Podstawy ekonomii. Отсутствует
kapitałowe, które przybierają formę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej.
Dla spółek osobowych istotny jest skład osobowy określony w umowie, a dla spółek kapitałowych – kapitał złożony z udziałów lub akcji.
Spółka osobowa jest własnością co najmniej dwóch partnerów, którzy wnoszą odpowiedni kapitał, wspólnie prowadzą działalność gospodarczą, ponoszą ryzyko związane z tą działalnością, dzielą się osiągniętymi zyskami i odpowiadają za powstałe zobowiązania. Spółka osobowa jest osobą prawną. Oznacza to, iż może we własnym imieniu nabywać prawa (a zwłaszcza własność nieruchomości), zaciągać zobowiązania i występować w sądzie jako powód lub pozwany. W zakresie podatku dochodowego spółka osobowa podlega przepisom ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zakres odpowiedzialności partnerów za zobowiązania spółki może być różny. W praktyce najczęściej spotykane są dwa rodzaje spółek osobowych: jawne i komandytowe.
Spółka osobowa jawna jest umownym zrzeszeniem dwu lub więcej osób, mających na celu wspólne prowadzenie przedsięwzięcia zarobkowego we wspólnym imieniu wspólników, na zasadzie pełnej i solidarnej odpowiedzialności wszystkich wspólników. Spółka jawna składa się zwykle z niewielkiej liczby wspólników mających do siebie pełne zaufanie.
Spółka osobowa komandytowa jest odmianą spółki osobowej jawnej. Jej istota polega na tym, że występują dwa rodzaje wspólników: wspólnicy zwani komplementariuszami, odpowiadający za zobowiązania prawne i finansowe spółki całym majątkiem, oraz wspólnicy bierni, zwani komandytariuszami, którzy odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionych udziałów kapitałowych, czyli do tzw. sumy komandytowej.
Spółki osobowe umożliwiają łączenie się pojedynczych kapitałów w większą jednostkę gospodarczą. To łączenie się jest jednak możliwe tylko w ograniczonym zakresie. W spółkach tych zakup i sprzedaż udziałów wymaga, z reguły, zgody partnerów. Może to hamować wzrost rozmiarów kapitału i liczby uczestników spółki. Także pełna odpowiedzialność majątkowa wspólników sprawia, że spółkę zakłada zazwyczaj kilka osób mających do siebie zaufanie. Z tego względu najwygodniejszą formą akumulacji kapitału jest spółka kapitałowa.
Spółki kapitałowe mogą występować w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką kapitałową, w której wszyscy wspólnicy odpowiadają za zobowiązania tylko do wysokości wniesionych przez nich udziałów kapitałowych (pieniężnych lub rzeczowych). W Kodeksie spółek handlowych przyjęto, że kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 50 000 zł. Wartość minimalna udziału nie może być niższa niż 500 zł. Do powstania spółki z o.o. wymagane jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego, wniesienie całego kapitału zakładowego, ustanowienie władz spółki, wpis spółki do rejestru handlowego. Spółka z o.o. ma osobowość prawną.
Władzami spółki są: zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza oraz zarząd. Każdy ze wspólników może pozbyć się swoich udziałów w spółce. Umowa może określać, czy zbycie udziałów wymaga zezwolenia wspólników lub rady nadzorczej.
Spółka akcyjna jest spółką kapitałową, której podstawą finansową jest kapitał wniesiony przez wspólników w formie akcji. Spółka akcyjna ma zazwyczaj dużą liczbę akcjonariuszy, którzy traktują udział w spółce przede wszystkim jako lokatę kapitału. Udziałowcy spółki akcyjnej odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości zakupionych akcji.
Spółka akcyjna jest samodzielną jednostką organizacyjną mającą osobowość prawną. Za bieżącą działalność spółki odpowiada jej kierownictwo, czyli zarząd. Wybrana przez właścicieli rada nadzorcza bierze udział w podejmowaniu podstawowych decyzji strategicznych dotyczących kierunków rozwoju spółki, inwestycji, podziału zysku itp. Niektóre z tych decyzji są zatwierdzane bezpośrednio przez akcjonariuszy na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy w drodze głosowania. Teoretycznie właściciel 50% akcji + 1 akcja ma tzw. kontrolny pakiet akcji i decyduje o działalności spółki. Ze względu jednak na to, że spółki akcyjne szybko się rozrastają i występuje duża liczba rozproszonych akcjonariuszy, praktycznie kontrolę nad spółką mogą sprawować właściciele 30% czy nawet 20% akcji (a niekiedy kilkunastu lub kilku procent).
