Podstawy ekonomii. Отсутствует
możliwe jest uzyskanie modelowych preferencji, które w dużej mierze odzwierciedlają subiektywne wybory dokonywane w rzeczywistości.
Pierwszym założeniem jest możliwość porównywania koszyków dóbr. Drugie zakłada porównywanie koszyków w sposób logiczny. Przykładowo: jeśli konsument wybiera między koszykami A, B i C oraz wiadomo, że preferuje koszyk A nad B i B nad C, logicznym będzie wybór A między koszykami A i C. Nie może wybrać koszyka C, bo wtedy postąpiłby w sposób nielogiczny. Założenie to nazywane jest przechodniością preferencji. Trzecie założenie odnosi się do satysfakcji konsumenta z posiadanych dóbr. Zakłada się, że im więcej dóbr posiada konsument, tym większą czerpie satysfakcję. Mówiąc wprost, po prostu zawsze woli więcej niż mniej.
5.3.2. Krzywe obojętności
Opisane powyżej preferencje można zilustrować za pomocą krzywej obojętności (por. rys. 5.5). Składają się na nią wszystkie koszyki dóbr, które przynoszą konsumentowi ten sam poziom satysfakcji. Inaczej ujmując, każdy punkt na krzywej obojętności reprezentuje koszyk dóbr, którego konsumpcja czyni konsumenta jednakowo szczęśliwym (koszyki A, B i C na krzywej O1 lub koszyki D i E na krzywej O2). Z punktu widzenia zadowolenia z konsumpcji jest obojętne, który z koszyków na danej krzywej zostanie wybrany.
Konsument posiada wiele krzywych obojętności, które tworzą tzw. mapę krzywych obojętności (krzywe O1, O2, O3). Im wyżej położona krzywa obojętności, tym wyższy poziom satysfakcji (krzywa O2 daje wyższy poziom satysfakcji niż krzywa O1, zatem koszyk D będzie preferowany w stosunku do koszyków A, B i C). Najwyższy poziom satysfakcji przedstawia krzywa O3, co odzwierciedla założenie, że woli się więcej niż mniej. Wynika z tego, że koszyk F jest bardziej preferowany od koszyków A, B, C, D i E, gdyż znajduje się na najwyżej położonej krzywej obojętności.
Rysunek 5.5. Preferencje konsumenta
Źródło: opracowanie własne.
Z dotychczasowych rozważań wynika, że konsumentowi jest obojętne, czy konsumuje koszyk A, B lub C, mimo że każdy z koszyków zawiera inną liczbę biletów do kina i tortów czekoladowych. Koszyk A zawiera więcej tortów czekoladowych niż biletów do kina, a koszyk C więcej biletów do kina niż tortów czekoladowych (por. rys. 5.5). Czy posiadanie relatywie dużej ilości danego dobra ma jakieś znaczenie dla jego subiektywnej wyceny? Okazuje się, że tak, a miarą jej jest krańcowa stopa substytucji. Jest to relacja, według której konsument jest skłonny wymieniać jedno dobro na drugie przy zachowaniu tego samego poziomu satysfakcji. Zachowanie tego samego poziomu satysfakcji oznacza przesuwanie się wzdłuż krzywej obojętności. Krańcowa stopa substytucji jest ujemna i odpowiada nachyleniu krzywej obojętności. Przykładowo: jeśli konsument znajdując się w punkcie C, zdecyduje się na zmniejszenie o jednostkę71 konsumpcji biletów do kina, w zamian będzie skłonny zaakceptować ½ tortu czekoladowego
Krańcowa stopa substytucji, mimo iż jest ujemna (różnokierunkowe zmiany wielkości konsumpcji), może być interpretowana w wielkościach absolutnych, np.
Kształt krzywej obojętności, rozumiany jako miara jej nachylenia, informuje o preferencjach konsumenta. Możemy sobie wyobrazić, że konsument jest bardziej kinomanem niż łasuchem lub odwrotnie. W obu przypadkach krzywe obojętności będą wypukłe, jednak ich nachylenie będzie inne. W naszym przykładzie bardziej strome krzywe obojętności są charakterystyczne dla kinomana, gdyż aby zrezygnować z jednego biletu do kina, musi on dostać w zamian wiele tortów czekoladowych. Jego wycena biletu do kina jest zatem relatywnie wysoka. Płaskie krzywe obojętności charakteryzują natomiast łasucha, gdyż aby zrezygnowała z tortu czekoladowego, musi otrzymać w zamian relatywnie dużo biletów do kina.
Rysunek 5.6 przedstawia krzywe obojętności konsumenta, który jest bardziej kinomanem niż łasuchem (część a) i bardziej łasuchem niż kinomanem (cześć b).
Rysunek 5.6. Krzywe obojętności kinomana i łasucha
Źródło: opracowanie własne.
Dlaczego krzywe obojętności nie mogą się przecinać?
Jednym z podstawowych założeń dotyczących preferencji konsumenta jest ich przechodniość. Dzięki niej dokonywane przez konsumenta wybory są logiczne. Znajduje to odzwierciedlenie w równoległym położeniu krzywych obojętności.
Krzywe obojętności, tworzące mapę krzywych obojętności, są w stosunku do siebie równoległe, co oznacza, że w żadnym punkcie nie mogą się przecinać. Powyższy rysunek ilustruje sytuację, w której dochodzi do przecięcia się krzywych obojętności. Co by to oznaczało, gdyby konsument posiadał takie preferencje?
W wyniku przecięcia się krzywych obojętności koszyk B znajduje się zarówno na krzywej O1 jak i O2. Na krzywej O1 znajduje się również koszyk A co oznacza, że konsumentowi powinno być obojętne, czy konsumuje A czy B. Identyczny wniosek można wyciągnąć, porównując koszyki B i C, które znajdują się na krzywej O2.
Przechodniość preferencji wskazywałaby, że wszystkie koszyki, tj. A, B i C są wobec siebie obojętne. Wniosek ten nie jest jednak uprawniony, gdyż porównując koszyki A i C widać, że koszyk C znajduje się na wyżej położonej krzywej obojętności i zawiera większą ilość dobra Y niż koszyk A. Powinien być zatem preferowany. Powstaje tu sprzeczność, która wynika z przecięcia się krzywych obojętności. Oznacza to, że krzywe obojętności nie mogą się przecinać, jeśli mają być spełnione założenia dotyczące preferencji konsumenta. Przecięcie się krzywych obojętności powodowałoby nielogiczne wybory konsumenta.
5.3.3. Funkcja użyteczności
Poziom satysfakcji z konsumpcji koszyka dóbr odgrywa ważną rolę w zachowaniu konsumenta. Mimo to satysfakcja, która wyraża szczęście lub zadowolenie, może być dla niektórych pojęciem mało konkretnym. W szczególności dla ekonomistów, którzy często posługują się w analizach matematyką. Chcąc mierzyć poziom satysfakcji, wprowadzono pojęcie użyteczności. Użyteczność jest dla ekonomisty miarą poziomu satysfakcji, szczęścia czy zadowolenia.
Najczęściej uważa się ją za miarę abstrakcyjną i porządkową, czyli niewymagającą
Warto w tym miejscu zauważyć, że przyjęcie zmiany konsumpcji dobra