DF Malan en die opkoms van Afrikaner-nasionalisme. Lindie Koorts
gelees. In latere jare was sy insig in die menslike natuur en sy vermoë om vlambare persoonlikhede te hanteer alombekend – dit was heel moontlik te danke aan sy laatnagstudie.[42] In dié jare het Malan nie veel geskryf of gepubliseer nie – hy het ingeneem en dit wat hy gelees het, toegepas.
Vir waarnemers was Malan ’n jong man met groot potensiaal. Teen einde Oktober en begin November 1906 het hy sy eerste sinodesitting in Kaapstad bygewoon. Sy nasionalistiese benadering tot sake soos taal en godsdiens het aandag getrek en byval gevind. Sy eerste openbare optrede was in ’n debat oor die ligging van die kerk se onderwyskollege: Die vraag is gestel of die kollege van Kaapstad na Stellenbosch moes verskuif. Volgens Malan was daar ’n groter saak ter sprake: nasionale beginsels, wat die kerk se eerste oorweging moes wees waar Afrikanerkinders vir hul roeping in die kerk en staat toegerus word. Daarom het hy aangevoer Stellenbosch is vir die ontwikkeling van dié beginsels ’n beter omgewing as die Engels-oorheerste Kaapstad. Hy het ook die noodsaaklikheid van moedertaalonderrig ter wille van Afrikaners se nasionale selfrespek en voortbestaan beklemtoon.[43]
In antwoord op Malan se toespraak het die kerk se aktuaris sy trots op die NG Kerk met die ander gedeel – veral omdat die kerk op die dienste van so ’n geleerde jong man kon roem. Hy het ook opgemerk die jong predikante wat onlangs uit Europa teruggekeer het, meen Afrikaners moet hulself op opvoedings- en politieke terrein van die Engelse skei. Dit was volgens die aktuaris ’n nuwe verskynsel wat ernstige oorweging deur die kerk en volksleiers verdien het.[44]
Terwyl die sinodesitting aan die gang was, het die Tweede Afrikaanse Taalbeweging wat Gustav Preller in Transvaal van stapel gestuur het die Kaapkolonie bereik. Die fakkeldraers was die jong J.H.H. (Jannie) de Waal, wat later ’n belangrike Afrikaanse skrywer en dramaturg geword het,[45] en D.F. Malherbe, wat eweneens bestem was om ’n vooraanstaande digter en akademikus te word.[46] Die Afrikaanse Taal Vereniging (ATV) is op 3 November 1906 in Kaapstad gestig. Malherbe is as eerste voorsitter en De Waal as ondervoorsitter gekies en Malan, wat ook die vergadering bygewoon het, is ook tot die bestuur verkies.[47]
In teenstelling met hul kollegas in Transvaal moes die jong manne wat die ATV in die Kaap gestig het rekening hou met ’n gevestigde pro-Hollandse belangegroep in die gestalte van die Taalbond. Die Taalbond het die ouer geslag se steun gehad en invloedryke Afrikanerleiers en -intellektuele in sy geledere gehad, onder andere Onze Jan Hofmeyr en Malan se kweekskoolprofessor P.J.G. de Vos.[48] Die nuweling-organisasie was bedag op die ouer geslag se weerstand en het daarom klem gelê op die voordele van ’n deeglike kennis van Nederlands. Daar is ook onderneem om met pro-Hollandse organisasies, en veral die Taalbond, saam te werk. Die nuwe beweging se doelwit was egter duidelik: Afrikaans moes as skryftaal ontwikkel word.[49] Ondanks die ouer geslag se afkeur het die organisasie se takke regoor die Kaap versprei.[50]
Malan het onder sy tydgenote uitgestaan. Nes die sinode van sy teenwoordigheid kennis geneem het, net so het sy portuurgroep sy potensiaal raakgesien. Die ATV het hom einde 1907 as voorsitter aangewys. Malherbe het later geskryf hulle is “begerig om ’n kerkman van gewig by ons te hê om aansien te gee aan ons armlike bestaan”.[51]
Malan se jaar lange voorsitterskap van die ATV was simbolies van aard. Hy was nie naby Kaapstad en Stellenbosch, die hart van die organisasie nie, en hy kon dus nie ’n beduidende administratiewe bydrae lewer nie. Hy het ook geen opleiding as taalkundige of literator gehad nie en kon nie deelneem aan enige van die ATV se spelkommissies wat met die nuwe taal se spelreëls en grammatika geworstel het nie.[52] Dit was egter nie die rede vir sy verkiesing tot voorsitter nie.
Soos vele van die ATV se lede het Malan aangesluit omdat hy die saak ondersteun het. Hy, en ander soos hy, het die Afrikaanse taal se nasionalistiese potensiaal raakgesien. Die ATV was ’n voorloper van die nasionalistiese organisasies wat die politieke toneel minder as tien jaar later betree het – dit was inderwaarheid ’n broeikas vir ’n nuwe geslag Afrikaner-nasionaliste.
