Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Beata Cytowska
porodów (stabilizacja parametrów życiowych noworodka),
● wspomaganie naturalnego karmienia oraz zabezpieczenie przed wtórnymi zagrożeniami (infekcje, deformacje, ostre stany niepokoju, stresu będące zagrożeniem dla bezpieczeństwa klinicznego).
Zapewnienie poczucia własnego bezpieczeństwa dziecku można osiągnąć poprzez:
● indywidualnie dobraną opiekę i pielęgnację,
● odpowiednie, możliwie jak najbardziej komfortowe, pozycje ułożeniowe,
● możliwie jak najbardziej przyjazną adaptację otoczenia dziecka (wygaszanie negatywnych bodźców),
● umożliwienie maksymalnie częstego kontaktu z rodzicami.
Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa rodziców z kolei osiąga się poprzez:
● naukę bezpiecznej obsługi, karmienia i pielęgnacji dziecka w warunkach klinicznych, tak aby jak najwcześniej umożliwić pozytywny emocjonalny oraz fizyczny kontakt pozbawiony strachu i niepewności, nawet w najtrudniejszych warunkach (jeszcze gdy noworodek przebywa w inkubatorze),
● dzięki jakościowo i ilościowo nienagannej opiece specjalistów stałe budowanie poczucia pewności rodziców, że dziecko znalazło się w najlepszych rękach,
● stałą opiekę psychologiczną i stałą gotowość niesienia pomocy ze strony personelu.
Dlaczego wczesna diagnoza jest tak trudna?
Lekkie uszkodzenia mózgu mogą być samoistnie kompensowane. Wiele noworodków, na przykład po wylewie krwi do mózgu czy niedotlenieniu (nazywanych dziećmi ryzyka), wykazuje pewne objawy nieprawidłowości neurologicznych bezpośrednio po urodzeniu lub podczas pierwszych miesięcy życia. W większości objawy te znikają stopniowo, nawet bez leczenia (są to objawy przejściowe). Ośrodkowy układ nerwowy ma bowiem duże możliwości kompensacyjne. Pozostaje pytanie, w których przypadkach nieprawidłowe objawy ustąpią samoistnie, a w których w przyszłości rozwinie się obraz mózgowego porażenia dziecięcego. Co do tego nie ma żadnych kryteriów rozpoznawczych. Zaburzenia dojrzewania układu nerwowego mogą pozorować mózgowe porażenie dziecięce. U tych dzieci zwrotne punkty rozwojowe dla rozwoju mniejszych umiejętności ruchowych pojawiają się we właściwym czasie, podczas gdy duża motoryka jest wyraźnie opóźniona (głównie stanie oraz chodzenie) i nie występują nieprawidłowe wzorce ruchowe.
Stereotypie ruchowe w nieprawidłowym rozwoju
U dzieci rozwijających się nieprawidłowo nie obserwuje się różnorodności. Ograniczona jest także adaptacja do różnych sytuacji – ograniczona swoboda wyboru ruchów i postawy. Te same wzorce ruchowe pojawiają się we wszystkich fizycznych i emocjonalnych sytuacjach stresowych, tak że można już wcześniej przewidzieć, jak dziecko będzie reagować, np.:
1) powtarzając nieprawidłowy wzorzec asymetryczny w leżeniu tyłem, często w połączeniu z opistotonusem;
2) wzorcem wyprostnym, obejmującym całe ciało lub bardziej górną, lub dolną część ciała;
3) wzorcem zgięciowym w leżeniu przodem, razem z niemożliwością lub trudnością uniesienia głowy przeciw sile ciążenia i wyciągnięcia ramion do przodu do podporu;
4) odruchem Moro, który może być wywołany małym hałasem czy innymi bodźcami;
5) zaciskaniem pięści i podwijaniem palców u stóp, co może być widoczne w każdej pozycji, a wywołane przez niewielki wysiłek lub stres.
W celu dokonania rozróżnienia między prawidłowym i nieprawidłowym rozwojem ruchowym ważne jest obserwowanie jakości postawy i ruchów dziecka w różnych pozycjach.
