Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Beata Cytowska
określone w dokumencie jako:
■ łączenie diagnozy lekarskiej i psychologiczno-pedagogicznej ze wskazaniami koniecznych działań rehabilitacyjnych i logopedycznych,
■ łączenie diagnozy z opracowaniem i wdrożeniem indywidualnego programu rehabilitacyjno-terapeutycznego,
■ łączenie realizowania programu rehabilitacyjno-terapeutycznego z jego modyfikowaniem w związku z osiąganymi efektami lub ich brakiem przez interdyscyplinarny zespół specjalistów i finansowanie tego programu z różnych źródeł,
■ łączenie oddziaływania zorientowanego na dziecko z pomocą czy wsparciem udzielanym jego rodzicom;
● wielodyscyplinarność, która polega na realizacji programu pomocy dziecku i jego rodzinie przez specjalistów współpracujących ze sobą, tworzących zespół, w skład którego wchodzą – w zależności od potrzeb – lekarze różnych specjalności, psycholog, fizjoterapeuta, logopeda, terapeuta zajęciowy, inni terapeuci, pedagog, pracownik socjalny.
Praca zespołowa stanowi sedno wczesnej interdyscyplinarnej interwencji i wspomagania rozwoju. Zadania specjalistów koncentrują się na następujących celach:
● ustaleniu wielospecjalistycznej diagnozy: lekarskiej, psychologicznej, logopedycznej oraz ocenie sfery ruchowej dziecka (ocena stanu narządu ruchu i rozwoju ruchowego);
● opracowaniu i wdrażaniu szczegółowego, wielospecjalistycznego i kompleksowego programu postępowania w sferze psychicznej, ruchowej, społecznej i emocjonalnej rozwoju dziecka, między innymi prowadzenie indywidualnych i grupowych form terapii, socjoterapii oraz rehabilitacji dziecka, a także zajęć rewalidacyjno-wychowawczych;
● śledzeniu rozwoju dziecka poprzez ponawianie diagnozy oraz dostosowywanie programów terapeutycznych do zmieniających się potrzeb rozwojowych i zdrowotnych dziecka;
● opracowaniu i realizowaniu psychologicznych programów wsparcia rodziny dziecka niepełnosprawnego;
● opracowaniu i realizowaniu programów terapeutyczno-edukacyjno-profilaktycznych dla rodzin, między innymi udzielanie rodzicom szczegółowych wskazówek oraz szkolenie w zakresie metod i technik pielęgnacji, opieki, stymulacji rozwoju i usprawniania dziecka w warunkach domowych, a także informacji o systemie usług i zasobach społecznych, które mogą być im przydatne i są dostępne;
● dostarczaniu rodzicom informacji o uprawnieniach i możliwych formach pomocy, niezbędnych adresach itp.;
● pomocy w skontaktowaniu się rodziców z innymi rodzicami będącymi w podobnej sytuacji i z ich organizacjami;
● opracowaniu narzędzi badawczych w zakresie zapotrzebowania, efektywności i poprawności działań oraz przeprowadzeniu badań.
Określając odbiorców proponowanej pomocy, twórcy programu nazwali tę kategorię dzieci zagrożonymi niepełnosprawnością i niepełnosprawnymi (włączając do odbiorców tej pomocy także ich rodziny). Uściślenie nieprawidłowości, które mogą stanowić podłoże do rozwinięcia się u dziecka różnego typu niepełnosprawności, nastąpiło poprzez dokonanie analizy danych statystycznych wskazujących na etiologię owych niepełnosprawności. I tak wyodrębniono między innymi:
● wysokie ryzyko ciążowo-porodowe,
● wcześniactwo z typową dla przedwcześnie urodzonych niedojrzałością ośrodkowego układu nerwowego,
● urazy okołoporodowe uszkadzające ośrodkowy układ nerwowy,
● wady genetyczne, mutacje chromosomowe, aberracje chromosomowe,
● wrodzone wady rozwojowe układu nerwowego (np. przepukliny oponowo-rdzeniowe, małogłowie, wrodzone wodogłowie),
● opóźnione dojrzewanie odruchowe,
● infekcje w obrębie centralnego układu nerwowego,
● zaburzenia metaboliczne obciążające układ nerwowy,
● mikrozaburzenia czynności mózgu o ciężkim przebiegu,
● padaczkę.
