DF Malan en die opkoms van Afrikaner-nasionalisme. Lindie Koorts
pole uitgebeeld het, het Kuyper, wat in 1901 eerste minister van Nederland geword het, die teenoorgestelde gedoen. As teoloog, koerantredakteur en politikus het hy die twee dwarsdeur sy kleurryke loopbaan lustig gekombineer.[92] Hy kon dit regverdig deur die beginsel van “soewereiniteit in eie kring”, wat aanvoer die samelewing bestaan uit onafhanklike sfere, maar elk is aan God se gesag onderworpe. Dus is die sfere van die staat en die politiek ook aan godsdienstige beginsels onderhewig.[93]
In dié stadium van sy lewe het Malan sy mentor se kant gekies. In latere jare het hy, al het hy ’n kopie van Kuyper se Het Calvinisme en ’n paar ander standaardwerke oor die teologie besit, nooit veel geesdrif vir Kuyper se teologie getoon nie. Malan het ook nie veel simpatie met die Doppers, wat Kuyper se teologie ywerig nagevolg het, gehad nie. Onder Valeton se leiding het Malan Hoër Kritiek beoefen, wat hom onderskei het van Kuyper en sy Dopper-volgelinge.[94] In Suid-Afrika het die spanning tussen Neo-Calvinisme en Hoër Kritiek in die vroeë 1930’s tot uitbarsting kom in die vorm van die Johannes du Plessis-saak, wat ’n letsel op die NG Kerk en Stellenbosch se kweekskool gelaat het.[95]
Valeton se stelling dat alle kennis van God die produk van sy openbaring is, het neerslag gevind in die onderwerp wat Malan vir sy doktorale proefskrif gekies het. In April 1903 kon Malan aan sy ouers skryf hy is sy doktorale eksamens met vlieënde vaandels deur en hy is nou ’n “doctorandus”. Die tweede deel van die woord beteken hy was nog nie ’n doktor nie, maar dat hy goed op pad was daarheen.[96]
Met sy oë altyd op Suid-Afrika gerig, wou Malan graag ’n tesis oor die Suid-Afrikaanse kerkgeskiedenis skryf, maar dit was onmoontlik omdat soortgelyke werk reeds in Suid-Afrika aan die gang was. Voorts was die argiewe wat hy daarvoor sou moes raadpleeg ook in Suid-Afrika. Malan het toe maar ’n filosofiese onderwerp gekies: biskop George Berkeley se filosofie van Idealisme. Al het hy die filosofie nog altyd geniet, het die vooruitsig om ’n doktorale proefskrif oor so ’n abstrakte onderwerp te skryf hom effens afgeskrik. Hy was benoud oor die taak wat voorgelê het,[97] maar het nietemin aan die werk gespring. Sy eerste stap was om Londen te besoek, waar hy materiaal versamel het. Die stad en sy mense was vir hom weersinwekkend:
Die stad is groot en woelig, maar vuil. Ek wil nie hier woon nie … Verder was daar genoeg om te sien wat ’n Afrikaner bloedig sal vererg. Groter skaamteloosheid het ek nog nooit gesien nie, en dit van ’n volk wat ’n roeping het om die wêreld te regeer, te beskaaf en te verchristelik. So het hulle onder meer ’n museum waar hulle hul buit ten toon stel. Daar is ook ’n S.A. versameling. ’n Groot deel hiervan bestaan uit familiebybels wat hulle uit ons huise gesteel het … in die Crystal Palace staan daar nog afskuwelike afbeeldings, Steyn, Kruger en mev. Kruger as “South African knock-them-downs”, mikpunte vir liederlike Engelse. Inderdaad, hulle vergewe en vergeet.[98]
Dit was in strakke teenstelling met die Nederlanders se euforiese verering van die Boere. Vir Malan het Britse imperialisme alles wat haatlik was, verteenwoordig. Dit was die teenoorgestelde van kulturele verskeidenheid, wat vir hom die ideaal was. Dié ideaal is nog dieper by hom ingeprent deur die Wêreldkonferensie van Christelike Studenteverenigings, wat hy in Augustus 1902 in Denemarke as verteenwoordiger van die Suid-Afrikaanse tak bygewoon het.[99] Die konferensie het ’n blywende indruk op hom gemaak, en hy het dit aan sy suster probeer beskryf:
Dit is hier, wat volke en tale betref, ’n ware Babel, maar nie ’n Babel wat skei en uiteendryf nie, maar wat weer saamvoeg onder die banier van Christus. Die Chinees en Japannees het halfpad om die wêreld gereis om die konferensie by te woon. Onder andere het ons hier ook sulke eksemplare van die mensdom as Hongare, Portugese, Russe, Noorweërs, Swede, Italianers, ’n Siriër, ’n Bulgaar, ’n paar Finne en selfs ’n Yslander. Die tale wat meestal hier gepraat word is Engels, Duits, Frans, Deens en Sweeds. Hierdie vergadering is vir my so ’n skone belofte vir die mensdom se toekoms. Iedere volk word hier toegelaat en dit word verwag dat hy sy eie metodes sal volg, sy eie nasionale eienskappe sal behou. Geen oorheersing deur die sterkere, of vertrapping of miskenning van die regte van die swakkere nie. Geen imperialisme of doodse uniformiteit nie, dog federasie en ryke verskeidenheid. God se Koninkryk sal só tot vervulling kom, wanneer elke volk homself sal wees en daardeur sy Godgegewe plek en roeping sal vervul. Tog word almal tesame ook saamgebind deur die erkenning van God se Koningskap en lojaliteit aan Hom en Sy diens. Daar is geen ander onverbreekbare band tussen die volke soos dié nie.[100]
