Podstawy ekonomii. Отсутствует
lewo od punktu Z), natomiast wydatki konsumpcyjne w przyszłym roku są wyższe niż dochód wówczas otrzymany (punkt E leży powyżej punktu Z). Oznacza to, że konsument oszczędza część dochodu bieżącego, powiększając dzięki temu swoje przyszłe wydatki konsumpcyjne.
Rysunek 5.17. Wybór międzyokresowy – konsument jako kredytodawca
Źródło: opracowanie własne.
Rysunek 5.18 przedstawia natomiast sytuację odwrotną. Tutaj konsument w roku bieżącym zdecydował się wydać więcej niż wynosi jego dochód (punkt E leży na prawo od punktu Z). Aby zrealizować te wydatki, jest zmuszony zaciągnąć pożyczkę, powodując, że jego przyszła konsumpcja będzie niższa niż przyszły dochód – będzie on musiał w przyszłym roku spłacić zadłużenie (punkt E leży poniżej punktu Z), a więc i ograniczyć przyszłą konsumpcję.
Na decyzje, ile konsumować obecnie i w przyszłości, wpływ ma wysokość stopy procentowej. Tutaj ponownie możemy wykorzystać koncepcję efektu substytucyjnego i dochodowego, aby lepiej zilustrować decyzje podejmowane przez konsumenta. Wzrost stopy procentowej powoduje, że cena konsumpcji bieżącej rośnie w stosunku do konsumpcji przyszłej i bardziej opłaca się oszczędzać (każda oszczędzona złotówka przynosi nam więcej złotówek w przyszłości). Efekt substytucyjny wzrostu stopy procentowej działa więc w ten sposób, że ogranicza konsumpcję bieżącą na korzyść konsumpcji przyszłej. Efekt dochodowy zależy natomiast od tego, czy konsument jest pożyczkodawcą czy pożyczkobiorcą. Jeżeli konsument jest pożyczkodawcą, to wzrost stopy procentowej powoduje, że konsument staje się bogatszy i dzięki temu może więcej konsumować zarówno w okresie bieżącym, jak i przyszłym. Kredytobiorca z kolei, na skutek wzrostu stopy procentowej staje się biedniejszy, co doprowadzi do ograniczenia konsumpcji. W związku z powyższym jeżeli konsument jest kredytobiorcą, to sumaryczny efekt wzrostu stopy procentowej będzie taki, że obniży on bieżącą konsumpcję, a wpływ na konsumpcję przyszłą jest niejednoznaczny.
Rysunek 5.18. Wybór międzyokresowy – konsument jako kredytobiorca
Źródło: opracowanie własne.
Jeśli natomiast konsument jest pożyczkodawcą, wówczas sumaryczny wpływ efektu substytucyjnego i dochodowego na konsumpcję bieżącą nie jest jednoznaczny, a łączny wpływ wzrostu stopy procentowej na konsumpcję przyszłą jest z pewnością dodatni.
Rozdział 6
Produkcja i koszty w przedsiębiorstwie
Anna Krajewska
6.1. Wstęp
Niniejszy rozdział zaczyna się od charakterystyki różnych rodzajów przedsiębiorstw wyodrębnianych według kryteriów własności.
W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwo prowadzi działalność w celu osiągnięcia zysku. Zysk jest różnicą między przychodami ze sprzedaży i kosztami. Koszty mogą być traktowane wąsko – jako koszty faktycznie poniesione (koszty księgowe), a także szerzej jako koszty ekonomiczne, czyli powiększone o tzw. koszty alternatywne. W rozdziale tym została też przedstawiona krótkookresowa i długookresowa teoria produkcji oraz związane z tym wybory, wobec których staje przedsiębiorstwo. Wyjaśniono różnice w kształtowaniu się kosztów w okresie krótkim i długim.
6.2. Przedsiębiorstwo i jego rodzaje
Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym, który prowadzi działalność produkcyjną, handlową lub usługową w celach zarobkowych i na własny rachunek. Przedsiębiorstwa są zróżnicowane pod względem rozmiarów i form własności.