Zwiększenie dominacji nieprawidłowych wzorców ruchowych jest wskazaniem do leczenia, szczególnie u dziecka powyżej 4. miesiąca życia. Jeżeli trudności w ssaniu i połykaniu towarzyszą problemom ruchowym, leczenie powinno być rozpoczęte natychmiast, niezależnie od stopnia nieprawidłowych objawów ruchowych.
Większość dzieci nie wykazuje zaburzeń neurologicznych. Noworodki z grupy ryzyka okołoporodowego wykazują często nieprawidłowe objawy neurologiczne podczas pierwszych miesięcy życia. W większości przypadków w układzie nerwowym następuje jednak normalizacja, ale precyzyjne przewidzenie tego nie jest możliwe. Dlatego dokładna obserwacja dzieci przez neonatologów i pediatrów jest niezbędna do wczesnego wykrycia nieprawidłowości pochodzenia mózgowego. Różnorodność, nieregularność, adaptacja do różnych sytuacji są wyrazem prawidłowo funkcjonującego układu nerwowego. Z kolei zwiększenie dominacji stereotypowych wzorców ruchowych może wskazywać na wystąpienie uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i jest wskazaniem do usprawniania.
Wykorzystanie wczesnego okresu życia dzieci na ich leczenie i rehabilitację spowoduje, że większość z nich będzie mogła funkcjonować samodzielnie, uczęszczać do szkół ogólnodostępnych, zdobywać wykształcenie i zawód. Systemowe wspieranie dzieci w ich rozwoju musi być podejmowane w momencie ustalenia ryzyka nieprawidłowego rozwoju. Dziecko powinno być wówczas kierowane do specjalistycznego ośrodka lub poradni, w których przeprowadzono by pełną diagnozę, orzeczono o jego stanie zdrowia i ustalono formę leczenia i rehabilitacji. Realizacja tego podstawowego celu wymaga:
1) stworzenia sprawnego systemu przepływu informacji w służbie zdrowia – każdy zarejestrowany przez lekarza przypadek urodzenia dziecka z ryzykiem nieprawidłowego rozwoju powinien być przekazany do specjalistycznego ośrodka;
2) zatrudnienia lekarzy specjalistów (neonatologów, pediatrów, neurologów, laryngologów, okulistów);
3) zatrudnienia psychologa, pedagoga, fizjoterapeutów i logopedów.
Jedyną drogą do zapewnienia dziecku optymalnej opieki jest jej koordynacja, lub też rodzaj nadzorowania pozwalający uniknąć powtórzeń w procesie diagnostyczno-terapeutycznym. Taki plan koordynacyjny powinien obejmować:
● badanie,
● diagnostykę stanu zdrowia dziecka,
● ustalenie potrzeb dziecka i rodziny, określenie ich zaradności,
● projekt wielokierunkowej opieki,
● możliwe udogodnienia instytucjonalne.
Bibliografia
Bobath K. (1980), Neurophysiological Basis for the Treatment of Cerebral Palsy, Clinics in Developmental Medical Books, London.
Czochańska J. (1999), Neurologia dziecięca, PZWL, Warszawa.
Getzen T. E. (2000), Ekonomika zdrowia, tłum. M. Jakubiak, T. Żukowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Latos-Bieleńska A. (red.) (1998), Polski rejestr wrodzonych wad rozwojowych, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań.
Muszalski W. (1999), Prawo socjalne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Nowa Medycyna (1996a), rozdz. III, nr 8.
Nowa Medycyna (1996b), rozdz. III, nr 14.
Quinton M. (2002), Concepts Guidelines for Baby Treatment, Clinicians View, Albuquerque, New Mexico.
Prechtl H. F. R. (1990), Qualitative Changes of Spontaneous Movements in Fetus and Preterm Infant Are a Marker of Neurological Dysfunction, „Early Human Development”, 23.
Warsztaty Neurologiczne (1996–1998), Warszawa.
Warsztaty Neurologiczne (2000), Warszawa.
Możliwości interwencji dietetycznej w terapii wielu schorzeń
Irena Dawidiuk
Stowarzyszenie Osób ze Schorzeniami
Metabolicznymi, Zaburzeniami Odżywiania, Wchłaniania i Otyłością „PANTA REI”
Możliwości interwencji