Spółki akcyjne (zwane często korporacjami) mają, podobnie jak inne przedsiębiorstwa, wiele źródeł finansowania i rozszerzania działalności. Można je podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Najważniejszym wewnętrznym źródłem finansowania działalności spółki akcyjnej jest nierozdzielona (w postaci dywidend) część zysku. Istotną rolę odgrywać też może fundusz amortyzacji. Teoretycznie jest on przeznaczony na odtworzenie zużytego majątku, w praktyce finansuje się z niego również nowe inwestycje. Zewnętrznymi źródłami finansowania działalności spółki akcyjnej są środki finansowe pochodzące ze sprzedaży akcji i obligacji oraz z kredytów zaciągniętych w bankach lub innych instytucjach finansowych.
Warto w tym miejscu wyjaśnić różnicę między akcją i obligacją. Akcja jest papierem wartościowym potwierdzającym udział jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej72. Akcje odzwierciedlają współudział w kapitale spółki i dają prawo do udziału w jej zyskach (czyli do pobierania dywidend) oraz prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Obligacja jest natomiast formą pożyczki. Jest to papier wartościowy emitowany przez państwo lub niektóre przedsiębiorstwa, przynoszący jego posiadaczowi stały, z góry określony dochód. Właściciel obligacji jest pożyczkodawcą, a nie współwłaścicielem firmy i ma prawo do stałych odsetek do momentu likwidacji pożyczki, czyli jej spłaty. Okres spłaty obligacji może być różny (w praktyce od jednego roku do 40 lat).
Przedsiębiorstwa spółdzielcze powstają jako dobrowolne zrzeszenia osób prowadzących wspólną działalność w imieniu swoich członków. Specyfika przedsiębiorstw spółdzielczych polega przede wszystkim na tym, że:
1) członkowie spółdzielni mogą wnosić do niej udziały zarówno w postaci środków pieniężnych, jak i budynków, maszyn i ziemi;
2) zarządzanie spółdzielnią opiera się na zasadach samorządowych (ogólne zebranie członków, które formalnie jest najwyższą władzą spółdzielni, wybiera zarząd spółdzielni; każdy członek spółdzielni ma jeden głos, niezależnie od wielkości wniesionych wkładów);
3) podziału nadwyżki ekonomicznej (przychody zmniejszone o poniesione koszty) między członków spółdzielni dokonuje się przy uwzględnianiu dwóch kryteriów: (a) bieżącego wkładu pracy członków spółdzielni (dochody z pracy), (b) wysokości wniesionego wkładu kapitałowego (dywidenda).
Specyficzną formą przedsiębiorstwa prywatnego jest spółka pracownicza, w tym tzw. akcjonariat pracowniczy (Employee Stock Ownership Plan – ESOP). Przedsiębiorstwo może być własnością pracowników w całości lub części. Akcje pracownicze są akcjami preferencyjnymi, przekazywanymi pracownikom na dogodnych warunkach, korzystniejszych niż w przypadku akcji sprzedawanych na giełdzie. Ta forma własności pojawiła się na zasadzie eksperymentu w końcu XIX w. Na szerszą skalę została wprowadzona po drugiej wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, zwłaszcza w latach 80. Dzięki nowym regulacjom odnoszącym się do podatków i podziału zysku przedsiębiorstw, zakres jej występowania poważnie się zwiększył. Obecnie w Stanach Zjednoczonych ESOP-y zatrudniają około 15 mln osób. Akcje pracownicze dosyć
Akcje można podzielić na zwykłe i uprzywilejowane. Wszystkie akcje zwykłe mają takie same uprawnienia: każda akcja ma jeden głos i jednakowe prawa do dywidendy. Akcje uprzywilejowane mogą mieć prawo do więcej niż jednego głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, prawo do większej dywidendy lub nadzwyczajne uprawnienia w przypadku podziału majątku likwidowanej spółki.