Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Beata Cytowska
założeń programowych opartych na przesłankach naukowo-badawczych zostały określone rozwiązania organizacyjne i finansowe oraz kryteria oceny poprawności realizacji programu przez placówki asygnowane do pilotażu.
Choć pomysł na zaproponowane rozwiązanie pomocowe nie wydaje się odkrywczy, jednak wreszcie został ujęty całościowo, w ten sposób wymuszając niejako odpowiedzialność – nie tylko finansową – różnych resortów rządu. Oczywiście mogą pojawić się problemy z realizacją pilotażu, różnej natury. Oby najważniejszym z nich nie okazał się brak dobrej woli w dążeniu do współpracy i poszukiwania konsensusu. Ze względu na rozmiar dokumentu opisującego program nie zamieszczam go w aneksie artykułu. Pełną wersję można odszukać na stronie internetowej www.menis.gov.pl.
Drugi ze wspomnianych dokumentów dotyczy organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. Przedstawiony został w formie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, wydanego 4 kwietnia 2005 roku (DzU z 2005 r. Nr 68, poz. 587). Określono w nim warunki organizowana tego typu pomocy.
Podobnie jak w pierwszym dokumencie, odbiorcami podejmowanych działań mogą być dzieci w wieku do momentu rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego, u których wykryto niepełnosprawność, a także ich rodzina. Miejscem realizacji wczesnego wspomagania rozwoju uczyniono placówki wykazujące się odpowiednim zapleczem materialnym oraz dysponujące zespołem specjalistów przygotowanych do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym. Skład zespołu określony w dokumencie wskazuje na przewagę wspomagania pedagogiczno-psychologicznego wśród proponowanych form oddziaływań.
Zadania zespołu wiążą się z przygotowaniem i organizacją indywidualnego programu pomocy dziecku i jego rodzinie. Jedno z nich opiera się na nawiązaniu współpracy z zakładem opieki zdrowotnej lub ośrodkiem pomocy społecznej w celu poszerzenia możliwości rehabilitacji, terapii czy wsparcia – stosownie do potrzeb dziecka i jego rodziny. Takie podejście niewątpliwie nie sprzyja kompleksowości i interdyscyplinarności oddziaływań wobec dzieci wymagających specjalnego traktowania w ramach działań pomocowych. Rozproszenie specjalistów naraża małe dziecko i jego rodziców na trud przemieszczania się, dostosowywania się do wymogów danej placówki. W takiej sytuacji zagrożona może być także jakość współpracy zespołu specjalistów.
Druga uwaga dotyczy czasu wsparcia przeznaczonego dla danego dziecka. Ustawodawca przewidział zaledwie 4–8 godzin w miesiącu, dodając: w zależności od potrzeb dziecka, a przecież już podane wartości czasowe terapii ograniczają owe potrzeby do minimum.
Jak przedstawiony akt prawny będzie realizowany – czas pokaże. Obecnie dostrzega się tendencje do przejmowania inicjatywy w organizowaniu wczesnego wsparcia przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Sadzę, że placówki te z racji podejmowanych działań orzeczniczych i diagnostycznych wydają się mieć największe predyspozycje do niesienia pomocy najmłodszym dzieciom wykazującym nieprawidłowości w rozwoju.
Nie można nie doceniać wagi i znaczenia wczesnej interwencji czy wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, które na pewnym etapie swojego życia doświadczają oddziaływania niekorzystnych, patogennych czynników. Należy rozpatrywać owe zdarzenia w kontekście emocji przeżywanych wtedy przez rodziców. Diagnoza takiej trudnej sytuacji powinna zapoczątkowywać proces pomocy dostosowany do potrzeb podmiotu wspomaganego (dziecko, rodzina). Efekty zależą od wielu czynników, czasami zaskakują, szczególnie gdy prognoza jest mało korzystna. Przykładem niech będzie efektywność wczesnej rehabilitacji wzroku przy zachowanym zaledwie szczątkowym widzeniu (poczucie światła, kontrastu, ruchu). Prowadzona w takich przypadkach intensywna stymulacja wzroku u niemowlęcia i małego dziecka może się przyczyniać – poprzez wykorzystanie plastyczności struktur mózgu – do znacznej poprawy funkcji wzrokowych. W praktyce określa się obecnie, że osób zupełnie niewidzących raczej się nie spotyka. Nauczone korzystania z doświadczeń wzrokowych dokonują swoistej autostymulacji, nowoczesna aparatura zaś pomaga im w aktywności życiowej i zawodowej.
