Беларусалім. Кніга першая. Золак. Павел Севярынец
чуў начамі, як глуха охалі яны з мамаю ў спальні за сьценкай!.. Нават у дамавіне, задраўшы па-над рыдаючай мамай Верай пародзісты, з горбінкай, нос, васкова бледны ад крыўды, ён глядзеў у неба з дакорам, і ніводзін з суседзяў ды знаёмых ад пад'езду да самых могілак сярод лесу не пасьмеў анічога сказаць уголас.
Роду Белазораў ня быць. Хай гіне.
Талая зямля да начы падмерзла, хрумсьцела пад падэшвамі, прасядала глыбей і пацмоквала. Ён ішоў, цяжка дыхаючы, праз старадаўняе гарадзішча. У скронях грукала, і ён штокрок правальваўся, пагружаўся ў малатарню калёнай зброі палачанаў ды яраславічаў, у бойню Манамаха, што не пакінуў тут ані чалядзіна, ані скаціны, толькі ювелірную краму, у мясьніцкі рад сярэднявечнага Ніжняга рынку, у паводку бруду й нечыстотаў штовесну, у натугу п'янога, ашалелага да млосьці натоўпу – у раку Нямігу, якой няма.
Прападай, душа!..
Катлавіна Нямігі, абнятая двума рукавамі ракі. Яма, зь якой стагоддзямі чэрпаў сілу стары Менск. Замчышча, цяпер расьсечанае напалам і аточанае гранёнымі хмарачосамі… Згніла, вымыта Нямігай і Сьвіслаччу ў Чорнае мора дванаццаціметровая крапасная брама; разбурана, загрузла камянямі ў твані царква дванаццатага стагоддзя – крыжы ды косьці колькіх пакаленьняў тлеюць у гэтым прадоньні!
Гэта ў ягоным нутры, будуючы метро, машэраўскія экскаватары выкопвалі прорву з самага болю горада, руйнавалі дзядзінец і падмуркі драўлянай царквы, гэта ў яго ўсярэдзіне гулка раўла і змаўкала, сьцякала па сьценах сьлязьмі й крывавымі пацёкамі самая страшная ў сьвеце станцыя метро з чорным караблём-гільятынаю, падвешаным пад скляпеньнямі платформы па-над галовамі – і гэта ў ягонай душы душыліся зараз, ламалі адно аднаму ключыцы й грудныя клеткі, вывальвалі языкі ад удушша сорак дзьве дзяўчыны і дванаццаць хлопцаў у тысяча дзевяцьсот дзевяноста дзявятым…
А вось прызнайся, Андр, – ты паверыў, дурань, што ты выбраны, адзіны ў сьвеце, калі менавіта тут аднойчы ішоў з доктарам Альбертам Ліхтштайнерам ад Цімура ў Палац пешшу – Нямігу ўброд!.. На пераломе, адкуль ногі самі нясуць уніз, адкуль натоўп рынуў у пераход, ён мімаходзь пасьпеў палюбавацца сваім адлюстраваньнем вось у гэтым белым бігбордзе з чорным квадратам.
Доктар ішоў нетаропка, пыхаў дымам. Пробліск акуляраў, дасьціпныя, прымружаныя старэчыя вочы, зь іскаркамі сівізны ад выдыху заўсёднай люлькі з бурштынавым муштуком – і вось ён, самы мудры чалавек на зямлі, доктар філасофіі і псіхалогіі, грамадзянін сусьвету, стомлены д’ябал, шэры кардынал “Непагаснага”, Альберт Ёган Ліхтштайнер, які ўжо нічым не дапаможа. Ён быў такі эпічны, такі хрыплы, гэты прымружаны мудрэц, чараўнік – Гэндальф зь люлькай, і Андрэй не зьдзівіўся б, калі б аказалася, што ўвесь той сонечны дзень, уся ў плыні машынаў, зь лёгкай смугою храмаў Няміга, ды й увесь гэты сьвет насамрэч створаны дзеля адной ягонай іранічнай усьмешкі.
– Чалавек глыбока няшчасны… паверце маёй старасьці, мой юны сябра. Старой добрай, прычым добра забясьпечанай, прашу заўважыць, старасьці.
Глыбока, глыбока