Historia nowoczesnych stosunków międzynarodowych. Wojciech Rojek
siedzibą w Hue. Francja gwarantowała integralność terytorialną Wietnamu. Dokumenty ratyfikacyjne wymieniono w Hue 20 lutego 1886 r.
Tymczasem w sierpniu 1884 r. w Tonkinie wybuchły starcia między oddziałami francuskimi i chińskimi. Francuzi zajęli wówczas dwa tajwańskie porty: Kelung i Tamsi oraz Peskadory, a następnie ogłosili blokadę Tajwanu. W rezultacie 4 kwietnia 1885 r. podpisano w Paryżu nowy protokół francusko-chiński. Francja odblokowała Tajwan, a Chiny obiecały wycofać swoje oddziały z Wietnamu i ratyfikowały porozumienie z 11 kwietnia 1884 r. Chińczycy opuścili Wietnam do końca maja 1885 r., co sprawiło, że 9 czerwca tego roku Francja i Chiny podpisały w Tiencinie (Tianjin) ostateczny traktat o pokoju, przyjaźni i handlu. Rząd quingowski zrzekł się definitywnie zwierzchnictwa nad Wietnamem. Jednocześnie określono linię graniczną między Chinami a Wietnamem oraz przyznawano Francji wyjątkowe uprawnienia w Chinach Południowo-Zachodnich, zwłaszcza w prowincjach Yunnan i Guangxi. W dniu 27 stycznia 1886 r. wydano dekret, z mocy którego cały aparat administracyjny Francji w Wietnamie podlegał Quai d’Orsay. Jednakże już 17 października 1887 r. ukazał się kolejny dekret powołujący do życia Unię Indochińską. W skład tego tworu weszły: kolonia Kochinchina, protektorat nad Wietnamem oraz Kambodża, stanowiąca notabene protektorat Republiki Francuskiej już od roku 1863. Poszerzenie Unii nastąpiło w 1893 r., kiedy kolejnym protektoratem Francji stał się Laos, a dwa lata potem przyłączono do niej jeszcze obszar Guangzhouwan (Kuang Czen-wan) uzyskany od Chin. Na czele Unii stał gubernator generalny, któremu podlegali gubernator Kochinchiny oraz rezydenci najwyżsi w protektoratach. Rezydent w Tonkinie i Annamie przejmował stopniowo wszystkie działy administracji. Ostatecznie na mocy konwencji z 6 listopada 1925 r. cesarz delegował na niego wszystkie swoje uprawnienia z wyjątkiem spraw religijnych oraz odznaczeń i nobilitacji.
Finansowe położenie Chin w przededniu wielkiej wojny
Na przełomie pierwszej i drugiej dekady XX w. nastąpił znaczący wzrost aktywności ekonomicznej mocarstw w Chinach. Pierwsze porozumienie udziałowców francuskich i brytyjskich rządy obu krajów sankcjonowały 8 kwietnia 1906 r. Następnie 6 czerwca 1909 r. zawarto ugodę między bankami brytyjskimi, francuskimi i niemieckimi. W tym momencie do rozgrywki włączył się Waszyngton. W rezultacie strona chińska dała do zrozumienia, że Pekin nie zatwierdzi pożyczki bez uwzględnienia stanowiska amerykańskiego. Sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, gdy we wrześniu 1909 r. Petersburg rozpoczął wywieranie nacisków na Chiny, by zaaprobowały udział Rosji. Ostatecznie doprowadziło to do zawarcia 23 maja 1910 r. w Paryżu porozumienia czterech mocarstw (Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Niemiec i Francji) w sprawie pożyczki dla Chin na następujących warunkach: 1) łączna kwota miała wynosić 6 mln funtów; 2) udziały grup poszczególnych sygnatariuszy miały być równe; 3) każde z ugrupowań miało emitować swoją część na giełdzie narodowej. Formalne ukonstytuowanie konsorcjum nastąpiło w Londynie od 8 do 10 listopada tego samego roku.
Międzynarodowe położenie Chin uległo zasadniczej zmianie w wyniku rewolucji. W pierwszych miesiącach 1912 r. posłowie Wielkiej Brytanii, USA, Francji i Niemiec roztrząsali możliwość finansowego wsparcia gen. Yuana Shikaia (Jüan Szykai). Ostatecznie 20 czerwca tego samego roku uzgodniono warunki powołania konsorcjum sześciu mocarstw. Do dotychczasowych jego uczestników dołączyły Rosja i Japonia. W przyjętym kontrakcie znalazło się istotne zastrzeżenie: otóż potrzebna była zgoda wszystkich zainteresowanych na zastosowanie pożyczonych funduszy w strefach specjalnych: Mandżurii, Mongolii i Turkiestanie Chińskim. Każda z uczestniczących stron zachowała swobodę wycofania się w dowolnym momencie, ale cztery grupy (brytyjska, amerykańska, francuska i niemiecka) były wówczas związane ugodą z 10 listopada 1910 r. Dość nieoczekiwanie jednak 18 marca 1913 r. z konsorcjum wystąpili Amerykanie. Prezydent Thomas Woodrow Wilson uzasadniał to brakiem aprobaty dla warunków przyszłych pożyczek. Oponował zwłaszcza przeciw ingerencji w niezależność administracyjną Państwa Środka. Decyzja Waszyngtonu zaowocowała nową rundą negocjacji, w której wyniku 27 kwietnia 1913 r. podpisano porozumienie w sprawie udzielenia Chinom przez konsorcjum pożyczki reorganizacyjnej na kwotę 25 mln funtów.
