‘n Enkele verhaal. Deon Wiggett
is jy!” pop Marzaan weer op. “Dis Estie.”
“Aangename kennis,” sê Estie. Sy is ouer as Marzaan en meer agterdogtig. Voor ons enigsins verder gaan, wil sy presies weet wat ek hier soek, baie dankie.
Marzaan sê: “’Skuus, ek het nou net vir haar gesê jy’s Deon en jy’s van Paul Roos, ek weet nou nie, is jy van ’n maatskappy, of wat presies …?”
“Ek is ’n documentary maker,” sê ek, wat waar is. Dan, oombliklik: “Ek was in Paul Roos. Klas van ’97. Uhm, en wat ek besig is om te doen, is ek kyk na skole- en universiteitsmedia in die aanloop tot 1994. Ek was die redakteur van ons skoolkoerant gewees en ek, daar’s ’n interessante storie om te vertel oor hoe die … hoe die skoolkoerante deel was van, van … wel, min, baie, dit hang nou maar af.”
Ek is ’n baie swak leuenaar. En weet ook nie wanneer om op te hou nie. Het ek al gesê van Paul Roos? “Plus, ek’s ’n Paul Rooser,” gaan ek voort, “so ons het obviously ’n lang geskiedenis met julle, uhm, so ek was anyway toevallig in Bloem, toe dog ek, weet jy: Hierdie is die perfekte tyd. Ek het hier aangekom en al klaar in al die regte mense vasgeloop.”
Marzaan lag lekker en vertel vir Estie van die verwarring met die TV-manne, na wie sy moet terugkeer. Dan sê sy: “Nou maar Estie, kan ek hom in jou veilige hande los?”
Dit is reg so met Estie, so Marzaan neem afskeid: “As jy iets nodig het of so, pop net weer daar by die hoofgebou in. Maar ek hoop jy kry wat jy nodig het, en geniet dit hier by ons!” en sy pop weer weg soos ’n klein speld.
Estie lei my die trappe op terwyl ek sê hoe pragtig die museum is.
“Dankie,” sê sy. “Dis net nooit klaar nie.”
Aan die bokant van die trappe is ’n glasdeur met ’n buzzer, en ek word deur die laaste hindernis vergesel.
En dan is ek in.
In hierdie argiewe is die antwoorde waarna ek soek. Ek gaan ’n skatkis in hierdie kaste en laaie vind. In hierdie hoërskoolmuseum, vanoggend, word Breytenbach se doppie geklink.
12
In sy bankiershuis leer sportiewe hoofseun Jean my van Grey Kollege se grondbeginsels. Word ’n Grey Gentleman. Volg die Grey Way.
Albei, sê hy, het te doen met “die manier wat jy optree voor jou portuurgroep, sowel as mense wat by die skool inkom. Dis die manier waarop jy aantrek – jou baadjie, jou das. Om op te staan wanneer grootmense verbyloop … die woord ‘gentleman’ is ’n groot aspek van daardie lewenswyse wat van vroeg af aan jou oorgedra word.”
By Grey noem hulle die koshuisseniors “old boys”, soos in: “Die old boys en die prefekte probeer definitief hierdie ‘gentlemanship’, hierdie lewenstyl, in jou kweek.”
In Grey se gedragskode vir 2019, die mees onlangse een op die skool se webblad, is daar ’n “Profiel van ’n Grey Gentleman”. Aan die hand van 31 instruksies leer ’n mens ’n Grey Gentleman “staan op wanneer ’n volwassene naderkom”, “strooi nie rommel nie, maar hou die skoolgronde skoon” en “is trots op sy voorkoms: skeer, maak sy skoene skoon, is trots op sy skooluniform en dra nie juweliersware skool toe nie.”
En ook: Hy “luister na afkondigings oor die interkom”, “besoek nie die tuck shop of coffee shop tydens lesse nie”, “respekteer sy Skepper, die personeel, volwassenes, mede-Grey-leerders en ander” en “maak seker dat sy skoolfooie betaal is en kom sy finansiële verpligtinge na.”
Maar reëls 23 tot 26 vind ek interessanter. In hierdie volgorde: ’n Grey Gentleman “baklei nie en knou nie ander af nie; bly nie passief as ander geïntimideer word nie; beskerm nie diegene wat kwaad doen nie; [en] doen nooit iets wat die goeie naam van Grey Kollege in gedrang bring nie”.
Jean onthou die eerste keer toe hy besef het hy is besig om in ’n gentleman te verander. Dit is 1986, laatsomer, en ná ’n ontgroeningstydperk word die jaar se nuwe seuns hul eerste middag in die stad gegun. Sommer vinnig, vertel Jean, besef jy dat wat jy by Grey geleer word, nie noodwendig by ander skole geleer word nie. “Jy weet, net die manier waarop jy aantrek. ’n Mens sou miskien kon sê ek is bevooroordeeld, maar ek sou altyd argumenteer dat die Grey-boys netjieser aangetrek is; hulle maniere; hoe hulle meisies van meisieskole behandel; of om op te staan wanneer ouers of, jy weet, senior mense verbyloop.”
