DF Malan en die opkoms van Afrikaner-nasionalisme. Lindie Koorts
brief van Cinie ontvang. Hy het gehoop dat hy nou meer nuus van die huis af sou kry.[24]
Malan het nie net na gesinsnuus gesmag nie. Hy was ook honger vir nuus uit Suid-Afrika. Dié probleem kon makliker opgelos word as sy pleidooie vir meer briewe van sy gesin. Aan Cinie het hy geskryf hy slaag “taamlik goed” daarin om op die hoogte van politieke nuus, veral Suid-Afrikaanse nuus, te bly. “Hier is ’n mooi biblioteek, waar mens vir 9 gulden per jaar al die binnelandse, en vele buitelandse koerante, tydskrifte en pamflette kan lees. Ek het ’n lid geword en besoek dit gereeld elke oggend vir ’n uur.”[25]
Hy het beslis in die koerante verslae en menings oor die oorlog in Suid-Afrika gelees, want dit het baie aandag in die Nederlandse pers geniet. Oor die algemeen het die Nederlanders duidelik kant gekies. Hulle het die oorlog nie as blote militêre konflik beskou nie, maar as ’n koloniale en kulturele stryd tussen die twee wit rasse om beheer oor Transvaal te verkry. Die Boere is as edel en dapper helde geroem, terwyl die Britte tot oorlogsmisdadigers veroordeel is. Enige oorlogsmisdade deur die Boere is oorgesien – of selfs verdedig.[26]
Emily Hobhouse se verslae oor die konsentrasiekampe is gepubliseer sodra dit in Nederland aangekom het en die skokkende foto van die uitgeteerde Boeremeisie Lizzie van Zyl is wyd versprei en selfs op poskaarte gedruk. Konsentrasiekampe se sterftesyfers is op groot plakkate aangebring en in ’n paar Nederlandse stede opgeplak, tesame met daardie stad se eie sterftesyfer, wat die skokkende teenstelling nog sterker tuisgebring het. Die Nederlanders het die Britte daarvan beskuldig dat hulle die kampe gebruik het om die Boereras uit te wis, en selfs die woord “volksmoord” het die rondte gedoen.[27]
Die nuus was nie altyd betroubaar nie omdat die Britte die vloei van inligting soveel as moontlik probeer beheer het. Tydens die eerste fase van die oorlog het die Nederlanders die Kaapse koerant Ons Land as hul hoofbron van inligting gebruik omdat die posdiens uit die Kaapkolonie meer betroubaar as dié uit die twee Boererepublieke was. Ons Land het ook sy gewig agter die Boere ingegooi en die Britse weermag veroordeel vir sy verskroeideaarde-beleid. Dit het nie lank gehou nie, want die redakteur, F.S. Malan, is in 1901 in die tronk gegooi vir naamskending nadat hy ’n brief gepubliseer het waarin ’n Boerevrou genl. John French van oorlogsmisdade teen burgerlikes beskuldig het. Hierna was dit nog moeiliker om betroubare nuus te bekom.[28] Malan was nie altyd seker of hy die verslae uit die Kaapkolonie kon glo nie. Hy het taamlik skepties aan sy ouers geskryf:
Geoordeel aan die kabelgramme moet dit vreeslik onrustig in die Kolonie wees. Daar is ’n paar dae gelede gekabel dat daar in die Hollandse dorpe ’n skrikbewind heers, die Engelse mag hul monde nie meer oopmaak nie; dat die studente in Stellenbosch openlik die Transvaalse vlag ontplooi het en openlik die Volkslied sing, en dat die postreine aan die suide van die Oranjerivier nie minder as 70 hinderpale op die lyn teëgekom het nie, ens. Of dit alles waar is weet ek nie, maar ek het dadelik gedink dat dit oordrewe is, met die doel om krygswet geproklameer te kry.[29]
Malan het dalk rede vir sy agterdog gehad, maar die verslae oor die Kaapkolonie het nog ’n belangrike dimensie gehad. Die Nederlanders het gehoop die Kaapse Afrikaners sal in opstand kom en hul stamverwante in die noorde gaan bystaan. Indien dit gebeur, sal hul gesamentlike getalle die Britse magte in Suid-Afrika oortref en ’n tweede front oopmaak. Die Nederlandse pers was teleurgesteld toe dit nie gebeur nie en het die blaam daarvoor geplaas op Kaapse Afrikaners se verengelste skoolstelsel wat die twee gemeenskappe aan weerskante van die Oranjerivier van mekaar vervreem het.
