Kosmetologia t. 1. Отсутствует
krwi.
Część komórek należących do układu immunologicznego to składniki krwi zlokalizowane w łożysku naczyniowym. Reakcje zapalne z kolei rozwijają się często w tkankach łącznych – poza naczyniami. Dlatego aby spełnić swoje funkcje, komórki te muszą migrować z naczyń do tkanek. Jest to proces kilkuetapowy. Początkowo płynące w środkowym nurcie komórki ulegają marginacji – zbliżaniu się do ścian naczynia. Dzieje się to w drobnych żyłkach, gdzie nie ma mięśniówki gładkiej, a krew pozbawiona już została tlenu. Potem następuje toczenie się komórek po ścianach naczynia krwionośnego. Komórki śródbłonka naczyń na powierzchni mają różne związki chemiczne, w zależności od stanu otaczających tkanek. Obecność konkretnych substancji sprawia, że toczące się krwinki białe mogą ulec aktywacji, po której następuje ścisła adhezja. Komórka spłaszcza się i przylega do śródbłonka. Adhezja jest uzależniona od obecności komórkowych czynników adhezyjnych – białek należących do rodziny supergenów immunoglobulin. Są to np. integryny leukocytów, selektyny, które wiążą wybiórczo reszty węglowodanowe na leukocytach i śródbłonku. Wreszcie następuje diapedeza, czyli przechodzenie leukocytu pomiędzy komórkami śródbłonka do tkanek łącznych, które otaczają naczynie krwionośne, pod wpływem gradientu chemokin. Wtedy leukocyt może już zmierzać w kierunku obszaru objętego zapaleniem, kierowany czynnikami chemotaktycznymi, w czym pomagają enzymy trawiące struktury tkankowe przeszkadzające w ruchu.
Proces ten sprawia, że w przebiegu zapalenia wydzielane są takie czynniki, jak histamina czy serotonina: rozszerzające i rozszczelniające naczynia krwionośne. Ułatwia to diapedezę, a ponadto, dzięki temu do tkanek trafiają z krwi immunoglobuliny.
Opisując komórki biorące udział w reakcjach immunologicznych, wspomniano o różnych mechanizmach zabijania bakterii – zależnych i niezależnych od tlenu. W przypadku tych pierwszych czynnikiem niszczącym struktury komórkowe są reaktywne formy tlenu i azotu. Należą do nich: anion ponadtlenkowy O2–, rodniki hydroksylowe, tlen atomowy, H2O2, syntetyzowany w śródbłonku naczyń i w neuronach oraz w makrofagach NO. Reaktywne formy tlenu niszczą błony komórkowe i inne struktury mikroorganizmów. Kolejną formą zabijania bakterii zależną od tlenu jest zastosowanie podchlorynów syntetyzowanych przy użyciu mieloperoksydazy przez neutrofile.
Mechanizmy niezależne od tlenu obejmują kilka grup substancji: enzymy lizosomalne, glikozydazy (m.in. lizozym), proteazy niszczą ściany i błony bakteryjne, natomiast defenzyny zaburzają funkcje błon komórkowych, a laktoferyna wpływa na metabolizm bakteryjny przez wyeliminowanie ze środowiska żelaza.
Kilkakrotnie wspomniano już o mediatorach zapalenia – substancjach wytwarzanych przez komórki biorące udział w reakcjach zapalnych, które kształtują te reakcje, wywołując odpowiedź ze strony innych komórek, tkanek i narządów. Mediatory stanowią liczną i różnorodną grupę substancji.
Cytokiny to duża grupa polipeptydów produkowane przez makrofagi, komórki tuczne, limfocyty, komórki śródbłonka, fibrocyty. Jako cząsteczki sygnalizacji międzykomórkowej zmieniają funkcje innych komórek i uczestniczą w komórkowej odpowiedzi immunologicznej. Działają na docelowe komórki dzięki obecności na nich specyficznych receptorów. Należą do nich interleukiny (grupa 36 peptydów o bardzo różnorodnym działaniu), limfokiny (produkowane przez limfocyty, aktywują neutrofile i inne limfocyty), chemokiny (chemotaktyczne cytokiny), interferony (zaburzające replikację wirusów) oraz TNF. Można wyróżnić cytokiny prozapalne (znaczna większość) i przeciwzapalne (TGFβ, IL-10).
HMGB1 (amfoteryna, high mobility group box-1 protein) to w zasadzie białko chromatyny jądrowej, jednak w warunkach zapalenia jest wydzielane przez makrofagi i działa jak cytokina, mediując późną fazę zapalenia, wstrząsu endotoksycznego. Aktywuje odpowiedź zapalną, proliferację, migrację chemotaktyczną.