Bibliografia
Brzezińska A. (2003), Dziecko z układu ryzyka [w:] Ukryte piętno. Zagrożenia rozwoju w okresie dzieciństwa, red. A. Brzezińska, S. Jabłoński, M. Marchow, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań.
Cytowska B. (2003), Wczesne wspomaganie dziecka zagrożonego w prawidłowym rozwoju – z doświadczeń Zespołu Terapeutyczno-Konsultacyjnego dla Dzieci z Problemami w Rozwoju [w:] Psychospołeczne problemy rozwoju dziecka. Aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, red. A. Czapiga, „Adam Marszałek”, Toruń.
Dołyk B. (2003), Profilaktyka zaburzeń rozwoju u dzieci [w:] Wczesna interwencja u dzieci z dysfunkcjami rozwojowymi. Wielokierunkowa pomoc dzieciom niepełnosprawnym i zagrożonym niepełnosprawnością, materiały konferencyjne, „Zeszyty Naukowe”, 1, „Promyk Słońca”, Wrocław.
Gruszczyk-Kolczyńska E. (1999), Ważniejsze problemy wspomagania rozwoju dziecka zagrożonego ryzykiem nieprawidłowości rozwoju. Ośrodki Edukacji Specjalnej: troska o rozwój dziecka, specjalistyczna pomoc rodzinie i wychowanie przedszkolne w systemie integracyjnym [w:] Kształcenie specjalne i integracyjne. Materiały z konferencji, Kościelisko, 11–13 marca 1999, red. R. Ossowski, MEN, Warszawa.
Kosakowski C. (2000), Niepełnosprawność ludzka [w:] Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych, red. C. Kosakowski, M. Zaorska, „Akapit”, Toruń.
Kruk-Lasocka J., Bartosik B. (2003), Wspomaganie w rozwoju czy przeszkadzanie w rozwoju? [w:] Psychospołeczne problemy rozwoju dziecka. Aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, red. A. Czapiga, „Adam Marszałek”, Toruń.
Kruk-Lasocka J., Wylęga J. (2004), Dlaczego późna interwencja [w:] Wczesna diagnoza i terapia dzieci z utrudnieniami w rozwoju. Interdyscyplinarne problemy, red. J. Kruk-Lasocka, M. Sekułowicz, Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji TWP, Wrocław.
Kułakowska Z. (2003), Wczesne uszkodzenie dojrzewającego mózgu. Od neurofizjologii do rehabilitacji, „Folium”, Lublin.
Löwe A. (1995), Wychowanie słuchowe, tłum. D. Lewandowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Maas V. F. (1998), Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej dla rodziców i specjalistów, tłum. E. Grzybowska i in., WSiP, Warszawa.
Owieczko K., Łangowski I. (2003), Rodzice partnerami w procesie rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego [w:] Człowiek z niepełnosprawnością intelektualną. Wybrane problemy osobowości, rodzin i edukacji osób z niepełnosprawnością intelektualną, t. I, red. Z. Janiszewska-Nieścioruk, „Impuls”, Kraków.
Pakuła Z. (1999), Wielospecjalistyczna diagnoza i terapia małego dziecka – z doświadczeń Ośrodka Wczesnej Interwencji [w:] Kształcenie specjalne i integracyjne. Materiały z konferencji, Kościelisko, 11–13 marca 1999, red. R. Ossowski, MEN, Warszawa.
Podręczny słownik języka polskiego (1996), oprac. E. Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Richey D. D. (2004), Wczesna interwencja u niemowląt i małych dzieci niepełnosprawnych oraz ich rodzin. Skuteczność działań i kierunki rozwoju [w:] Wczesna diagnoza i terapia dzieci z utrudnieniami w rozwoju. Interdyscyplinarne problemy, red. J. Kruk-Lasocka, M. Sekułowicz, Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji TWP, Wrocław.
Straś-Romanowska M. (2003), Aksjologiczne aspekty ludzkiego rozwoju [w:] Psychospołeczne problemy rozwoju dziecka. Aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, red. A. Czapiga, „Adam Marszałek”, Toruń.
Twardowski A. (2003), Wczesne wspomaganie rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne intelektualnie [w:] Człowiek z niepełnosprawnością intelektualną. Wybrane problemy osobowości, rodzin i edukacji osób z niepełnosprawnością intelektualną, t. I, red. Z. Janiszewska-Nieścioruk, „Impuls”, Kraków.
Zaorska M. (2002), Potrzeby edukacyjne i rehabilitacyjne dzieci z zaburzeniami złożonymi – okres wczesnego rozwoju dziecka