Przewodnik po myśli Carla Gustava Junga. Отсутствует
§ 825–857 | Jung, C.G. (2009). Sumienie w perspektywie psychologicznej. W: C.G. Jung, Przełom cywilizacji. Tłum. R. Reszke. Warszawa: KR.
GW 15 [Dz 12]: § 97–132 | Jung, C.G. (2011). O stosunku psychologii analitycznej do dzieła poetyckiego. W: C.G. Jung, O zjawisku ducha w sztuce i nauce. Tłum. R. Reszke. Warszawa: KR.
GW 15 [Dz 12]: § 163–203 | Jung, C.G. (2011). Ulisses. Monolog. W: C.G. Jung, O zjawisku ducha w sztuce i nauce. Tłum. R. Reszke. Warszawa: KR.
GW 15 [Dz 12]: § 204–214 | Jung, C.G. (2011). Picasso. W: C.G. Jung, O zjawisku ducha w sztuce i nauce. Tłum. R. Reszke. Warszawa: KR.
GW 16 [Dz 7]: § 175–191 | Jung, C.G. (2007). Psychoterapia a światopogląd. W: C.G. Jung, Praktyka psychoterapii. Tłum. R. Reszke. Warszawa: KR.
Jacobi, J. (1974). Complex, Archetype, Symbol in the Psychology of C.G. Jung. Tłum. R. Manheim. Princeton: Princeton University Press.
Jacobi, J. (1993). Psychologia C.G. Junga. Tłum. S. Łypacewicz. Warszawa: Wydawnictwo Wodnika.
Jung, C.G. (1981). Archetypy i symbole. Tłum. J. Prokopiuk. Warszawa: Czytelnik.
Jung, C.G. (1997). Wspomnienia, sny, myśli (wyd. 2). A. Jaffé (red.). Tłum. R. Reszke, L. Kolankiewicz. Warszawa: Wrota.
Jung, C.G. (2003). Psychologia kundalini-jogi (Seminaria t. 2). Tłum. R. Reszke. Warszawa: KR.
Jung, C.G., Franz M.-L. (red.). (1964). Man and His Symbols. London: Aldus Books.
Jung, C.G., Pauli, W. (2001). Atom and Archetype: The Pauli/Jung Letters, 1932–1958. C.A. Meier (red.). Tłum. D. Roscoe. Princeton: Princeton University Press.
Piróg, M. (1999). Psyche i symbol. Teoria symbolu Carla Gustava Junga na tle ujęć porównawczych rzeczywistości symbolicznej. Kraków: Nomos.
Rosińska, Z. (1982). Jung. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Weizsäcker, C.F. von. (1978). Jedność przyrody. Tłum. K. Napiórkowski, J. Prokopiuk, H. Tomasik, K. Wolicki. Warszawa: PIW.
Ilona Błocian
Problem mitu w ujęciu Carla Gustava Junga
Chociaż problem mitu ani dla Junga, ani dla innych przedstawicieli wielu odmian nurtu psychoanalitycznego nie był wyróżnionym przedmiotem badań, jednak stał się jednym z filarów koncepcji szwajcarskiego psychiatry. Refleksja nad mitem i jego interpretacje odegrały też bardzo dużą rolę w całości nurtu. Stało się tak za sprawą silnego powiązania pojęcia mitu z kategorią nieświadomości. W całości psychoanalitycznych ujęć związek ten stał się pewnego rodzaju osią – nieświadomość nie jest ex definitione dostępna bezpośredniemu badaniu, wobec czego wszystkie zjawiska, które na nią wskazują, ją manifestują czy są jej ekspresją, umożliwiają tym samym jej uchwycenie, poznanie, zrozumienie i mogą być uznawane za swoisty dowód jej aktywności. Mit pojawia się więc w odniesieniu do czegoś, co stoi poza nim, tj. w odniesieniu do nieświadomości, dla której jest on formą ekspresji czy sposobem manifestacji. Równocześnie to z materiału, który mit tworzy, można czerpać wiedzę o jego podłożu. Stąd właśnie bierze się istotne miejsce, jakie psychoanaliza mu przyznaje, i duży stopień zainteresowania, jakim go obdarza. Takie ujęcie wnosi pewne nowe elementy do badań nad mitem w ich historycznym i aktualnym kształcie. Należą do nich: powiązanie mitu i jednostki, która jest jego twórcą, przekazicielem i odbiorcą; powiązanie mitu i psychiki oraz ujmowania mitu w perspektywie wzorów doświadczeń ludzkich32. Nie wyczerpuje to jednak wszystkich aspektów funkcjonowania pojęcia mitu w koncepcjach psychoanalitycznych. Włączane są też inne aspekty, bardzo różnorodne, powstające za sprawą zmian w sposobach rozumienia samej nieświadomości.
