Frats. Chris Karsten
agtien, soos my pa haar geboorte geskat het.”
“Jou pa het baie moeite gedoen.”
“My pa was ’n goeie mens. Hy het goed gedoen vir my en Tiebout en vir sy slawe, veral vir Khoena en Goens, oor hulle net kinders was.”
“Sy is potsierlik,” sê Woodcock. “In Engeland sal mense baie betaal om na haar te kom kyk. Só iets het niemand nog ooit gesien nie. En die geleerdes sal haar wil bestudeer.”
“Dis hoe hulle lyk, Khoena en haar mense. Dis g’n ánders of potsierlik nie.”
“In Europa word oor hulle gepraat. Daar is groot diskussies oor vroue se anatomie. Almal bespiegel oor die vroue van Afrika, die Hottentotte. Geen wetenskaplike het nog die kans gehad om een van hulle van naby te bestudeer nie.”
Bartol kyk verbaas na Woodcock. “Gesprekke oor vroue, oor hoe hulle lyk?”
Verveling is die vloek van lang seevaarte, en dié saaiheid verwyl Woodcock met sy boeke en geskrifte. In hierdie tyd, wat die Franse l’âge de raison noem, word elke onderwerp, hoe gering en onbenullig ook al, ’n dispuut wat opgeklaar moet word. Al hierdie twiste vermaak Woodcock in die ledigheid van weke en maande met net die deining van die oneindige see om die skip. Die nuwe, en vurige, redekaweling van die anatomiste, naturaliste en antropoloë van Europa gaan oor die vorm, die bou, van die vrou se liggaam.
“Daar is deftige modes in Engeland en Europa. Vroue, dié wat die geld het, is pronkers. Maar hoe lyk hulle regtig?” vra Woodcock. “Dít is die vraag waaroor nou geredeneer word: hoe lyk hul liggame as daardie materiale, jaartse en jaartse en in die mooiste kleure, van hulle gestroop word?”
“Ek kan jou sê,” reken Bartol, “maar Tiebout is ’n groter kenner. Hy weet presiés hoe vroue lyk, sonder klere.”
“Ja, maar is jou broer ’n wetenskaplike wat sy bevindinge van kaal vroue aanteken? Kan hy verklaar dat Khoena se skedel doligokefaal is, of dalk ortokefaal, of dat haar gesig prognaties is? Is haar borste klein en konies, met groot tepels? Het hy aangeteken dat haar boude steatopigies is? Wat is sy bevinding van haar labia minora?”
Bartol skud sy kop oor die geleerde woorde. Hy weet Tiebout het nie tyd vir haarklowery wanneer hy die snolle van die Keisergracht, of Khoena, laat uittrek nie.
Die boude van hierdie jong vrou met die heuningvel, sê Woodcock, sal nuwe opwinding verskaf aan die heersende debat, oor die studies waarin die liggaamsbou van vroue in Europa vergelyk word met dié in Afrika. Oor hoe die Afrikavrou afwyk van die anatomiese norm van die Europese vrou. Khoena, so glo hy, sal ’n groot geskarrel afgee in hierdie era van die rede. Want hier, voor sy eie oë, is die antwoord, die bewys, waarna die intellektuele redenaars op soek is, die bepalende gevallestudie. Dit sal ’n vergryp wees, ’n growwe mistasting selfs, ja, inderdaad ’n onvergeeflike sonde, as hy nie die kans aangryp om haar liggaam beskikbaar te stel vir die wetenskap nie.
Boonop, meen hy in die stilligheid, sal hy besonder mildelik vergoed word vir hierdie seldsame en unieke spesimen. “Sy sal ongetwyfeld ’n groter attraksie wees as ’n kaalgeplukte volstruis of die afgeslagte vel van ’n kameelperd,” sê hy. “Mense sal betáál om haar te sien.”
Bartol sit sy beker neer, sy oë op skrefies ver oor die duine, doer in die rigting van die see agter die sandvelde. “Hoekom sal die mense geld betaal om haar te sien?”
“Omdat sy so anders is. Geen vrou in die ganse Engeland, die ganse Europa, lyk só nie. Hulle sal dink sy is … ’n frats.”
“Frats! Daar’s niks met Khoena verkeerd nie. Sy’s normaal en slim, sy leer vinnig.”
“Is jy nie bang sy loop weg nie?”