Ewolucja sojuszu brytyjsko-japońskiego
Rosyjska klęska pod Cuszimą (Tsushima) stała się najistotniejszym czynnikiem modyfikującym sojusz Londynu z Tokio. Z błyskotliwego zwycięstwa Japończyków wyciągnięto nad Tamizą następujące wnioski: rewanż Rosji w Azji Wschodniej był – w dającej się przewidzieć przyszłości – nieprawdopodobny. Wciąż istotne było natomiast zagrożenie dla brytyjskiej obecności w Indiach. Rosjanie intensywnie rozbudowywali bowiem linie kolejowe w Azji Środkowej. Przeciwdziałać temu miały: podjęta w 1904 r. wyprawa Francisa Younghusbanda do Tybetu i ustanowienie faktycznego protektoratu nad tym krajem, a następnie zawarty w 1905 r. układ z emirem Afganistanu. Rezultaty tych posunięć nie były jednak w pełni satysfakcjonujące. Ostatecznie w maju 1905 r. Brytyjczycy obawiali się, że Japonia w wypadku nowej wojny z Rosją może – gdy ta zaangażuje wszystkie swoje siły – nie wytrzymać jej uderzenia bez wsparcia Wielkiej Brytanii. Wobec tego sugerowali, by casus foederis obejmował tym razem jedno mocarstwo, ale zarazem proponowali objęcie nim także Indii, z jednoczesnym uznaniem protektoratu japońskiego nad Koreą. W Londynie najbardziej obawiano się wtedy właśnie o bezpieczeństwo Indii. Sojusz z tym zastrzeżeniem podpisano 12 sierpnia 1905 r., ale jego tekst ogłoszono dopiero 27 września, a więc trzy tygodnie po zawarciu pokoju w Portsmouth. Zwłoka wynikała z chęci obu stron do nieprowokowania Rosji.
U podłoża kolejnej modyfikacji sojuszu legła rosnąca pozycja Stanów Zjednoczonych. W tej epoce Londyn usilnie zabiegał o przekonanie polityków amerykańskich, że sojusz z Japonią nie jest skierowany przeciw USA. Aby rozproszyć obawy Waszyngtonu, Brytyjczycy proponowali Amerykanom zawarcie traktatu arbitrażowego, służącego pokojowemu regulowaniu wszelkich sporów. To jednak pozostawało w kolizji z umową z Tokio i wymagało jej modyfikacji. Japończycy z ociąganiem przyjęli ostatecznie takie rozwiązanie. W dokumencie podpisanym 13 lipca 1911 r. stwierdzono, że nic w tekście sojuszu nie obliguje żadnej ze stron do uciekania się do wojny z mocarstwem, z którym zawarto traktat arbitrażowy, a casus foederis zachodził wyłącznie w sytuacji niesprowokowanej agresji na jednego z sygnatariuszy na Dalekim Wschodzie lub w Indiach. Jakub Polit skonstatował: „Podpisany już w trakcie drugiego kryzysu marokańskiego trzeci układ z Japonią wieńczył dyplomatyczną rewolucję, w której Wielka Brytania z najpotężniejszego zapewne, ale izolowanego mocarstwa przeobraziła się w faktycznego przywódcę antyniemieckiej koalicji, choć ani brytyjska opinia publiczna, ani rząd nie twierdzili, że ich kraj do koalicji takiej należy”.
Podział wysp Pacyfiku
W drugiej połowie XIX w. zainteresowanie mocarstw Pacyfikiem i Oceanią stawało się coraz żywsze. W 1889 r. Stany Zjednoczone, Niemcy i Wielka Brytania zawarły układ o neutralności Samoa, jednak dziesięć lat później dokonano podziału archipelagu między dwa pierwsze państwa. U schyłku wieku Niemcy zintensyfikowały politykę na tym obszarze. Pierwsze usiłowania podjęto podczas wojny hiszpańsko-amerykańskiej, kiedy w 1898 r. Wilhelm II wysłał na Pacyfik eskadrę z zamiarem zawładnięcia zdobywanymi właśnie przez Amerykanów Filipinami, jednak wobec zdecydowanej postawy Waszyngtonu Niemcy nie uzyskali wówczas niczego. Pierwszy sukces nadszedł jednak już w tym samym roku, Niemcy bowiem zdołali kupić od Hiszpanów Wyspy Marshalla, a w roku następnym jeszcze dwa archipelagi na Pacyfiku: Karoliny i Mariany.
Archipelag Wysp Salomona był w XIX w. kolonizowany przez Niemców i Brytyjczyków. W 1886 r. Niemcy ogłosiły protektorat nad północną częścią archipelagu. Na południowej pozostali Brytyjczycy, który objęli protekcją to terytorium w 1893 r., by w 1896 ogłosić je kolonią. Następnie w latach 1898–1900 Niemcy przekazali je – bez wysp Bougainville i Buka – Wielkiej Brytanii, m.in. w zamian za uznanie swoich