Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт берлән… / Мудры слова поэтов…. Акмулла

Бади – ачык, күренеп торыр.

Әл-һади әсмасына мозһир булыр – күкләр катына юл күрсәтеп, балкып торыр.

Истигъдад – зирәклек, зиһенлелек.

Кабилият – сәләтлелек.

Хазз – өлеш, насыйбы.

Кыйсмәт – язмыш.

Хиссәт – түбәнлек, хәсислек.

Тәхкыйрьгә – хурлау-мыскыллауга.

Һиммәт – тырышлык, мәртәбә, олы җанлылык.

Кыйльләт – вакыт азлык (юклык).

Нәзарында – күз алдында.

Хур – җәннәттәге фәрештә, ягъни фәрештәдәй.

Зилләт – түбәнлек.

Анчә – аңа.

Хиддәт – әллә кемлек, тупаслык.

Ниһайә – нәтиҗәсе.

Мөкайяд йә мөнәүвәл – әҗер йә өмет.

Риҗальгә – ир кешегә, затлы иргә.

Әһле дәрт – дәрт иясе, диндар.

Үзен – малик – үз мәртәбәсен белүче, үзенә хуҗа.

Вирдтән тарик – намаз-догадан ваз кичүче.

Мотлака мәнгы кылмак – шигырьне кире кагу.

Ләһү – шаярту, уен-көлке.

Ләм йөбарик – бәрәкәте юк, файдасыз.

Әксәре әһле саликъ – күбесе иман юлында йөрүче, хакыйкать иясе; үз фикерле, ирекле кеше.

Әзһәде – тугры, тәкъва.

Ибне Малик – Мөхәммәд пәйгамбәр заманында яшәгән Мәккә шагыйрьләреннән берсе. Әүвәл Мөхәммәд пәйгамбәргә дошманлык күрсәтеп, аны хурлап шигырьләр язган. «Шигырь (монда сүз җыру, ягъни нәсыйхәтсез шигырь хакында бара – Ф. Я.) ул – Шайтан чыбыркысы» дигән хәдис аңа карата әйтелгән. Соңыннан Ибне Малик иман китерә. Мәккә кяферләрдән азат ителгәч, бервакыт Ибне Маликнең Кәгъбәне шигырь сөйләп тәваф кылуын күргән сәхабәләр моңа канәгатьсезлек белдерә. Шунда Мөхәммәд пәйгамбәр: «Сөйләсен, нәсыйхәтле шигырь – җыру түгел, Аллаһыны данлау», – дип җавап бирә. Акмулла монда шушы вакыйганы искәртә. Шигырьләрендә дә җыруны шигырьгә каршы куеп яза. Аның фикеренчә, шигырьнең асылы нәсыйхәткә корылырга тиеш, шулвакытта ул буш булмый, мәгънәгә ирешә, ди.

Нәсыйхәтне хамил булса – нәсыйхәт йөртүче булса.

Гамил – эш иясе; гамәл иясе; дәрәҗәле кеше.

Шамил булса – эченә-үзенә алса, тупласа.

Мәхзәненнән – хәзинәсеннән.

Мисрагъ – шигъри юл ачып.

Җандар – җан иясе.

Сәйран кылыр сәбилендә – юлында очып, әйләнеп йөрер.

Җәүлан кылыр сәрирендә – оясы тирәли очып, сайрап йөрер.

Әс-сәмигул-каләмне – рифмалы шигъри сүзләрне.

Тәхмир кылды – тәэсирле итте.

Фөсәханең замирендә – шагыйрьнең күңелендә.

Кандай риҗәл – андый ирнең.

Тәлмизендә – шәкертендә, укучысында.

Җариядән тәганни – кол хатыннан җырлату.

Вакыйг – гадәт, вакыйга.

Диһлизендә – ишегалдында, йорты янында.

Нәфад – тәмам.

Әһлен-нәкъкад – тәнкыйть иясе.

Җариянең тәмкинедән – кол хатынның җырлавыннан.

Шәригънең сөкүтеннән – пәйгамбәрнең эндәшмәвеннән.

Җәваз мөфад – бу гамәлнең дөреслеге раслана.

Шәригънең сөкүтеннән җәваз мөфад. – Гает көнендә бәйрәм итү һәркемгә тиешлек, шәригатькә таянып, бу шигъри юлларда бәян ителә.