Jako miarę wielkości przedsiębiorstwa przyjmuje się najczęściej liczbę zatrudnionych pracowników, wartość produkcji sprzedanej lub wartość majątku trwałego. Kryteria podziału przedsiębiorstw na różne grupy mają charakter umowny i się zmieniają. Na przykład według kryteriów przyjętych w Unii Europejskiej do przedsiębiorstw małych zalicza się przedsiębiorstwa zatrudniające do 50 pracowników. Do przedsiębiorstw średnich –zatrudniające od 50 do 250 pracowników. Natomiast przedsiębiorstwa duże zatrudniają ponad 250 pracowników.
W gospodarce rynkowej przeważają przedsiębiorstwa małe, podczas gdy w gospodarce centralnie planowanej dominowały raczej przedsiębiorstwa duże. Proces urynkowienia polskiej gospodarki, zapoczątkowany w 1990 r., doprowadził do szybkiego wzrostu liczby małych i średnich przedsiębiorstw. Sprzyjała temu prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych i zmiany organizacyjne, jakie się w nich dokonywały (podział przedsiębiorstw na mniejsze podmioty, usamodzielnienie się zakładów i filii), oraz zjawisko masowego powstawania nowych firm prywatnych. Wyodrębnianie sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest ważne nie tylko ze względów statystycznych, ale także praktycznych. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą korzystać ze specjalnych ulg podatkowych (karta podatkowa, ryczałt) oraz prowadzić uproszczoną rachunkowość.
Z punktu widzenia form własności można wyodrębnić przedsiębiorstwa prywatne (w tym przedsiębiorstwa będące własnością pojedynczych osób lub rodzin, spółki), spółdzielnie oraz przedsiębiorstwa publiczne (państwowe, komunalne) będące własnością pracowników i przedsiębiorstwa. W Polsce obok „czystych” form własności występuje wiele przedsiębiorstw mieszanych, np. część udziałów w przedsiębiorstwach państwowych mają prywatni właściciele, a pozostała część znajduje się w rękach państwa.
W przedsiębiorstwach prywatnych (zwłaszcza małych) właściciel często jest równocześnie kierownikiem. Część przedsiębiorstw prywatnych opiera się wyłącznie na pracy właściciela i jego rodziny, wiele zatrudnia od kilku do kilkudziesięciu pracowników, a tylko nieliczne przedsiębiorstwa są naprawdę duże. Warunkiem startu w prywatnym biznesie jest zgromadzenie kapitału początkowego potrzebnego do uruchomienia przedsiębiorstwa. Wielkość tego kapitału może różnić się znacznie w zależności od dziedziny gospodarki. Oprócz kapitału potrzebne są: duże zaangażowanie osobiste, wiedza, kwalifikacje, pracowitość, przedsiębiorczość i zdolność do podejmowania ryzyka.
W rozwiniętej gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa prywatne są zazwyczaj efektywne (tzn. przynoszą zyski), choć większość daje dochody niewiele wyższe od tych, które ich właściciele mogliby osiągnąć z mniejszym wysiłkiem i przy mniejszym ryzyku, gdyby pracowali u kogoś innego. Niektóre drobne przedsiębiorstwa prywatne przynoszą straty i bankrutują, jednak w ich miejsce z reguły pojawiają się nowe przedsiębiorstwa. Podstawowym motywem prowadzenia własnego przedsiębiorstwa jest nadzieja na osiągnięcie zysku, możliwość realizacji własnych planów, samodzielność i niezależność od innych. Zaletami małych firm prywatnych są m.in.: zdolność do tworzenia silnej motywacji nakierowanej na realizowanie celów firmy, elastyczne działanie i szybkie dostosowywanie się do zmian popytu. Natomiast ich słabością jest mała możliwość zgromadzenia dużego kapitału, będącego w niektórych dziedzinach niezbędnym warunkiem ekspansji. Jest to jedna z fundamentalnych przyczyn łączenia się przedsiębiorstw i tworzenia spółek.
Przedsiębiorstwa łączą się ze sobą z wielu powodów. Do najważniejszych są zaliczane tzw. korzyści skali oraz względy finansowe. Korzyści skali pojawiają się wówczas, gdy wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji jednostkowe koszty się obniżają. Badania empiryczne wskazują, że optymalne rozmiary produkcji różnych wyrobów mogą być różne. Zależy to m.in. od poziomu stosowanej techniki i technologii. Względy finansowe mają znaczenie w tym sensie, że do realizacji wielu przedsięwzięć