Die Nederlandse koerante het ook die Kaapse politieke leiers se versigtige houding veroordeel. Veral Onze Jan Hofmeyr het deurgeloop, al het hy sy bes probeer om die oorlog deur onderhandelinge te voorkom en hom nou op ’n politieke spandraad bevind. Billikheidshalwe het die Nederlandse pers ook kennis geneem van die genadelose behandeling van die Kaapse Rebelle, aan wie die doodstraf vir hoogverraad opgelê kon word as hulle gevang is.[30]
Hoe meer die Nederlandse koerante Britse wreedhede onder die vergrootglas geplaas het, en hoe meer die debat oor die Kaapse Afrikaners se posisie gewoed het, hoe meer ontsteld het Malan geword, veral nadat hy ’n brief van ’n vriend ontvang het wat dieselfde gevoelens uitgedruk het. Aan sy suster het hy geskryf: “Omtrent die oorlog kan ek vir jou boeke vol skryf, want my hart is meer as vol, maar waar sou ek eindig. Ek stem volkome saam met wat ’n vriend aan my geskryf het, dat ons nou moet ophou praat en protesteer, dit baat minder as niks, nou moet ons iets doen. Ek voeg dit daarby, dat ons nie net daarin geregverdig is nie, maar dat dit ’n dure plig geword het.”[31]
Malan het ook in ’n brief aan sy pa sy gevoelens oor die saak gelug: “Tog in elk geval dink ek, noudat die Engelse in hul oorlogvoering erger as Kaffers* te werk gaan, is dit nie net vir die Koloniale Afrikaners geregverdig nie, maar het dit ook ter wille van die mensdom en die menslikheid, hul plig geword om met geweld tussenbeide te tree.”[32]
Ongelukkig weet ons nie wat die pa op sy seun se vurige woorde geantwoord het nie. Hy het hom beslis nie aangemoedig om na Suid-Afrika terug te keer en die wapen op te neem nie, want die gedagte is nooit geopper dat Malan sy studie in Nederland staak nie. Malan het ook nie in daaropvolgende briewe sy pleidooie herhaal nie. Teenoor Nettie Fourie het hy gekla: “With South Africa in such a sad state, I find life to be as bad here, for me at least. Sometimes, when I see how much is suffered, I feel half ashamed of my own comparative comfort and safety.”[33]
Sy frustrasie was nie heeltemal tot sy eie gevoelens van magteloosheid beperk nie. Hy is ook ontnugter deur die Nederlandse staat se gelatenheid oor sy onmag op die wêreldverhoog. Malan het gou agtergekom die ywerige openbare steun vir die Boere was niks meer as net dit nie. Nederland se buitelandse beleid het onveranderd gebly. Die beleid het op drie beginsels berus: Nederland moes wegbly van die groter Europese moondhede se magspel, hy wou neutraal bly in internasionale konflikte en hy wou vrye handel bevorder.[34]
Kortom het die Nederlanders hulle daarop toegespits om hul eie nis in internasionale betrekkinge uit te kerf, naamlik as die bewakers van vrede en internasionale reg. Dié ingesteldheid was ver verwyder van hul gloriedae as ’n internasionale moondheid. In die nadraai van die stormloop vir Afrika – waaraan Nederland nie deelgeneem het nie – het ’n era gevolg waarin internasionale status deur koloniale besittings bepaal is. In dié tyd was Nederland se laaste aanspraak op nasionale trots en internasionale status sy Indonesiese kolonies.[35]
Militêre betrokkenheid by die Anglo-Boereoorlog was vir die Nederlanders nooit ’n opsie nie, want as hulle Brittanje sou vervreem, sou Nederland se Oos-Indiese kolonies in die gedrang kom omdat Brittanje die internasionale skeepsroetes beheer het. Boonop het die algemene opvatting geheers dat Brittanje se militêre mag as afskrikmiddel teen Duitse en Franse uitbreiding in die rigting van die Noordsee gedien het. Brittanje, as ’n maritieme moondheid, sou sy kontinentale mededingers nooit toelaat om die strategies belangrike Lae Lande te beheer nie. Die Nederlanders het dus ’n diplomatieke liefde-haat-verhouding met die Britte gehad: Aan die een kant was Brittanje ’n natuurlike bondgenoot; aan die ander kant was die land ’n supermoondheid waarmee nie gespeel kon word nie.[36]
Gegewe die publiek se vurige ondersteuning vir die Boere moes die Nederlandse regering lig loop en ’n konfrontasie met Brittanje vermy en terselfdertyd verhoed dat die openbare mening teen hom draai.[37] Hy het hierin geslaag deur middel van ’n “publisiteitsmeesterstuk”.[38] Die regering het aangebied om Kruger te help om Transvaal te verlaat en het vir dié doel ’n skip, die Gelderland, beskikbaar gestel om hom na Europa te vervoer. Kruger se seereis en toer deur Europa het geweldig baie publisiteit ontvang en hy het skares gelok waar hy ook al was.[39]
Die skares en die publisiteit het Kruger se diplomatieke mislukking verdoesel. Hy wou by Duitsland om hulp aanklop, maar keiser Wilhelm II het geweier om hom te ontvang. Ongelukkig vir Kruger het Duitsland en Brittanje reeds in die somer van 1898 geheime samesprekings gevoer. Hulle het ooreengekom om die Portugese kolonies in Afrika onder mekaar te verdeel omdat daar in dié tyd ’n moontlikheid was dat die Portugese staat bankrot sou speel. As deel van die nuwe vriendskap het hulle ooreengekom dat hulle nie sou toelaat dat die Suid-Afrikaanse vraagstuk hulle in konflik met mekaar bring nie.[40] In plaas daarvan om na Berlyn te gaan, is Kruger dus gedwing om na Nederland te reis, waar hy onderweg na Den Haag in Desember 1900, Utrecht aangedoen het.
Malan is na die stasie om hom te sien. “Daar was