Dekades later, toe Malan die apartheidsbeleid aan sy ondersteuners beskryf het, het hy dié ideaal herroep. Malan se vertolking van die kongres het die NG Kerk se benadering tot sendingwerk weerspieël. Dit het berus op die begrip van ’n “volkskerk”, ’n kerk wat sy lede se taal, kultuur en sosiale gebruike in ag neem. Die kerk het hierdie benadering uitgeleef deur in 1857 aparte eredienste in te stel, en in 1881 is die Sendingkerk vir bruin lidmate gestig. Sodoende het die kerk bygedra tot die samelewingsorde wat Suid-Afrika in die 20ste eeu gekenmerk het.[101]
Die NG Kerk is beïnvloed deur Duitse sendingorganisasies se stelling dat die nasies van Afrika en Asië die geleentheid moes hê om hul Christenskap binne hul eie kulturele raamwerk uit te leef. Die oorsprong van dié oortuiging, dat aparte volkskerke gestig moes word wat dan hul lede se taal en tradisies respekteer, kan na die invloed van Duitse Romantisisme teruggelei word.[102] Agting vir elke nasie se kulturele uniekheid en die bewaring van die moedertaal was die kenmerk van die Duitse Romantiese filosoof Johann Herder. Malan het nooit spesifiek na Herder verwys nie, maar hy het ’n bewondering gehad vir die werk van Johann Gottlieb Fichte, wat Herder se gedagtes oor taal geëggo het.
In dié verband is taal nie bloot ’n kommunikasiemiddel nie, maar ’n uiting van die nasionale siel. Dit is beskou as ’n sleutel tot menslike geluk omdat dit diegene wat dit kan verstaan, verenig en sowel die individu as die groep in staat stel om hulle te definieer.[103] Vir Malan het taal dus uiters belangrik geword. Die Britte se kulturele hegemonie en die oorheersing van die Engelse taal het hom gegrief, veral omdat hy vas geglo het dit was daarop gemik om die Afrikaner te versmoor. Die oplossing het vir hom in moedertaalonderrig gelê:
As ons enigsins ’n kans sal hê om ons nasionaliteit te behou, moet ons onsself allereers besig hou met die onderwyskwessie. Die Engelse spits hulself daarop toe om ons juis op dié punt die genadeslag toe te dien. Hulle sal sorg dat Engels die medium van onderrig in alle staatskole is en Hollands sal slegs as ’n vreemde taal geduld word. Daar is geen sekerder middel om ons te verengels nie. As ons koloniale skole bly voortgaan soos in die verlede, dan sterf ons taal uit, so seker as wat twee maal twee vier is. Die allerbeste wat ons dan nog sal kan wees, is Engelse pro-Afrikaners – en dit wil ons tog nie hê nie. Ons wil Afrikaners hê. Indien Hollands nie die medium van onderrig in Afrikanerregeringskole kan wees nie, het dit hoogtyd geword dat ons skole wegbreek en op hul eie bene gaan staan. Dit sal wel vir ons moeilik wees, maar ons nasionaliteit is dit meer as werd. Sulke Afrikanerskole, los van die Staat, met Hollands as medium van onderrig, is wat die Transvalers wil gaan oprig.[104]
Malan se oortuiging dat die sleutel tot sy volk se oorlewing in sy taal lê, was ’n weerklank van Fichte se uitgangspunt. Malan se fokus op taal en kultuur is ook tipies van die klassieke nasionalisme omdat die meeste nasionalismes hul ontstaan in kulturele kruistogte het. Dit gebeur nog lank voor die nasionalismes polities word, dit wil sê oor die middele begin beskik om ’n eie regering te vorm.[105]
Vir Malan het die sleutel tot Afrikaneridentiteit egter nie in die Nederlandse taal gelê nie. Nederlands was voorlopig beter as Engels en Afrikaners kon dit gebruik om hul man te staan, maar die ware toekoms was in Afrikaans. Afrikaans het aan die volk behoort en sy liefde laat opvlam soos geen ander taal nie.[106] Malan het daarop aangedring dat Afrikaans tot ’n nasionale taal verhef moes word, ten spyte van diegene wat dit nie as ’n ware taal beskou het nie en neerhalend daarna verwys het as “Kitchen-Dutch”. In ’n brief aan ’n Nederlandse koerantredakteur het hy geskryf:
Gee aan Afrikaans die status wat dit toekom, as moedertaal van die volk, die taal wat soos geen ander kan uitdruk wat in die hart van die volk omgaan, die taal waarin die volkskarakter weerspieël word. Leer die volk sy taal, om sy eie taal nie te verag nie, nie as ’n kombuistaal te beskou nie, nie skaam te wees om haar te skryf nie, haar te praat in die kombuis of in die parlement, in die stal of in die voorkamer, haar te waardeer en lief te hê as ’n allerbelangrikste deel van sy nasionale besit.[107]
In