Na uwagę zasługuje fakt, że w określonych wyżej stanach najbardziej narażony na uszkodzenie jest układ nerwowy – niezwykle wrażliwy, niedojrzały nawet u zdrowego niemowlęcia. Z drugiej strony, to właśnie nieukształtowany, będący w początkowej fazie dojrzewania ośrodkowy układ nerwowy wykazuje dużą plastyczność, co sprzyja możliwości korekcji zaburzonych funkcji i kompensacji deficytów. Czasami jest możliwe zahamowanie, a nawet całkowite zatrzymanie procesu tworzenia się nieprawidłowych wzorców funkcjonalnych (Löwe, 1995, s. 32; Maas, 1998, s. 22–23). Stąd bierze się pierwszy argument przemawiający za wczesnym podjęciem terapii. Ponadto, porównując bogactwo zmian w korze mózgowej u noworodka i na przykład dziecka dwuletniego, dochodzi się do wniosku, że taka przemiana nie jest spotykana w późniejszym okresie (Kułakowska, 2003, s. 64–65; Löwe, 1995, s. 33). Zatem proces uczenia się mózgu poprzez odbiór wrażeń, zdobywanie doświadczeń, a potem ich generalizację jest najintensywniejszy właśnie w tej najwcześniejszej fazie rozwoju (Straś-Romanowska, 2003, s. 18–19). Dlatego u najmłodszych dzieci obserwuje się dużą podatność na postępowanie terapeutyczne (Kruk-Lasocka, Bartosik, 2003, s. 50–51). Według teoretyków i praktyków w dziedzinie rehabilitacji, za najlepszy okres do uzyskania maksymalnych rezultatów terapii uznaje się pierwsze trzy lata, potem możliwości są coraz mniejsze. Jednak stwierdza się, że do 6. roku życia występuje u dzieci większa podatność na oddziaływanie i szybsze postępy w usprawnianiu (Maas, 1998, s. 22). Wraz z wiekiem zauważa się narastanie zaburzeń utrudniających proces rehabilitacji, a także edukacji u starszych jednostek.
Opracowany Program Rządowy „Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie”, jak każde proponowane modelowe rozwiązanie danego zjawiska czy problemu, ma przynieść określone efekty. Pilotaż jest przewidziany na dwa lata, jednak twórcy spodziewają się, że kontynuowanie przedsięwzięcia przyniesie w przyszłości następujące rezultaty:
● umożliwienie całkowitego wyeliminowania zaburzeń i dalszy normalny rozwój;
● zapobieganie utrwaleniu się niepełnosprawności i umożliwienie dalszego, względnie prawidłowego rozwoju z koniecznością tylko niewielkiej pomocy terapeutycznej;
● uruchomienie wszystkich potencjalnych rezerw procesu rozwojowego u dzieci, których niepełnosprawność jest nieodwracalna – przez co poprawia się ich ogólny stan zdrowia oraz funkcjonowanie osobiste i społeczne. Będą one lepiej przygotowane do rozpoczęcia nauki, być może nawet w integracji, a w przyszłości dzięki wczesnej pomocy będą dla nich dostępne szanse przygotowania zawodowego, pracy i bardziej samodzielnego i niezależnego życia w integracji;
● zidentyfikowanie mocnych stron u dzieci wielorako, głęboko niepełnosprawnych, budowanie na nich satysfakcjonującego kontaktu i aktywności oraz zapobieganie pogłębianiu się deficytów, które uniemożliwiają rozwój, utrudniają opiekę i dramatycznie obniżają jakość życia tych dzieci;
● wcześniejsze zdobywanie sprawności w zakresie samoobsługi;
● osiąganie większej sprawności ruchowej, dojrzałości poznawczej i emocjonalnej, co umożliwi uzyskanie gotowości do odseparowania od rodziców i do nauki poza domem, w szkole lub placówce;
● lepszy, bardziej harmonijny rozwój dziecka w pierwszych latach jego życia przyczyni się do lepszych późniejszych efektów w nauce szkolnej oraz sprawi, że kontakty rówieśnicze będą mogły przebiegać na wyższym poziomie i dawać lepsze rezultaty, a potrzeba kosztownego i mało efektywnego nauczania indywidualnego w domu zostanie ograniczona;
● dzieci, które są trwale niepełnosprawne, dzięki wczesnej interwencji będą mogły uzyskać niezbędne podstawy do rozwoju cech osobowości szczególnie istotnych w zrównoważonym,