Strategia dla Polski. Отсутствует
do trwałego wzrostu (Kołodko 1993), która stała się podstawą do przygotowania „Strategii dla Polski”. Korzystne podłoże do naukowych zainteresowań G.W. Kołodki kwestiami strategicznymi tworzyło też jego wcześniejsze zaangażowanie doradcze. Już w latach 80., czyli w warunkach nierynkowego, socjalistycznego ustroju, uczestniczył w pracach Konsultacyjnej Rady Gospodarczej kierowanej przez profesora Czesława Bobrowskiego. Rada ta funkcjonowała w latach 1982–1989, była doradczym i opiniodawczym organem rządowym. W latach 1983–1988 G.W. Kołodko był doradcą prezesa Narodowego Banku Polskiego. Natomiast z początkiem ustrojowej transformacji został powołany do kierowanej przez profesora Witolda Trzeciakowskiego, funkcjonującej w latach 1989–1991 Rady Ekonomicznej Rady Ministrów.
Autor Wędrującego świata doświadczył blasków i cieni rządowego doradztwa w warunkach zarówno reformowanej gospodarki socjalistycznej, jak i w warunkach nowego ustroju, co sprzyjało kompleksowości ocen i wnioskowania. Podjęcie przez G.W. Kołodkę funkcji wicepremiera i pełnienie jej w czterech rządach (Waldemara Pawlaka, Józefa Oleksego, Włodzimierza Cimoszewicza i Leszka Millera) sprzyjało empirycznej, ekonomicznej i politycznej weryfikacji jego dorobku naukowego oraz doradczego, a przy tym znajdowało też odzwierciedlenie w jego przyszłych, charakteryzujących się realizmem publikacjach naukowych.
Rządowy dokument „Strategia dla Polski” (w rozdziale tym uwzględniona jest zarówno wstępna wersja tego dokumentu, jak i jego pełna wersja26) był przedmiotem licznych debat i publikacji (m.in. „Blaski i cienie…”, 1994), dlatego też w tym miejscu poprzestaje się tylko na wybranych jego elementach. Wybór ten został dokonany w kontekście już przedstawionych analiz dotyczących globalnych trendów rozwojowych oraz użyteczności podejścia strategicznego.
W związku z dysfunkcjami charakterystycznymi dla początkowego okresu transformacji ustrojowej w Polsce w dokumencie rządowym „Strategia dla Polski” kwestie społeczne, w tym ukierunkowanie gospodarki na społeczną gospodarkę rynkową zorientowaną na harmonizowanie celów gospodarczych i społecznych, akcentowane są już w pierwszej tezie:
Polska – otwierając się na świat – kontynuuje swoją drogę do demokracji, do społecznej gospodarki rynkowej i do swobodnej przedsiębiorczości w ramach równoprawnych sektorów własnościowych. […] Powszechne jest przy tym przekonanie, że można było osiągnąć więcej przy mniejszej społecznej dotkliwości reform. Zastrzeżenia budzi rozłożenie kosztów transformacji oraz sposób podziału jej wciąż ograniczonych efektów. […] Stąd też dla rządu sprawą kluczową jest OBNIŻENIE SPOŁECZNYCH KOSZTÓW REFORM, zmniejszanie ich uciążliwości (Kołodko 1994, s. 42).
Podkreślane jest przy tym, że „to człowiek, a nie pieniądz jest nadrzędnym celem […] strategicznej polityki społecznej i gospodarczej” (Kołodko 1994, s. 39). Kołodko zwraca przy tym uwagę, że „Bieda i bogactwo dają się uśrednić tylko w statystyce. W polityce natomiast trzeba uwzględniać uwarunkowania oraz konsekwencje tak ubóstwa, jak i zasobności” (Kołodko 1994, s. 107). Przywodzi to na myśl Talebowską krytykę „przeciętnostanu”, a także potrzebę czy konieczność uwzględniania sytuacji ekstremalnych („ekstremistanu”).
W „Strategii dla Polski” eksponowane jest fundamentalne znaczenie kapitału ludzkiego jako warunku długookresowego wzrostu gospodarczego. Wychodzi się z założenia, że „wydatki na oświatę, naukę, ochronę zdrowia i kulturę należy postrzegać nie jako dotkliwe obciążenie dla budżetu państwa, ale jako inwestycje w kapitał ludzki, co warunkuje rozwój gospodarczy” (Kołodko 1994, s. 29). Punktem odniesienia jest przy tym „potrzeba tworzenia dobrych warunków rozwoju ku pożytkowi przyszłych pokoleń […], zaś „rozwiązując problemy pokoleniowe, nie można opierać się na programach krótkookresowych” (Kołodko 1994, s. 108).
