Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSSF. Отсутствует
sprawozdań finansowych”. Z przytoczonego wcześniej par. 8 MSR 32 jednak wynika, że umowy kupna/sprzedaży dóbr i usług nie podlegają regulacjom opisującym rachunkowość instrumentów finansowych, dlatego też należności z tytułu dostaw (handlowe) także nie są objęte regulacjami MSR 32 i nie są też uwzględnione w niniejszym rozdziale. Polskie regulacje rachunkowości z kolei traktują należności z tytułu dostaw jako element grupy należności, a nie aktywów finansowych, więc uwzględniając także podejście krajowych regulacji, należności handlowe nie mieszczą się w zakresie rozważań odnoszących się do rachunkowości aktywów finansowych.
3.3. Aktywa pieniężne
3.3.1. Pojęcie i zakres aktywów pieniężnych
Pierwszym z wymienionych w definicji aktywów finansowych elementem są aktywa pieniężne. Należą do aktywów finansowych, ponieważ stanowią środek wymiany i dlatego są podstawą wyceny wszystkich transakcji w sprawozdaniach finansowych. Definicja zawarta w ustawie o rachunkowości podaje, że są to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz [uor, art. 3 ust. 1 pkt 25]. Podstawową funkcją, jaką pełnią aktywa pieniężne, jest funkcja płatnicza. Do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych.
Pojęcia, których użył ustawodawca w definicji aktywów pieniężnych, nie zostały wyjaśnione w prawie bilansowym. Przedstawiając ich istotę, posłużono się regulacjami prawa dewizowego7. I tak [prawo dewizowe, art. 2 ust. 1]:
• krajowymi środkami płatniczymi są waluta polska oraz papiery wartościowe i inne dokumenty, pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walucie polskiej;
• walutami obcymi są znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie,
• dewizami są papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych.
Aktywa pieniężne charakteryzuje krótki termin zwrotu i wysoka płynność. Obejmują swym zakresem środki pieniężne znajdujące się w kasie i na rachunkach bankowych, a także krótkoterminowe czeki, weksle obce, bony handlowe, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe, bony oszczędnościowe, lokaty terminowe, bony skarbowe, bony pieniężne NBP. Do aktywów pieniężnych zalicza się także ekwiwalenty środków pieniężnych rozumiane jako krótkoterminowe inwestycje o dużej płynności, łatwo wymienialne na określone kwoty środków pieniężnych i narażone na nieznaczne ryzyko zmiany wartości [MSR 7, par. 6]. Ekwiwalenty środków pieniężnych w niewielkim stopniu narażone są na ryzyko utraty wartości, nawet gdy zajdzie potrzeba ich zamiany na środki pieniężne. Poza tym krótki czas potrzebny na ich spieniężenie pozwala uznać je za aktywa niewiele mniej płynne od środków pieniężnych. Ekwiwalenty środków pieniężnych wykorzystywane są zatem do realizacji krótkoterminowych płatności, a nie do dokonywania długoterminowych inwestycji.
Zakres aktywów pieniężnych przedstawiony został na rysunku 3.5.
Rysunek 3.5. Zakres aktywów pieniężnych
Źródło: opracowanie własne.
W odniesieniu do wszystkich aktywów finansowych może powstać wątpliwość, kiedy należy zaliczyć je do aktywów pieniężnych, a kiedy do innych krótkoterminowych aktywów finansowych. Generalnie decyduje o tym przeznaczenie instrumentu, określone przez zarządzającego aktywami finansowymi podmiotu. Podstawowym celem środków pieniężnych oraz ich ekwiwalentów jest dokonywanie dzięki nim płatności i zapewnienie spłaty bieżących zobowiązań. Celem zaś aktywów finansowych o charakterze niepieniężnym jest dążenie do osiągania korzyści ekonomicznych z faktu posiadania tych aktywów.
Podsumowując, do aktywów pieniężnych zalicza się gotówkę i depozyty płatne na żądanie oraz ekwiwalenty środków pieniężnych, których podstawową cechą jest realizacja funkcji płatniczej, a nie dążenie do osiągania dzięki nim korzyści ekonomicznych. Tę grupę aktywów cechuje także najwyższy stopnień płynności.
3.3.2. Obrót gotówkowy i jego ewidencja
Obrót aktywami pieniężnymi może być realizowany w formie gotówkowej oraz bezgotówkowej, może obejmować aktywa pieniężne wyrażone w walucie krajowej lub obcej.
W obrocie gospodarczym możliwości przeprowadzania rozliczeń pieniężnych w formie gotówkowej są ograniczone prawem. W myśl postanowień ustawy o swobodzie działalności gospodarczej [Dz.U. z 2016 r., poz. 1829 ze zm.] płatności gotówkowe mogą obejmować rozliczenia z osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej (np. z pracownikami) oraz płatności o wartości nieprzekraczającej 15 000 zł. Większość rozliczeń pieniężnych jednostek gospodarczych odbywa się bezgotówkowo.
Zgodnie z obowiązującym prawem bankowym [Dz.U. z 2016 r., poz. 1988 ze zm.] rozliczenia gotówkowe mogą występować w formie:
• gotówki podejmowanej czy też wpłacanej za pośrednictwem kas banków, poczty,
• czeku gotówkowego.
Obrót gotówkowy stanowi w szczególności przyjmowanie i wydatkowanie gotówki do/z kasy. Zasady dokonywania tego obrotu określa się mianem gospodarki kasowej. Jednostki gospodarcze na ogół gromadzą w kasie:
• niezbędny zapas gotówki na bieżące wydatki,
• gotówkę podjętą z rachunku bieżącego na pokrycie określonych wydatków,
• gotówkę pochodzącą z bieżących wpływów do kasy,
• gotówkę przechowywaną w formie depozytu, otrzymaną od osób prawnych czy fizycznych.
Maksymalną kwotę gotówki utrzymywaną w kasie wyznacza kierownik jednostki. Jest to tzw. pogotowie kasowe, którego wysokość zależy od potrzeb jednostki i jest wskazana w instrukcji kasowej jednostki.
Czek gotówkowy, wykorzystywany w obrocie gotówkowym, stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi (bankowi) obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku. Czek gotówkowy może być przedstawiony do zapłaty bezpośrednio u trasata albo w innym banku [prawo bankowe, art. 63e ust. 1–2]. Co prawda obecnie, zwłaszcza po wprowadzeniu pieniądza elektronicznego, znaczenie i wykorzystanie czeków w obrocie pieniężnym jest niewielkie, niemniej jednak w świetle obowiązującego prawa czek nadal pozostaje formą rozliczeń pieniężnych możliwą do zastosowania.
Księgowe skutki obrotu gotówkowego w ewidencji odzwierciedlane są na koncie „Kasa”. Wpływy i wypływy gotówki do/z kasy powinny być ujęte w księgach rachunkowych w tym samym dniu, w którym zostały dokonane (uor, art. 24 ust. 5 pkt 3] na podstawie stosownych dokumentów źródłowych. Są nimi:
• dowód wpłaty (KP),
• dowód wypłaty (KW),
• dowód wpłaty na rachunek bankowy, ostemplowany przez bank,
• faktura,
• lista płac, zaliczek,
• delegacje służbowe itp.
Wszystkie dokumenty źródłowe dotyczące dokonanych w danym dniu operacji gotówkowych ujmowane są chronologicznie w zbiorczym dokumencie, jakim jest raport kasowy (RK). Raport kasowy odzwierciedla stan gotówki w kasie. Częstotliwość tworzenia raportu kasowego zależy od ilości przeprowadzanych operacji
Ustawa z 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r., poz. 679 ze zm.).