Podstawy ekonomii. Отсутствует
rel="nofollow" href="#i000007240000.jpg"/>
Rysunek 4.5. Krzywa podaży dobra X
Źródło: opracowanie własne.
Rysunek 4.6. Typowa krzywa podaży
Źródło: opracowanie własne.
Wzrost ceny z c0 do c1 powoduje wzrost wielkości podaży z Q0 do Q1. Spadek ceny z c1 do c0 zmniejsza podaż z Q1 do Q0. Zmiany wielkości podaży pod wpływem zmiany ceny odpowiadają ruchowi po krzywej podaży w górę, gdy podaż rośnie pod wpływem wzrostu ceny (przesunięcie z punktu A do punkt B) i w dół, gdy podaż spada pod wpływem spadku ceny (przesunięcie po krzywej podaży z punktu B do punktu A).
4.7. Czynniki pozacenowe wpływające na podaż
Na kształtowanie się podaży mają wpływ czynniki pozacenowe. Do czynników tych zalicza się: koszty produkcji, technologię, oczekiwania przyszłych cen, podatki i subsydia, warunki klimatyczne. Przy omawianiu wpływu poszczególnego czynnika zakładamy stałość ceny i niezmienność pozostałych czynników, czyli stosowanie klauzuli ceteris paribus.
Wpływ na koszty produkcji mają ceny czynników produkcji, np. ceny materiałów, energii, wynagrodzenia pracowników. Wzrost cen czynników produkcji powoduje wzrost kosztów wytwarzania i przy stałej cenie dobra zmniejsza zysk producenta, co może prowadzić do spadku produkcji i podaży. Spadek cen czynników produkcji zmniejsza koszty produkcji, podnosi jej opłacalność i zwiększa podaż.
Wprowadzenie nowoczesnej technologii produkcji jest wyrazem postępu technicznego, który polega na stosowaniu w procesie produkcji nowych bardziej efektywnych metod wytwarzania. Dzięki nowoczesnej technologii, wytwarzanie dóbr dokonuje się przy mniejszych nakładach czynników produkcji, co wpływa na obniżenie kosztów produkcji i wzrost jej opłacalności. Pozwala to osiągnąć większą produkcję z danych zasobów czynników produkcji i wzrost podaży.
Kolejny czynnik pozacenowy to oczekiwania przez producentów przyszłych cen wytwarzanego dobra. Jeżeli przewidują oni, że cena dobra w przyszłości wzrośnie, to obecnie mogą ograniczyć lub wstrzymać bieżącą produkcję, co wpłynie na spadek podaży. Natomiast gdy producenci przewidują spadek ceny na wytwarzane dobro w przyszłości, to w chwili obecnej zwiększają podaż tego dobra.
Niektóre podatki, np. od wartości dodanej, traktowane są przez producenta jako „koszt” wytworzenia produktu. Wzrost tych podatków może wpływać na spadek podaży. Odwrotnie oddziałują na podaż subsydia, które są traktowane przez producenta jako czynnik zmniejszający koszty, w wyniku czego podaż wzrasta.
Ostatnim, wymienionym czynnikiem pozacenowym określającym wielkość i zmiany podaży są warunki klimatyczne. Czynnik ten odgrywa szczególną rolę w przypadku produkcji rolnej, budownictwa, usług rekreacyjnych i wypoczynkowych. Korzystne warunki pogodowe zapewniają większą podaż dóbr i usług, a niekorzystna pogoda ogranicza produkcję i podaż wymienionych dóbr i usług.
Wpływ czynników pozacenowych na podaż przedstawia rysunek 4.7.
Rysunek 4.7. Wpływ czynników pozacenowych na podaż
Źródło: opracowanie własne.
