Podstawy ekonomii. Отсутствует

Podstawy ekonomii

cen jest ustalenie ceny maksymalnej na określone towary i usługi, zwykle w sytuacji ich braku na rynku, aby chronić słabych ekonomicznie konsumentów przed skutkami nadmiernego wzrostu cen. Sytuacja taka dotyczy rynku podstawowych dóbr żywnościowych, których niedobór może wynikać z niekorzystnego działania czynników naturalnych (np. susza, powódź) na wielkość ich produkcji i podaży. Cena maksymalna oznacza ustawowo gwarantowany poziom ceny, powyżej którego nie można zawierać transakcji (rys. 4.15).

Cena maksymalna (cmax) wyznacza górną dopuszczalną granicę ceny rynkowej. Kształtuje się poniżej ceny równowagi rynkowej. Przy tej stosunkowo niskiej cenie występuje niedobór podaży w stosunku do popytu, bowiem po cenie maksymalnej kupują dobra nie tylko osoby o niskich dochodach, ale także osoby mające dochody wyższe. W sytuacji nadwyżkowego popytu dochodzi do niekorzystnych zjawisk rynkowych, takich jak np. sprzedaż towarów po znajomości, za „łapówki”, występowanie długich kolejek, rozwój tzw. czarnego rynku z możliwością zakupu towarów po wyższej cenie. Zjawiska te świadczą o tym, że utrzymywanie maksymalnych cen żywności na niższym poziomie w stosunku do cen równowagi nie poprawia sytuacji ubogich grup społecznych, w których dochodach dominują wydatki na żywność. Utrzymujący się stan niedoborów podaży na rynku powoduje, że państwo może obok ceny maksymalnej wprowadzić system administracyjnej reglamentacji, czyli system sprzedaży kartkowej, pozwalający podzielić towary między konsumentów według ustalonych kryteriów, niezależnie od wysokości ich dochodów. Można także dla określonych grup konsumentów stosować niższe ceny w wyniku dotacji dla producentów, np. leków, biletów komunikacyjnych.

Rysunek 4.15. Cena maksymalna

Źródło: opracowanie własne.

4.11. Elastyczność popytu

Z dotychczasowych rozważań wynika, że popyt zmienia się pod wpływem zmiany ceny (zgodnie z prawem popytu), zmiany dochodów oraz ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych. Kierunki reakcji popytu na zmiany tych czynników są znane. Obecnie zbadamy, w jakim stopniu reaguje popyt na zmiany wymienionych czynników. Do tego służą współczynniki elastyczności popytu.

4.11.1. Cenowa elastyczność popytu

Cenowa elastyczność popytu określa stopień reakcji popytu na dane dobro na zmiany ceny tego dobra. Jest ona obliczana za pomocą współczynnika elastyczności cenowej popytu jako iloraz względnej (procentowej) zmiany wielkości popytu na dane dobro i względnej (procentowej) zmiany jego ceny, co można zapisać w następujący sposób:

lub inaczej:

gdzie:

EcPp – współczynnik elastyczności cenowej popytu,

∆ Pp – zmiana absolutna popytu, obliczana jako różnica między wielkością popytu (Pp₁) w okresie badanym (po zmianie ceny) a początkową wielkością popytu (Pp₀),

∆ c – zmiana absolutna ceny, stanowiąca różnicę między nową ceną (c₁) a ceną wyjściową (c₀),

Pp w mianowniku = początkowa wielkość popytu Pp₀,

c w mianowniku = poziom ceny wyjściowej c₀.

