Leon M.J., Crook T. The Global Deterioration Scale for assessment of primary degenerative dementia. Am. J. Psychiatry. 1982; 139(9): 1136–1139.
11. McKhann G.M., Knopman D.S., Chertkow H. i wsp. The diagnosis of dementia due to Alzheimer’s disease: recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer’s Association workgroups on diagnostic guidelines for Alzheimer’s disease. Alzheimers Dement. 2011; 7(3): 263–269.
12. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD-10). Volume I. World Health Organization, Geneva 2009.
13. Sorbi S., Hort J., Erkinjuntti T. i wsp. EFNS-ENS Guidelines on the diagnosis and management of disorders associated with dementia. Eur. J. Neurol. 2012; 19(9): 1159–1179.
14. Schmidt R., Hofer E., Bouwman F.H. i wsp. EFNS-ENS/EAN Guideline on concomitant use of cholinesterase inhibitors and memantine in moderate to severe Alzheimer’s disease. Eur. J. Neurol. 2015; 22(6): 889–898.
15. Sobów T., Kłoszewska I. Choroba Alzheimera – leczenie. W: Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego. MediSfera, Warszawa 2012.
16. Sperling R.A., Aisen P.S., Beckett L.A. i wsp. Toward defining the preclinical stages of Alzheimer’s disease: recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer’s Association workgroups on diagnostic guidelines for Alzheimer’s disease. Alzheimers Dement. 2011; 7(3): 280–292.
17. Scheltens P., Blennow K., Breteler M.M. i wsp. Alzheimer’s disease. Lancet 2016; pii: S0140-6736(15)01124-1.
rozdział 4
ZABURZENIA PSYCHOTYCZNE U OSÓB STARSZYCH
Aleksander Araszkiewicz, Wojciech Kosmowski
WPROWADZENIE
Zaburzenia psychotyczne u osób starszych stanowią trudny problem kliniczny. Ich objawy poprzez swoją niezwykłość i niezrozumiałość dla otoczenia budzą lęk. Pogarszają one jakość życia pacjentów, stanowią dla nich częstokroć bezpośrednie zagrożenie życia. Ponadto komplikują, utrudniają czy wręcz uniemożliwiają sposób udzielania pomocy medycznej i społecznej. Zaburzenia te ciężko znoszą także rodziny i inne osoby sprawujące opiekę nad chorymi. Wynika to z obrazu klinicznego: pojawiania się zachowań odbieranych jako niezrozumiałe, dziwaczne, niebezpieczne, niepasujące do znanego od lat wizerunku pacjenta. Postawy społeczne mogą prowadzić do stygmatyzacji tych chorych, opóźnienia w udzieleniu pomocy albo rezygnacji z niektórych form opieki – czasem sprzecznie z ich interesem zdrowotnym.
DEFINICJA
Podział na zaburzenia psychotyczne i niepsychotyczne jest mocno zakorzeniony w tradycji psychiatrii. Konstrukt „zaburzeń psychotycznych” jest niejednakowo obecny w nowych klasyfikacjach: szerzej w DSM-5, bardziej skrótowo w ICD-10 [1–5], jest jednak szeroko wykorzystywany w praktyce klinicznej – po części dlatego, że wynika to z tradycji, po części zaś stąd, że w aktach prawnych, w tym w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego, przywoływane są „choroby psychiczne” utożsamiane z zaburzeniami psychotycznymi (art. 3 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. z 1994 r. nr 111 poz. 535 z późn. zm.). Ma to następnie szerokie znaczenie w wielu sferach, np. bezpłatne świadczenia przysługują osobom chorym psychicznie (art. 3 i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. 1994 nr 111 poz. 535 z późn. zm.). Ponadto obecność zaburzeń psychotycznych w trakcie składania oświadczenia woli skutkuje nieważnością tego orzeczenia – zaburza bowiem świadomość i ogranicza swobodę wyrażenia takiego aktu. W przypadku sprawców czynów zabronionych pod groźbą kary zaburzenia psychotyczne stanowią przesłankę do uznania niepoczytalności lub względnie ograniczonej poczytalności. Szczegółowe rozważania na ten temat znajdują się w podręcznikach psychiatrii sądowej [6]. Dla klinicystów ważna jest właściwa diagnoza, terapia i opis w dokumentacji, ma to bowiem duże znaczenie nie tylko dla efektywności leczenia, lecz także dla celów orzeczniczych.
Zaburzenia psychotyczne są definiowane w różny sposób. Tu przyjmujemy za autorami klasyfikacji ICD-10 oraz DSM-5, że są to takie zaburzenia psychiczne, które charakteryzują się występowaniem urojeń, omamów, dezorganizacji myślenia (i mowy), znacznie zaburzonych lub nieprawidłowych zaburzeń motorycznych (w tym katatonia) i obecnością objawów negatywnych [1, 3]. Do zaburzeń psychotycznych u osób starszych należą zatem takie zespoły chorobowe, w których występuje przynajmniej jeden z opisanych wyżej objawów – nawet gdy nie są one w pełni rozwinięte. Zespół chorobowy uzyskuje nazwę zależną od dominującego rodzaju objawów, np. majaczeniowy czy paranoidalny. Dalsze, szczegółowe rozważania diagnostyczne na ten temat wraz ze wskazaniem rozwoju historycznego pojęcia zaburzeń psychotycznych podaje Wciórka [5].
Z opisanych wyżej względów psychozę można uważać za zespół objawów zdradzających upośledzenie zdolności racjonalnego myślenia, normalnego przeżywania uczuć oraz prawidłowej percepcji rzeczywistości, co prowadzi do zaburzeń w porozumiewaniu się i relacjach z innymi osobami. Objawy psychotyczne są cechą charakterystyczną zaburzeń psychotycznych, istnieją jednak inne zaburzenia, w których objawy mogą być obecne, ale ich występowanie nie jest niezbędne do rozpoznania psychozy. Taka sytuacja występuje w przypadku zaburzeń świadomości. W pewnych przypadkach do zaburzeń psychotycznych zalicza się także zaburzenia afektywne dwubiegunowe [5]. W tym rozdziale będziemy tylko o tyle zajmować się tymi ostatnimi, o ile towarzyszą im omamy lub urojenia, co jest zgodne z ujęciem klasyfikacji ICD-10.
Od zaburzeń psychotycznych u osób w wieku podeszłym