Hoewel Malan dus geen bydraes tot die ontwikkeling van die taal self gelewer nie, was die morele gewig wat hy aan die beweging verleen het goud werd. In 1908 het hy in Stellenbosch een van die Tweede Afrikaanse Taalbeweging se bekendste toesprake gelewer. In antwoord op Onze Jan Hofmeyr se “Is’t ons Ernst?” en Gustav Preller se Laat’t ons toch Ernst wezen! was die titel van Malan se rede “Het is ons Ernst”.
In sy toespraak het Malan dit duidelik gestel hy bevorder Afrikaans nie om bloot taalkundige redes nie. Sy doelwitte was suiwer nasionalisties. Daarom het hy plegtig gesê: “Di Afrikaanse Taalbeweging is niks minder nie dan ’n ontwaking bij ons volk tot ’n gevoel van eiëwaarde en tot di roeping om ’n waardiger plaas in te neem in di wêreldbeskawing.”[53] Dit het beteken die Afrikaanse taal moes die Afrikanervolk ophef:
Als onse volkstaal nooit di draagster kan wees van ons eië literatuur en ons volkskultuur, wat beteken dit anders, dan dat ons altijd deur ander mense aangesien sal word en altijd onsself sal aansien vir ’n dialekt sprekende volk. Verhef die Afrikaanse taal tot skrijftaal, maak haar di draagster van onse kultuur, van onse geskiedenis, onse nasionale ideale, en u verhef daarmee ook di volk, wat haar praat. Hou egter di volkstaal op di voet van ’n half beskaafde provinsiaal dialekt, en u hou daarmee ook di volk op di peil van ’n half beskaafde, ongeletterde volksklasse.[54]
Dié woorde het ’n dieper snaar aangeroer as die eindelose debatte oor spelling en grammatika wat die taalbeweging gekenmerk het. Sonder om ’n oplossing te bied vir die onmiddellike probleme rakende Afrikaans se taalkundige meriete, het Malan sy gehoor onder ’n breër ideaal verenig. In reaksie op Malan se toespraak het Gustav Preller geskryf: “Nou is’t ons Ernst!”[55]
Deur die fokus weg van linguistiek te skuif, het Malan ook ’n versoenende houding teenoor die Taalbond gehandhaaf. Hy het aangevoer die twee organisasies het verskillende metodes gehad, maar dieselfde doelwit en hy het voorsien dat hulle nog een gaan word.[56] Dit het binne ’n jaar ná sy toespraak gebeur. In 1909 het Malan lid van die nuutgestigte Akademie voor Taal, Letteren en Kunst geword. Daarmee saam het die spanning tussen die twee organisasies verdamp.[57]
Sy passie vir die volk en sy taal het elke aspek van Malan se lewe geraak. Toe die Malan-familie op ’n keer byeengekom het om D.F. Malan sr. se verjaarsdag te vier – min wetende dat dit sy laaste was – het Malan die Babel onder die nuwe geslag Malans gade geslaan. Sy suster Cinie se jongste twee dogtertjies kon slegs ’n Sjona-dialek praat. Koos, wat pas na Suid-Afrika teruggekeer het, is intussen met ’n Engelse vrou getroud en sy seuntjie kon net Engels praat. Fanie en Mimie se kinders, sowel as Malan se drie jong halfsusters, het net Afrikaans gepraat. Nogtans het die kinders dit reggekry om saam te speel. Malan, die oudste seun en steeds die enigste wat nie sy eie gesin gehad het nie, het hul veeltalige speletjies dopgehou en droogweg aan een van sy halfsusters opgemerk: “Julle sal darem ’n plan moet maak om vir hierdie klein Engelsman en hierdie twee kaffertjies* Hollands te leer.”[58]
Sy halfsusters het kort daarna ’n prominente deel van sy lewe geword. Vir hulle was hy maar net “Boetie” – wat in Holland gestudeer en hulle vakansietye besoek het; Boetie wat ernstig en teruggetrokke was – en wat dit tog geniet het om hulle te terg; Boetie wat graag in die nabygeleë berge gaan stap het – altyd geklee in sy das en stywe boordjie – en wat saam met die kinders op soek na koekemakrankas die veld ingevaar het.[59]
Kort ná die familiereünie is D.F. Malan sr. oorlede.
Ongeveer ’n jaar ná haar man se begrafnis het Esther Malan haar dogters meegedeel sy het uiteindelik haar stiefseun se aanbod aanvaar om na Montagu te verhuis. Die meisies kon daar ’n groter skool bywoon. Malan was op sy beurt desperaat vir ’n pastoriemoeder wat hom met sy bedieningswerk kon bystaan, veral onder die vroue in die gemeente, en iemand wat na sy huishouding kon omsien.[60] Hy het ’n spesiale gawe gehad om die steun en betrokkenheid van sy vroulike gemeentelede aan te wakker en hulle het die take onderneem wat gewoonlik van die predikantsvrou verwag is,[61] maar Malan het nogtans ’n behoefte gehad aan die meer toegewyde bystand wat slegs ’n pastoriemoeder kon bied.
Toe Esther Malan en haar dogters dus hul intrek by Malan in Montagu se groot pastorie neem, wat voorheen weergalm het as sy eensame inwoner iets laat val het,[62] het Malan uiteindelik die ondersteuningsnetwerk gekry waarna hy gesmag het. Dit moes vir hom ’n groot verligting gewees het. Sy gemeente van 1 500 lede