Tryna du Toit-omnibus 1. Tryna du Toit
en Maria, wat die vorige aand te moeg was om te leer, het hopeloos swak gevaar.
Meneer Fouché het haar na sy studeerkamer laat roep – hierdie selfde kamer, hulle was toe nog nie lank in die nuwe gebou nie – en lank en ernstig met haar gesels, en die meisie wat uit die studeerkamer gekom het, was nooit weer dieselfde meisie wat daar ingegaan het nie. Nooit weer was dit vir meneer Fouché nodig om met haar te praat oor haar werk nie. Met byna bomenslike inspanning het sy haarself gedryf om werk van so ’n gehalte te lewer dat sy nooit weer teenoor meneer Fouché in sy studeerkamer te staan hoef te kom nie. Dat dit ten koste was van alles wat die jeug as sy regmatige erfenis beskou, was onvermydelik.
Sy het die middag huis toe gegaan en sy het beweeg soos een wat in ’n droom verkeer; en die eerste wat sy sien toe sy inkom in die huis was die pragtige aandblomme wat haar ma so fraai gerangskik het en wat die hele huis met hul soet geur gevul het. En sy het gevoel asof sy hulle kan verbrysel, asof sy hulle met geweld kon uitruk en vertrap onder haar voete.
“Ek voel nie lekker nie, Moeder,” het sy gesê en na haar kamer gegaan, en haar ma het besorg by haar bed gestaan. Maria het nie goed gelyk nie. En dis toe sy daar op haar bed gelê het dat sy die besluit geneem het.
Sy het Andries as haar ideaal gekies, doelbewus, met oop oë, omdat Andries soos ’n ster bo die ander uitgeblink het, omdat hy die een was met wie meneer Fouché nooit hoef te praat nie, en het haar dit ten doel gestel om sy werk te ewenaar.
In die begin het dit moeilik gegaan, die opwellende jeug het teëgestribbel, die lieflike wêreld daar buite het so aanloklik geroep, maar sy het dit reggekry. Dit het bitter moeilik gegaan, maar sy het dit reggekry; sy het werk gelewer wat byna gelykstaande aan Andries s’n was.
En nooit weer was dit vir haar nodig om teenoor daardie eienaardige oë, inkblou en kil asof ’n siel daaragter in boeie sit, te staan te kom nie; en sy het die prys wat sy daarvoor betaal het, nie te hoog geag nie.
Sy kyk meteens op en die grys oë van haar hoof is vas op haar gerig, en sy kry die onverklaarbare gevoel dat Meneer verstaan. Hy praat ook nie verder oor meneer Fouché nie.
“Is jou ouers tevrede met jou werk, Maria?” vra hy nou.
Sy dink aan haar pappie wat so spog met sy slim dogter en ’n teer glimlaggie verskyn op haar gesiggie.
“Ja, Meneer, hulle is heeltemal tevrede.”
“Dan is ek al een wat nie tevrede is nie, Maria.”
Vinnig kyk sy op om te sien of Meneer miskien ’n grappie maak, maar hy is doodernstig, en ongelukkig en verslae laat sy haar oë weer op haar hande val. Sy het vir ’n oomblik die gevoel gehad Meneer verstaan. Maar wat wil hy dan nou hê? Meer as wat sy gedoen het in die verlede kan sy nie doen nie. Daar kom reeds dae, nou meer dikwels as tevore, dat haar gedagtes botstil gaan staan en dat sy die boeke voor haar suf aanstaar. En as sy dan probeer om die onwillige, moeë gedagtes bymekaar te bring en terug te dwing na die boeke daar voor haar, dan is dit asof ’n ysterband om haar hoof saamgetrek word en is sy verplig om alles opsy te stoot en ’n rukkie voor die venster te staan of na buite te loop. En gewoonlik kan sy dan nie slaap nie en is sy die volgende oggend amper te moeg om op te staan. En Meneer wil nou hê sy moet nog meer doen.
“Maria,” vervolg Johan toe sy nie antwoord nie, “ek kom vandag na jou met ’n buitengewone versoek, en ek wil hê jy moet baie ernstig nadink oor wat ek vir jou gaan vra. Ek wil hê dat jy in die vervolg veel minder tyd aan jou boeke moet bestee.”
Uiters verbaas rig sy haar oë weer op Johan.
“Maar hoe kan ek, Meneer? Ek … ek sal dadelik agter raak by Andries en Francis.”
“Maar is dit dan so belangrik dat jy nie mag agter raak by Andries en Francis nie? Maak dit dan soveel saak dat jy ’n bietjie meer punte agter is as wat jy nou is? Is jou gesondheid, jou sielsgeluk, dit waarlik werd?” vra hy streng.
Lank staar sy hom aan, die verwarring wat sy woorde in haar gemoed veroorsaak duidelik leesbaar op haar gesig.
