Podstawy ekonomii. Отсутствует
najwyższej krzywej obojętności spośród analizowanych koszyków, jest niestety poza możliwościami budżetowymi konsumenta. Z przedstawionych rozważań wynika, że optymalnym wyborem konsumenta jest taki koszyk, który leży w punkcie styczności krzywej obojętności i linii ograniczenia budżetowego. Styczność linii ograniczenia budżetowego i krzywej obojętności oznacza, że znajdujemy się na tak wysoko położonej krzywej obojętności, że tylko jeden punkt na tej krzywej jest dla konsumenta dostępny. Każda wyżej położona krzywa obojętności jest dla niego już niedostępna. Oznacza to, że wybór koszyka E umożliwia osiągnięcie najbardziej pożądanej przez konsumenta kombinacji liczby wizyt w kinie i tortów czekoladowych, na jaką go stać.
Rysunek 5.7. Optimum konsumenta
Źródło: opracowanie własne.
Dotychczasowe rozważania dotyczące optymalnego wyboru przez konsumenta struktury konsumpcji miały raczej charakter opisowy. Wykorzystując informacje przedstawione w dwóch pierwszych częściach tego rozdziału, dotyczące bardziej sformalizowanego opisu preferencji i ograniczenia budżetowego, możemy w sposób matematyczny opisać warunek optymalizacji. Chodzi o to, aby za pomocą matematycznego równania stwierdzić, że konsument wybrał optymalną kombinację dóbr i usług. W tym celu warto przypomnieć sobie, że nachylenie krzywej obojętności będące miarą krańcowej stopy substytucji, może być także wyrażone jako relacja krańcowych użyteczności z konsumpcji analizowanych dóbr. Zauważmy także, że w punkcie optimum nachylenie krzywej obojętności jest równe nachyleniu linii ograniczenia budżetowego, czyli relacji cen. To prowadzi do wniosku, że w optimum następuje zrównanie krańcowej stopy substytucji z relacją cen analizowanych dóbr.
Powyższe równanie stanowi warunek maksymalizacji użyteczności (optimum konsumenta). Oznacza to, że jeżeli równość ta jest spełniona i dodatkowo wiemy, że wydatki konsumenta są równe jego dochodowi, to jesteśmy w stanie określić optymalną liczbę wizyt w kinie oraz tortów czekoladowych, które może nabyć konsument. Wyznaczone w ten sposób ilości dóbr określamy popytem zgłaszanym przez konsumenta na te dobra i usługi.
Zrównanie się krańcowej stopy substytucji z relacją cen ma ciekawą interpretację ekonomiczną. Przypomnijmy, że krańcowa stopa substytucji mówi o tym, jak konsument jest skłonny wymieniać jedno dobro na drugie, np. rezygnować z konsumpcji tortów na rzecz większej liczby wizyt w kinie tak, aby zachować ten sam poziom zadowolenia (użyteczności całkowitej). Relacja cen natomiast jest w rzeczywistości oferowaną przez rynek stopą wymiany. Jeżeli bilet do kina kosztuje 15 zł, a tort kosztuje 30 zł, to relacja ich cen wynosi 2. Z tego wynika, że aby otrzymać dodatkowy tort konsument powinien zrezygnować z dwóch biletów do kina (tort jest dwukrotnie droższy niż bilet do kina). Gdy krańcowa stopa substytucji zrównuje się z relacją cen, konsument jest skłonny wymieniać jedno dobro na drugie według takiej stopy, jaką oferuje mu rynek. Inaczej mówiąc, w optimum konsument wycenia swoją subiektywną przyjemność (użyteczność) wizyty w kinie bądź konsumpcji tortu czekoladowego zgodnie z ich ceną rynkową. W każdym innym przypadku, tzn. kiedy krańcowa stopa substytucji byłaby wyższa lub niższa niż relacja cen, konsument chętnie dokonałby wymiany dobra dającego mniej przyjemności (użyteczności) w stosunku do jego ceny na to, którego relacja użyteczności do ceny jest wyższa. Wymiana ta zachodziłaby do momentu zrównania krańcowej stopy substytucji i relacji cen, czyli osiągnięcia optymalnej kombinacji konsumowanych dóbr.