Selfs daardie eerste middag in die stad, sê Jean, “was dit vir my duidelik dat wat ons geleer word ’n meer gentlemanly benadering en manier van leef is as sommige van ons eweknieë. By party van die ander skole in Bloemfontein, maar ook nie net in Bloemfontein nie – jy kom dit agter wanneer jy gaan interskole speel teen skole in die res van die land – kan jy definitief raaksien dat die Grey-boys se maniere beter is as dié van, vir ’n gebrek aan ’n beter woord, ons portuurgroep s’n.”
Dan vertel hy my van ontgroening. “Wanneer jy Grey toe kom as ’n standerdsesleerling, is daar soos by enige skool ’n vorm van ontgroening, wat ’n goeie ervaring is.”
Al is ek veronderstel om ’n joernalis te wees, is ek besig om kriewelrig te raak. Jean kom dit dalk agter, want hy sê: “Ek meen, dit ís ’n moeilike paar dae in enige jong seun se lewe. Maar as ek terugkyk, is dit definitief nodig volgens my. Ek weet daar’s ’n klomp verskillende opinies ten opsigte van, jy weet, ontgroening en of dit nodig is, maar my ervaring was baie positief en ek’s bly ek kon dit deurmaak. Dis tydens hierdie ontgroening wat baie van hierdie beginsels in jou gekweek word.”
Daar is ontgroening wanneer jy by die skool begin, maar jy word ook ontgroen elke keer wanneer jy na ’n nuwe koshuis toe gaan. In jou vyf jaar by Grey sal jy in drie koshuise bly, en elke keer sal jy ontgroen word.
“So wat presies gebeur?” vra ek.
Ek dink nie Jean vertel my die volledige storie nie. Hy sê ’n mens doen goed soos “rondhardloop in die son in jou baadjie” en daar is “sekere voorregte wat jy nie het nie; dalk moet jy vinnig eet. Maar niks lewensveranderend nie. Wel, seker nie vir die meeste van ons nie.”
“Wat bedoel jy?”
“Ek sou sê die meeste van ons het beter mense daaruit gekom. Ten minste het jy ’n goeie idee gekry van waaroor die skool gaan. Ja, daar is ’n bietjie trots wanneer jy klaarmaak, maar niks onvanpas nie. Ek meen, ek was ná skool in die koshuis op Stellenbosch waar almal deur dieselfde gegaan het. Definitief, vir my, maak dit die instelling ’n bietjie meer worthy. Ontgroening het sy plek, solank dit binne perke bly; solank dit nie die komposisie of die persoonlikheid van die individu negatief beïnvloed nie. Ek dink as dit daar is om jou te laat voel jy is nou deel van die span, of, jy weet, julle’t saam deur hierdie proses en verwelkoming gegaan, dan is dit goed; ek dink definitief daar’s ’n plek daarvoor. Maar as dit iemand se psige gaan affekteer, dan is dit natuurlik nie reg nie.”
Dit klink alles baie toksies, antwoord ek. “Dit klink vir my of Grey ’n baie moeilike plek is om te wees as jy anders as die mainstream crowd is. Ek het géén twyfel ek sou dit geháát het om in Grey te wees nie. Ek meen, ek’s ’n gay ou; ek was nie uit op skool nie, maar die Grey-boys sou nié van my gehou het nie. Dit moet ’n moeilike plek wees as jy nie een van die ‘manne’ is nie.”
“Mhh-hh-hmmm,” runnik Jean saggies. “Dis seker moontlik. Ek meen, ons maak wel voorsiening vir, ek meen, ons het baie slim nerds gehad, om dit só te stel, wat alleen gelos is om hul eie ding te … jy weet, hulle ding te gaan doen. Ons het, ek meen ek kan onthou ons het ’n paar – noem dit ‘potensieel’ – wat, wel, ek kan sê post-Grey het hulle ‘uit die kas’ gekom. Gay vriende wat nog steeds vriende van my ook is. Ek meen, per se het ek geensins ’n probleem daarmee as iemand wil gay wees nie.
“So ’n mens sou kon argumenteer dat dit definitief ’n skool is wat beter voorsiening maak vir die sportbehepte, tipiese seun, maar ek dink nie … ek kan nie onthou dat enigiemand van ’n … noem dit ‘meer sagter natuur’ – potensieel gay – ooit afgeknou is nie. Dalk, jy weet, dalk het ek dit gemis, maar ek kan nie onthou dat enigiemand uitgesonder is nie.”
Ek