“Ek … ek het so gedink, Meneer,” fluister sy met bewende lippe.
“As jy volgens jou eerlike oortuigings gehandel het, Maria, wie kan jou blameer? Jy het jou pad voor jou gesien en jy het dit bewandel, en die feit dat dit bykans onbegaanbaar was, het jou nie afgeskrik nie. Dit het moed gekos, Maria, baie moed, en ’n algehele opoffering van jouself. Maar onthou jy, toe ek die eerste dag met julle gepraat het, het ek vir julle gesê ek hoop ons gaan baie gelukkig saam werk en saam speel. Want die lewe bestaan uit werk en speel. Jy kan nie op die een konsentreer ten koste van die ander nie. En dit is wat jy doen. Jy is besig om jou gesondheid te verbeur en jou hele lewe uit verband te ruk omdat jy wil tred hou met twee seuns wat jy self erken slimmer is as jy, en wie se paaie netnou van joune gaan wegdraai om nooit weer saam te loop nie. En wat jou beweegrede ook al mag wees, en ek neem aan dat dit ’n baie grondige een is, dink ek nie jy het die regte pad gekies nie. Sonder dié vreeslike inspanning behoort jy maklik ’n eersteklas te behaal. As jy aangaan op die pad wat jy loop, twyfel ek of jou gesondheid sal hou tot die einde van die jaar. Ek dink jy sal ’n uitstekende kindertuinonderwyseres wees, maar onthou dat jy nie heeldag skoolhou nie. Daar is ’n sosiale lewe waaraan jy ook verwag word om deel te neem, waaraan elke jong mens graag wil deelneem, maar as jy nie nou geleer het om te speel nie, sal jy maar sukkel om dan te begin. En hoe sal jy ooit weer die agterstand inhaal, Maria? Dink aan al die sonnige ure wat jy opgesluit gesit het in jou kamer en sê vir my eerlik: Was dit dit werd?”
Maria sit haar hande voor haar oë en bars uit in trane. Sy huil oor die dae wat haar vriende haar gevra het om saam te speel en sy met ’n seer hart geweier het omdat sy moes werk; sy huil oor die dae toe haar vriende haar nie meer gevra het nie en sy ook met ’n seer hart gewerk het; sy huil oor die dae toe sy moeg en amper moedeloos maar weer haar verslappende kragte aangespoor het en vorentoe gebeur het; en sy huil van louter dankbaarheid en geluk dat dié dae verby is.
Want haar hoof se woorde het soos ’n weerligstraal gekom en die engheid en armoede van haar ordelike jong lewetjie blootgelê. Haar hele lewensbegrip was verkeerd.
Johan het opgestaan en voor die venster gaan staan. Sy hart was bitter teenoor die ou man vir wie die sonskyn van die lewe nie bestaan het nie. Hoeveel gevoelige jong siele dra vandag nog die letsels van die slae wat hy hulle so genadeloos toegedien het?
Toe haar snikke bedaar, gaan hy na haar en sit op die hoek van sy lessenaar voor haar. Hy haal ’n skoon sakdoek uit sy sak en sit dit in haar hand. Sy droog haar trane daarmee af en kyk met ’n onsekere glimlaggie na hom op.
“Ek is jammer, Meneer …” het sy begin.
“Jammer? Waaroor, Maria?”
“Om … omdat ek so gehuil het.”
“Ek is nie jammer nie. Die trane het mos beteken dat jy ’n nuwe blaadjie gaan omslaan, nie waar nie?”
“Ek … ek sou graag wou, Meneer.”
“En ons gaan jou almal help. Dink jy dan dit gaan so swaar wees om weer te leer om te speel, Maria?” het hy glimlaggend gevra.
“Nee, Meneer,” sê sy, maar sy weet dit sal swaar gaan. Sy sal skaam voel om haarself by die kinders te voeg. Hulle sal haar mos nie vra nie. Dit is jare gelede dat een van hulle haar uitgenooi het, hulle is al so gewoond daaraan dat sy altyd weier.
“Toe maar, Maria,” sê meneer De Kock weer en die glimlag is nog daar. “Ek sien jy dink dit sal baie swaar wees. Gaan jy nou maar die hele ent pad terug tot daar waar jy die verkeerde pad geneem het en ons sal jou daar kom haal.”
Met onverwagte moed en ’n wysheid vreemd vir iemand van haar jare, sê sy: “Ek weet nie of daar vir my toe ’n ander pad oop was nie, Meneer.”
Daar word sag aan die deur geklop. In stede van te roep “Kom binne,” soos sy gebruik is, stap Johan self na die deur toe. Dit is juffrou Celliers.
“Meneer De Kock, hier is ’n dame om jou te spreek,” sê sy kort en saaklik.
“Wie is dit, Juffrou?”
“Mevrou