Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт берлән… / Мудры слова поэтов…. Акмулла
сүзе ул камилнең күз салмастай? –
Дәртенә дәрдемәндләр шифа тапды,
Сукырлар күзен ачды карманмастай!
Сәрхәбадлы281 кешеләргә бик килеште,
Булдылар аяк-кулы сызланмастай,
Кәмале282 йир йөзенә мәшһүр булды,
Булдылар яманлауга алданмастай.
Әсма-и мөстәүрәдән җәмал ачып283,
Әхбабын284 гашыйк кылды җан калмастай;
Шәҗәрәи дәлилнең285 тамыры тирән –
Алай-болай койынга286 кузгалмастай.
Беркеткән хөҗҗәт берлән мөддәгасен287 –
Остаи сылу җунып салган таштай;
Эше пөхтә машинаның ширазындай288 –
Җебенең төйгән йире289 таркалмастай.
Хасидләрнең йөрәкләре салмакланды,
Кирәсе290 авыр булды тарталмастай;
Батырларның кылычыннан каяу291 чыкды,
Кайтадан эшкә кереп ялганмастай.
Айрылдылар күп хасидләр әдәбеннән –
Хасыйле тәкәбберлек292 сәбәбеннән;
Мөганид293 күркәм йиргә күзен салмай –
Мәкъбулатка тәмәррен гадәменнән294.
Адәм камил булмады кайнап пешмәй,
Мәхәббәт фәнҗаненнән295 шәраб эчмәй.
Дошманнар хәбаләне296 салып карай –
Тургайның тозагына лачын төшмәй.
Һавада ул бер шоңкар – әйләнә очкан,
Без йөрәмез кара коштай эзләп тычкан;
Төлкеләр анда чыдап торалмайлар,
Гүя бер киң апаннан297 йөрәге очкан.
Без сатдык муллалыкның коры атын,
Бездән артык яулыклы дөрес хатын;
Күңлемезне бер сындырып еламаймыз,
Уйланып гарасатның вәкафәтен298.
Ашкан бер галим чыкса – яманлаймыз,
Мәҗлесне гайбәт илән тәмамлаймыз;
Эшемез йә истиһза299, йә хәкарәт,
Үземезне һәр гаептән амандаймыз300.
Яхшыны сүккән илән аты китмәс,
Яман сүзнең күңелдән даты301 китмәс;
Саф алтынны нәҗескә буяу илән –
Нәҗес китәр, алтынның заты китмәс!
Кыйсык302 ук аткан менән туры китмәс,
Күңелдән яман сүзнең коры303 китмәс,
Котырган эт һава карап өргән менән
Асманда304 торган айның нуры китмәс!
Ул ирде шәмсе базигътан305,
Мөнәүвәр бәркы ләмигътан306,
Галиш-шаин мөназигътан307 –
Җөда булдык, дәрига, ah308!
Аның шөһрәттә гонваны309 –
Мөхаккак, дөрре-мәрҗани310 311,
Хакаикъ гыйльменең кәне312, –
Җөда булдык, дәрига, ah!
Сәрхәбадлы – сырхаучан, чирләшкә.
Кәмале – камиллеге.
Әсма-и мөстәүрәдән җәмал ачып – онытыла барган исемнәрдән матур йөзен ачып.
Әхбабын – сөеклеләрен.
Шәҗәрәи дәлилнең – дәлил агачының.
Койынга – тавыш-гауга, җил-давылга.
Хөҗҗәт берлән мөддәгасен – дәлил белән дәгъваларын-фикерләрен.
Ширазындай – тәртибедәй, эшләү рәвешедәй.
Төйгән йире – төйнәгән җире.
Кирәсе – күтәргән йөге.
Каяу – кыелып, киселеп.
Хасыйле тәкәбберлек – тәкәбберлек хасил итү.
Мөганид – дошман, каршы килүче.
Мәкъбулатка тәмәррен гадәменнән – кабул итүгә гадәтләнмәгәнлектән, яхшылыкка гыйззәте юк сәбәбеннән.
Мәхәббәт фәнҗаненнән – мәхәббәт савытыннан.
Хәбаләне – тозакны, ауны.
Киң апаннан – симез, зур аюдан.
Вәкафәтен – киләчәген, булачагын.
Истиһза – көлү, мыскыллау.
Һәр гаептән амандаймыз – һәр гаептән имин кебек.
Даты – аһы, авырлыгы; тутыгы.
Кыйсык – кыек.
Коры – күмере, көле.
Асманда – күктә.
Шәмсе базигътан – охшашы, тиңе булмаган кояштан.
Мөнәүвәр бәркы ләмигътан – ялтыраган яшеннән якты.
Галиш-шаин мөназигътан – үз фикерен бәхәс кылучыдан.
Җөда булдык, дәрига, аһ – аерылыштык (аерылуга дучар булдык) ни кызганыч, аһ!
Гонваны – олылыгы-зурлыгы.
Мөхаккак, дөрре-мәрҗани – чыннан да, энҗе-мәрҗәндәй.
«Мөхаккак, дөрре-мәрҗани…» – М. Акмулла монда Мәрҗани белән энҗе-мәрҗәнне махсус тәңгәл куя, шул рәвешле, сүз уйнатып, Мәрҗанинең, чыннан да, асыл мәрҗәндәй булуына киная итә.
Хакаикъ гыйльменең кәне – хакыйкать гыйлеменең чыганагы.