Ze względu na to, że zmiany ceny i popytu są różnokierunkowe (tzn. wzrost ceny powoduje spadek popytu i odwrotnie) to wartość współczynnika elastyczności cenowej popytu jest liczbą ujemną. Na przykład jeżeli wzrost ceny o 4% powoduje spadek popytu o 2% to elastyczność cenowa popytu wynosi:

Oznacza to, że względna zmiana wielkości zapotrzebowania jest 0,5 razy mniejsza od względnej zmiany ceny. W skrótowym zapisie często pomija się znak minus „–”, dla łatwiejszej interpretacji wyniku lub przed wzorem stawia się znak „–”, aby uzyskać dodatnie wartości tego współczynnika69. Stosowana jest także wartość bezwzględna elastyczności Zgodnie z taką konwencją większa elastyczność cenowa popytu oznacza, że popyt silniej reaguje na zmianę ceny.

Na podstawie wartości współczynnika elastyczności można wyróżnić pięć rodzajów elastyczności cenowej popytu.

Jeżeli współczynnik elastyczności cenowej popytu jest równy jedności to procentowa zmiana popytu jest dokładnie taka sama jak procentowa zmiana ceny (dokonująca się w przeciwnym kierunku), np. wzrost ceny o 5% powoduje spadek popytu o 5%. Jest to popyt proporcjonalny, a elastyczność cenową popytu określa się jako wzorcową. Reakcja popytu na zmianę ceny może wówczas wynikać z indywidualnych preferencji konsumentów.

W przypadku gdy współczynnik elastyczności cenowej popytu osiąga wartości większe od jedności, czyli to oznacza, że względna zmiana popytu jest większa od względnej zmiany ceny, czyli popyt jest bardziej wrażliwy na zmiany ceny. Jest to popyt wysoce elastyczny, np. spadek ceny o 10% powoduje wzrost popytu o 30%, czyli Taka wysoka elastyczność cenowa popytu cechuje dobra wyższego rzędu.

Jeżeli współczynnik elastyczności cenowej popytu jest mniejszy od jedności i większy od zera, tzn. to jest to popyt mało elastyczny. Wówczas procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny (tak jak w przedstawionym wcześniej przykładzie). Taki popyt słabiej reaguje na zmianę ceny i charakteryzuje dobra podstawowe, pierwszej potrzeby.

Natomiast gdy współczynnik elastyczności cenowej popytu jest równy zero, czyli EcPp = 0, to mamy do czynienia z popytem doskonale nieelastycznym (sztywnym). W tej sytuacji zmiana ceny nie powoduje żadnych zmian w wielkości popytu. Popyt taki jest związany z koniecznością zakupu dobra (np. leku) albo gdy przy niskiej cenie danego dobra potrzeby konsumentów są w pełni zaspokojone (np. w zakresie spożycia soli).

Wyróżnia się jeszcze popyt doskonale elastyczny, gdy czyli dąży do nieskończoności. Oznacza to, że przy danej cenie popyt może przybierać różne rozmiary. Przy cenie wyższej wielkość zapotrzebowania na dane dobro wynosi 0. Popyt doskonale elastyczny występuje, jak już wiemy, w warunkach konkurencji doskonałej, w której cena kształtuje się na rynku w wyniku gry podaży i popytu.

Przedstawione rodzaje elastyczności cenowej popytu można zilustrować graficznie, wykorzystując liniową funkcję popytu (rys. 4.16).

Rysunek 4.16. Elastyczność cenowa popytu wzdłuż liniowej funkcji popytu

Źródło: opracowanie własne.

Liniowa funkcja popytu ma w każdym punkcie takie samo nachylenie, natomiast elastyczność cenowa popytu w każdym punkcie prostej może mieć różną wartość. W punkcie środkowym R, który dzieli prostą na połowę, czyli jest to elastyczność wzorcowa, proporcjonalna W punkcie A elastyczność cenowa popytu wynosi 0, EcPp = 0, gdyż

Скачать книгу

W przypadku paradoksów popytu (Giffena, Veblena, spekulacyjnego) EcPp jest liczbą dodatnią, z uwagi na jednokierunkowe zmiany cen i popytu, dlatego należy pamiętać, że w przypadku większości dóbr EcPp jest liczbą ujemną.