Mediatory lipidowe są eikozanoidami, a więc mają 20 atomów węgla w łańcuchu, i pochodnymi kwasu arachidonowego, który jest składnikiem błon komórkowych. Należą do nich następujące substancje:
• Prostaglandyny – posiadają w cząsteczce pierścień; po połączeniu z jednym z dziesięciu receptorów powodują m.in. zmianę średnicy naczyń krwionośnych, zmianę organizacji płytek krwi, wpływają na podwyższenie temperatury ciała. Powodują również wiele innych efektów, niezwiązanych z reakcjami zapalnymi.
• Prostacyklina – jest w zasadzie prostaglandyną o szczególnej aktywności w zapobieganiu aktywacji płytek i w rozszerzaniu naczyń krwionośnych.
• Tromboksan A – obkurcza naczynia krwionośne i aktywuje płytki, pozostając w równowadze z prostacykliną.
• Leukotrieny – wywołują chemotaksję i agregację neutrofilów, skurcz mięśniówki gładkiej, naczyń i oskrzeli.
• Lipoksyny – przejawiają wiele aktywności, m.in. hamują chemotaksję oraz syntezę reaktywnych form tlenu, przeciwciał i cytokin przez komórki układu immunologicznego.
Innymi eikozanoidami aktywnymi w procesach zapalnych są resolwina oraz eoksyna.
Wymienione pochodne kwasu arachidonowego powstają wskutek jego utlenienia przez lipooksygenazy i cyklooksygenazy (COX). Układ COX1 zlokalizowany jest w siateczce śródplazmatycznej, COX2 – indukowany w zapaleniu.
Czynnik aktywujący płytki (PAF – platelet-activating factor) jest fosfolipidem odpowiedzialnym za sygnalizację międzykomórkową, może jednak wywołać lub nasilić zapalenie bądź wykrzepianie i wzmożenie patologicznych reakcji immunologicznych. Jego wydzielenie bezpośrednio powoduje zmniejszenie obkurczenia naczyń krwionośnych, agregację płytek, spadek ciśnienia krwi, zwiększenie przyczepności leukocytów do śródbłonka, aktywację neutrofilów, pobudza metabolizm kwasu arachidonowego. Potencjalnie może doprowadzić do śmierci, np. przez nasilenie objawów astmy lub zbyt duże obniżenie ciśnienia krwi po wydzieleniu się w odpowiedzi na toksyny bakteryjne.
Aminy biogenne to adrenalina, noradrenalina, dopamina (są katecholaminami, pochodnymi tyrozyny), histamina, serotonina. Oddziałują na tkanki poprzez pobudzenie receptorów adrenergicznych α i β, dopaminowych D1 i D2, histaminowych H1, H2, H3, H4 oraz serotoninowych 5-HT1 do 7 (serotonina to 5-hydroksytryptamina, stąd skrót).
Histamina i serotonina rozszerzają naczynia krwionośne, obniżając ciśnienie, powodują wzrost przepuszczalności żyłek i skurcz oskrzeli. Histamina poprzez receptory H1 i H2 wpływa m.in. na mikrokrążenie (rozszerzanie naczyń) i skurcz oskrzeli, poprzez H4 – na chemotaksję mastocytów i inne (nieopisane jeszcze dokładnie) funkcje w reakcjach zapalnych, alergiach oraz innych stanach. W błonach śluzowych wywołuje: przekrwienie, obrzęk, wydzielanie śluzu, efekty neuronalne (wyciek z nosa, świąd, kichanie), a następnie –aktywację makrofagów, eozynofilów, zwiększenie wydzielania śluzu.
Neuropeptydy to duża grupa peptydów sygnałowych, które w układzie nerwowym funkcjonują jako neurotransmittery, ale wpływają również na reakcje zapalne. Należy zauważyć, że wspomniane wcześniej aminy biogenne także zaliczają się do neuropeptydów.
Wpływają one m.in. na naczynia krwionośne, rozszerzając je i zwiększając przepuszczalność (wazoaktywny peptyd jelitowy rozszerza zwłaszcza naczynia wieńcowe, ponadto hamuje aktywność komórek NK i zmniejsza syntezę immunoglobulin). Somatostatyna blokuje uwalnianie histaminy. Jednak na największą uwagę zasługuje tu substancja P, która odgrywa w zapaleniach kluczową rolę, pobudzając ekspresję większości cytokin.
Mediatory osoczowe to substancje należące do układu komplementu (dopełniacza), układu krzepnięcia, układu