“Waarheen sal sy wegloop? Bosse toe? Kaap toe? Terug Gamkamma toe? Hier bly sy goed, by haar mense. Sy het werk, sy word goed versorg. Dis net Tiebout …”
Woodcock draai skuins na Bartol toe. “Ek het ’n kontak in Londen. Ons kan Khoena Londen toe vat. Ons kan haar uithuur vir vertonings, aan wetenskaplikes vir hul studies. Ons kan baie geld maak.”
Bartol staar in die verte.
“Jy het tog gesê jy wil teruggaan, Londen toe. Hier is jou kans.”
Bartol sê niks nie.
“Julle kan saamkom op die Guinevere, jy en Khoena. Ek sal met die kaptein praat.”
’n Nuwe lewe, vir hom en Khoena, weg van hierdie wetterse plek af.
“Niks hou julle hier nie. Dáár is die léwe, en jy hoef nie by Billingsgate vis te werk nie, of in ’n weeffabriek in Spitalfields nie. Jy kan in die West End bly, jy en Khoena, en jy sal nie hoef te werk nie. Die geld sal net kom, van Khoena se vertonings af.”
“Hoe weet jy? Hoe is jy so seker daarvan?” Hy draai nie sy kop nie, sy oë bly staar doer ver.
“Ek ken Londen en ek ken die vertonings, want ek het ’n kontak en ek weet hoeveel geld hy maak.”
“Watse vertonings?”
“Met fratse.”
“Khoena is g’n frats nie,” sê Bartol weer.
“In Londen staan mense tou en betaal goeie geld om te gaan kyk na mense wat ánders lyk.”
“Lyk Khoena regtig so anders?”
“Ja, Khoena lyk anders. Die vroue in Engeland lyk nie soos sy nie, ook nie dié van Oos-Indië nie, of van Wes-Indië of die nuwe wêreld of enige ánder plek nie. Dis hoekom Khoena ánders is.”
“Ek sal Goewerneur Lord Cradock se permissie en seël moet kry om haar uit te vat,” peins Bartol. Hy draai na dokter Woodcock toe. Hy sien hoe die oë agter die lense blink, hoe die goud in die tand skitter en hoe die rooi tong oor die dun, klam lippe flits.
“Daar is vyf dae voor die Guinevere vertrek. Sal sy saamkom?”
“Ons moet haar vra.”
“Sy weet tog sy het geen ordentlike lewe hier nie. Ek sal ’n brief van die kaptein kry, vir die Goewerneur se verlof aan sy onderdane om die Kolonie te mag verlaat. Daar is ’n nuwe wet in Engeland oor slawe, en dit geld vir al die kolonies.”
Bartol knik. “Self kan ek óók nie gaan sonder die Goewerneur se permissie nie. Dis die orders; ek het al daaroor uitgevra in die Kaap. Die orders kom direk uit Londen, van die minister van kolonies, direk van Lord Liverpool af, is vir my gesê.”
“Ek sal die toestemming by my kaptein kry, vir passasie op die Guinevere.”
“Goens sal ’n perd vir jou opsaal en saamry Kaap toe.”
“Wat van jou broer, Tiebout?”
“Ek sal ’n akkoord met Tiebout aangaan,” sê Bartol. Tiebout kan sý, Bartol se, deel van Loutersvalleij kry in ruil vir Khoena. En Tiebout sal gou weer ’n ander vrou in Khoena se bed lêplek gee.
Woodcock, met William Wilberforce se nuwe slawewet in sy kop, sê: “Ons sal ook met háár ’n kontrak aangaan, dat sy vrywillig saam met ons is, dat sy vir ons werk, en dat ons haar betaal. Ons sê nie hoeveel nie en ons sê nie watse werk nie.”
Bartol frons en bly ’n oomblik stil. Toe sug hy en knik. “Goed, ek sal dit so vir die Goewerneur stel, van die kontrak met haar.”
“Sê vir hom hy kan so skryf in sy permit: ons het ’n kontrak met haar vir vyf jaar in Engeland, dan bring ons haar terug Kaap toe. Roep haar sodat ons met haar kan gesels. Hoor wat sy dink van die plan, voor ek ry om die brief by die kaptein te kry.”
Oor sy skouer roep Bartol die huis in: “Khoena!”
Hy beduie sy moet sit. Sy hurk en stryk haar rok oor haar boude voor sy op die vloer van die stoep neersak. Sy is nuuskierig oor wat seur Bartol en die vreemde man met die bleek vel vir haar te sê het.
“Khoena, ek is moeg vir die vlakte. Ons sukkel en dis nie ’n lewe hier nie. Ek wil