Jungowskie rozumienie nieświadomości jest ujęciem najszerszym zakresowo w porównaniu z innymi ujęciami psychoanalitycznymi i zmienia się na różnych etapach kształtowania się jego koncepcji. W najszerszym rozumieniu nieświadomość nie dotyczy tylko psychiki człowieka, ale bywa wskazywana jako ukryte podłoże rzeczywistości (Błocian, 2010). To rzadko eksponowana filozoficzna perspektywa pojęcia nieświadomości, niemniej charakterystyczna dla Junga i obecna w znacznej części jego prac. Nie we wszystkich jednak, bo ujęć i opisów nieświadomości jest u Junga wiele: jest ona widziana jako sfera automatyzmów psychicznych (Błocian, 2000), antropologiczne datum i treść ewolucyjnej przeszłości gatunku33, psychologicznej biografii jednostki i podłoża jej życia psychicznego („[p]ojęcie nieświadomości jest dla mnie pojęciem wyłącznie psychologicznym […]”; GW 6 [Dz 2]: § 837), a także psychoidalne uniwersum (Błocian, 2002) czy wreszcie ukryty wymiar i podłoże rzeczywistości (Jung, 1993, s. 135–136). Każde z tych ujęć nieco inaczej konstytuuje problem mitu. W każdym z nich mit może wskazywać na inne cechy samej nieświadomości, tj. na pozawolicjonalne odtwarzanie się ciągów obrazów powiązanych znaczeniowo, charakteryzujących się silnym zaakcentowaniem emocjonalnym (automatyzm nieświadomości); na diagnostyczne funkcje aktywności pewnych treści psychicznych obrazujących się w motywach mitologicznych; na strukturyzowanie się treści doświadczeń w „engramy” zawierające archetypy psychiki gatunkowej (archetypowość wzorów mitycznych) oraz na znaczenie tych doświadczeń i ich włączanie się w przebieg procesów rzeczywistości.
Tworzenie się relacji pomiędzy nieświadomością a problematyką mitu nie pojawiło się u Junga nagle, ale następowało wraz z ewolucją znaczeń jego głównej kategorii badawczej – nieświadomości, dlatego też niekiedy zagadnienie nieświadomości współwystępowało z zagadnieniem mitu, a czasem jedno z nich było wyróżniane.
Jung z pewnością był świadomy znaczenia mitu i jego związku z psychiką już w 1909 roku, kiedy pisał w liście do Sigmunda Freuda, że bez znajomości mitologii nie powiemy ostatniego słowa w kwestii nerwicy i psychozy (Jung, 1992, s. 48; Freud, Jung, 1975). Pierwsza dekada XX wieku to czas, w którym powstaje praca Ottona Ranka o micie narodzin bohatera (Rank, 2004), która silnie wpłynęła na Junga. Jest to również czas, w którym powstaje słynne freudowskie studium poświęcone postaci literackiej – Gradivie z powieści Wilhelma Jensena (Freud, 2009b) – oraz kilka szkiców dotyczących motywów mitologicznych w materiale folklorystycznym (Freud, 1996a, 2001, 2009a). Są to prace, które wprowadzają do psychoanalizy perspektywę historii kultury, chociaż można by zasadnie utrzymywać, że pojawiła się ona w niej bardzo wcześnie, bo już w Objaśnianiu marzeń sennych Freud (1996b) wraz z ideą kompleksu Edypa wprowadza mit Edypa, sięgając do dramatu antycznego Sofoklesa Król Edyp. Fakt ten zostaje zauważony zarówno w pracach badaczy późniejszych (Fromm, 1994), jak i nam współczesnych (Segal, 2004a). Mit więc właściwie od początku powstania nurtu psychoanalitycznego ma w nim specyficzne miejsce – to przez niego ujawnia się zasadnicza dla Freuda struktura psychiki, tj. struktura edypalna. Jego główną funkcją jest więc ujawnianie i wskazanie poza siebie – na nieświadomą matrycę, z której powstaje.
W tej perspektywie odbywa się poszukiwanie przez uczniów i współpracowników Freuda informacji zawartej w materiale historyczno-kulturowym, która wskazywałaby na ślady obecności form manifestacji nieświadomości. Ma to też zasadniczy wpływ na Junga, który łączy mit z ideą nieświadomości zaczerpniętą z historii filozofii, w tym z koncepcji Carla Gustava Carusa, Arthura Schopenhauera, Eduarda von Hartmanna. Włączany jest w tę listę również Gottfried Wilhelm Leibniz, ale jego ujęcie idei nieświadomych dotyczy węższego zakresu pojęcia odzwierciedlającego sposób działania umysłu. Szersze filozoficzne ujęcie przedstawia nieświadomość już to jako ukryty wymiar rzeczywistości stanowiący jej bazę
Według Baudouina (1952, s. ii–iii) psychoanaliza uzupełnia perspektywy historyczne, naturalistyczne i moralne w rozumieniu mitu.
M.in. GW 5 [Dz 3]: § 505–506. Jung używa nawet terminu „dusza antropoidalna”.