5.5. Wpływ zmiany dochodu na wybór optymalny
Wielkość dochodu jest jednym z głównych czynników wpływających na to, ile jesteśmy w stanie nabyć dóbr i usług. Gdy dochód rośnie (a ceny się nie zwiększają), konsument może sobie pozwolić na zakup większej ilości zarówno biletów do kina, jak i tortów. Sytuację taką można przedstawić graficznie. Zwiększanie się dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii ograniczenia budżetowego w górę, powiększając zbiór budżetowy. Umożliwia to wybranie kombinacji liczby wizyt w kinie i tortów czekoladowych leżących na wyższej krzywej obojętności. Zmienia się zatem optymalny koszyk wybierany przez konsumenta.
Rysunek 5.8. Wzrost dochodu a zmiana struktury konsumpcji – dobra normalne
Źródło: opracowanie własne.
Na rysunku 5.8 można zauważyć, że wraz ze wzrostem dochodu konsument decyduje się nabywać zarówno więcej tortów czekoladowych, jak i częściej odwiedzać kino. O takich dobrach, dla których wzrost dochodu (przy innych czynnikach stałych, np. niezmienionych cenach) powoduje zwiększenie ich konsumpcji, mówimy, że są to dobra normalne.
Jeżeli połączymy linią optymalne wybory konsumenta przy poszczególnych poziomach dochodu (E1, E2, E3), otrzymamy krzywą dochód–konsumpcja, ilustrującą wielkość popytu konsumenta na analizowane dobra i usługi przy różnych poziomach dochodu.
Wybierając jedno z analizowanych dóbr i nanosząc wielkości popytu na to dobro i wielkości dochodu odpowiadające poszczególnym wyborom optymalnym (E1, E2, E3) na osobny wykres, otrzymamy znaną nam z wcześniejszych rozdziałów, krzywą Engla.
Rysunek 5.9. Krzywa Engla dla wizyt w kinie, gdy są one dobrem normalnym
Źródło: opracowanie własne.
Nie zawsze wzrost dochodu prowadzi do zwiększenia się popytu na dane dobro. Na rysunku 5.10 można zauważyć, że wraz ze wzrostem dochodu konsument decyduje się nabywać więcej tortów czekoladowych, lecz jednocześnie rzadziej odwiedzać kino. Oznacza to, że torty czekoladowe są dla konsumenta dobrem normalnym (wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na nie), natomiast wizyty w kinie określa się jako dobro podrzędne (zwiększenie dochodu powoduje, przy innych czynnikach stałych, ograniczenie zapotrzebowania).
Rysunek 5.10. Wzrost dochodu a zmiana struktury konsumpcji – dobro normalne i dobro podrzędne
Źródło: opracowanie własne.
Większość dóbr i usług nabywanych przez konsumentów to dobra normalne – gdy zwiększa się nasz dochód, kupujemy ich więcej. Jednak można również wskazać wiele przykładów dóbr, które mogą mieć charakter dóbr podrzędnych. Pośród tych dóbr można wymienić gotowe zupki chińskie. Bardziej prawdopodobne jest, że osoby o wyższych dochodach będą wolały ugotować obiad z bardziej wyszukanych składników lub pójść na obiad do restauracji niż konsumować zupki chińskie. Oznacza to, że wraz ze wzrostem dochodu popyt na zupki chińskie maleje, więc są one dobrem podrzędnym.
5.6. Wpływ zmian cen na decyzje konsumenta
Z wcześniejszych rozważań na temat wyboru przez konsumenta struktury konsumpcji wiemy, że oprócz dochodu ważnymi determinantami mającymi wpływ na to, ile i jakie dobra oraz usługi wybiera konsument, są ich ceny. Zazwyczaj, gdy ceny rosną konsumenci ograniczają wielkość popytu na te dobra i odwrotnie, jeżeli ceny spadają, to zgłaszają większe zapotrzebowanie. W naszym przykładzie, gdy ceny tortów czekoladowych wzrosną, konsument ograniczy na nie popyt. Zjawisko to można przedstawić graficznie, wykorzystując analizę wyboru optymalnego, podobnie jak w przypadku zmian dochodu omówionych w poprzednim podrozdziale. Tym razem jednak rozszerzymy nasze rozważania o bardziej szczegółową analizę wpływu zmiany ceny na zachowanie konsumenta, wyodrębniając dwa efekty, które