Ilustracją graficzną wpływu czynników pozacenowych na zmiany podaży jest przesunięcie krzywej podaży w stosunku do położenia wyjściowego. Krzywa podaży (Pd0) przesuwa się w prawo (w dół) do położenia Pd1, gdy przy danej cenie podaż rośnie pod wpływem czynników pozacenowych (z Q0 do Q1), np. spadku kosztów produkcji, zastosowania nowoczesnej technologii, oczekiwania spadku ceny. Krzywa podaży przesuwa się w lewo (w górę) do położenia Pd2, gdy przy danej cenie podaż zmniejsza się pod wpływem czynników pozacenowych (z Q0 do Q2).
4.8. Równowaga rynkowa
Równowaga rynkowa to sytuacja, w której wielkość popytu jest równa wielkości podaży. Każda z tych wielkości, tzn. popyt i podaż, reaguje na zmianę ceny, przy czym reakcje te, jak wiadomo, są odmienne. Stąd krzywa popytu, zgodnie z prawem popytu, ma nachylenie ujemne, a krzywa podaży, zgodnie z prawem podaży, ma nachylenie dodatnie.
Jeżeli na wspólnym rysunku przedstawimy krzywą popytu na dane dobro i krzywą podaży danego dobra, to obie krzywe przetną się w jednym punkcie przy określonym poziomie ceny rynkowej.
Rysunek 4.8. Stan równowagi rynkowej
Źródło: opracowanie własne.
Równowaga rynkowa jest wyznaczona przez punkt przecięcia krzywej popytu z krzywą podaży (punkt R) przy określonej cenie (cr). Jest to cena równowagi rynkowej, przy której wielkość popytu jest równa wielkości podaży. Przy cenie równowagi, ilość dobra oferowana do sprzedaży jest równa ilości dobra, na którą istnieje zapotrzebowanie ze strony nabywców, czyli kształtują się ilości równowagi (Qr). Cenę równowagi rynkowej nazywa się także ceną oczyszczającą rynek z wszelkich nadwyżek bądź niedoborów towarów, występujących po stronie popytu lub podaży.
4.9. Stan nierównowagi rynkowej. Działanie mechanizmu rynkowego
Załóżmy obecnie, że na rynku występuje stan nierównowagi rynkowej. Rozpatrzmy dwie takie sytuacje. Po pierwsze, gdy na rynku występuje nierównowaga popytu i podaży, przy założeniu stałych czynników pozacenowych oddziałujących na popyt i podaż. Po drugie, na rynku występuje nierównowaga rynkowa przy założeniu oddziaływania czynników pozacenowych na popyt i na podaż. Jak zatem działa mechanizm rynkowy, który zapewnia powrót do stanu równowagi, co jest ważnym zadaniem rynku w gospodarce rynkowej.
Pierwszy przypadek stanów nierównowagi zilustrujemy, biorąc pod uwagę poprzednie przykłady, zakładając, że wielkości popytu i podaży zmieniają się pod wpływem zmiany ceny, przy założeniu ceteris paribus.
Tabela 4.3. Zależności między ceną, popytem i podażą
Źródło: opracowanie własne.
Podane w tabeli 4.3 zależności przedstawia rysunek 4.9.
Rysunek 4.9. Cena równowagi rynkowej
Źródło: opracowanie własne.
Tylko przy cenie 30 występuje stan równowagi popytu (20X) i podaży (20X). Dla ceny rynkowej wyższej od ceny równowagi (50 i 40) istnieje stan nierównowagi rynkowej, który charakteryzuje się nadwyżką podaży nad popytem. Przy cenie rynkowej niższej od ceny równowagi (20 i 10) mamy do czynienia z niedoborem podaży w stosunku do popytu.
Uogólniając, stan równowagi i nierównowagi rynkowej przedstawia rysunek 4.10.
Rysunek 4.10. Równowaga i nierównowaga rynkowa
Źródło: opracowanie własne.
Jeżeli cena c1 jest wyższa od ceny równowagi rynkowej cr, to na danym rynku występuje nadwyżka podaży nad popytem (lub inaczej