W „Strategii dla Polski” – zarówno w jej pierwszym zarysie, jak i w rozwiniętej, pełnej wersji – wskazuje się na znaczenie komunikacji społecznej i społecznej akceptacji przemian, determinuje to bowiem efektywne wdrażanie strategicznych celów. Dotyczy tego teza 2 wstępnej wersji „Strategii dla Polski”: „Podstawowe cechy nowej polityki gospodarczej […] to: komunikacja i porozumienie społeczne” (Kołodko 1994, s. 20). Dlatego też za niezbędny warunek realizacji „Strategii dla Polski” zostało uznane partnerstwo społeczne. W wersji rozwiniętej „Strategii dla Polski” eksponuje się potrzebę dłuższej perspektywy i potrzebę strategicznej koncepcji zrównoważonego rozwoju opartej na trzech priorytetach: (1) szybkim wzroście gospodarczym, (2) stabilizacji systemowej i makroekonomicznej oraz (3) poprawie warunków życia (Kołodko 1994, s. 41–42).
Zważywszy na skalę charakterystycznych dysfunkcji występujących w gospodarce globalnej (2019), w tym rosnącego w wielu krajach ryzyka rewolty społecznej (czego obecnie doświadcza chociażby Francja i Wenezuela), nadanie w „Strategii dla Polski” priorytetu celom społecznym można także z dzisiejszej perspektywy uznać za strategiczną mądrość, wyprzedzające, wczesnoostrzegawcze myślenie.
W wyniku wdrażania „Strategii dla Polski” i wydatnie zwiększającego się dzięki temu tempa wzrostu PKB zostały powstrzymane procesy społecznej degradacji najuboższych grup społecznych, wzrosły bowiem płace i spadło bezrobocie oraz inflacja, czemu towarzyszyło stopniowe równoważeniu finansów publicznych i bilansu płatniczego. Tworzyło to należyte podstawy długofalowego rozwoju społeczno-gospodarczego. W „Strategii dla Polski” wiele miejsca poświęca się kwestiom postępu technicznego i „biologicznego”, w tym rozwojowi wsi i rolnictwa, co także można uznać za kierunek zyskujący na aktualności.
W „Strategii dla Polski” uwzględniany jest dynamizm przemian w ujęciu globalnym i krajowym i w związku z tym akcentowana jest rola doradztwa ekonomicznego. Uznaje się je za element rozwoju kultury strategicznego myślenia niezbędny nie tylko dla rządu, lecz także dla poszczególnych sektorów życia społeczno-gospodarczego. Kwestii rządowego doradztwa dotyczy teza 36 i 37 wstępnych założeń „Strategii dla Polski”.
Dla rządu ważne jest […] zaplecze doradcze. W tym celu należy pilnie reaktywować Konsultacyjną Radę Gospodarczą jako niezależne gremium ekspertów analizujących politykę gospodarczą państwa i sugerujących alternatywne rozwiązania. Rada taka musi być reprezentatywna dla polskiego środowiska ekonomicznego i wykorzystana także do komunikacji społecznej oraz działalności edukacyjnej w zakresie społeczno-gospodarczym (teza 36, Kołodko 1994, s. 29–30).
Zarazem wskazywana jest potrzeba badań strategicznych, czego dotyczy teza 37 „Strategii dla Polski”:
Należy także na bazie dotychczas funkcjonujących instytutów resortowych utworzyć elitarny ośrodek badawczy – Polski Instytut Rozwoju Gospodarczego (PIRG) – zorientowany na aplikacyjne studia społeczno-gospodarcze krytycznie wspierające politykę rządu. Prace takiego instytutu (wzorowane m.in. na doświadczeniach Korea Development Institute) finansowane winny być ze środków budżetowych oraz ze źródeł pomocowych EWG, które dotychczas są w znacznej mierze marnotrawione wskutek ich złej alokacji i nikłego związku z wyzwaniami stojącymi przed polityką społeczno-gospodarczą państwa (Kołodko 1994, s. 31).
Pierwsza rekomendacja została niemal natychmiast wdrożona poprzez rozpoczęcie prac organu doradczego – Rady Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów. Inauguracyjne posiedzenie tej Rady pod kierunkiem profesora Jana Mujżela odbyło się 28 czerwca 1994 roku, czyli już w cztery dni po przyjęciu przez Sejm rządowego programu „Strategia dla Polski” (Kołodko 1994, s. 227: Kalendarium). Powołanie RSSG wpisuje się w pełni w przedstawiane w poprzednim punkcie tezy dotyczące potrzeby badań prognostycznych i futuryzmu społecznego. Potwierdzają to cele i zasady funkcjonowania tego organu (omawiane w kolejnym punkcie tego rozdziału). Natomiast druga rekomendacja dotycząca powołania Polskiego Instytutu Rozwoju Gospodarczego urzeczywistniła się przez powołanie w 1997 roku Rządowego Centrum