Cyborg w ogrodzie. Julia Fiedorczuk
The End of Nature, London: Bloomsbury 2003, s. 48.
4
P. Crutzen, E. Stoermer, The Anthropocene, „Global Change Newsletter” 2000, nr 41/1, s. 17–18.
5
Aktualnie uważa się, że pierwsi przedstawiciele gatunku Homo sapiens pojawili się w okresie 500–100 tysięcy lat temu (J. Jelinek, The Evolution of Man, New York: Hamlyn 1975). Crutzen i Stoermer datują początek antropocenu na koniec XVIII wieku.
6
Używają pojęcia „noosfera”, wprowadzonego na początku XX wieku przez rosyjskiego geologa Władimira Wiernadskiego dla opisania trzeciej (po geosferze i biosferze) fazy w rozwoju Ziemi.
7
L. Buell, The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing and the Formation of American Culture, Harvard: Harvard University Press 1995, s. 2.
8
W literaturoznawstwie brytyjskim i amerykańskim coraz częściej używa się także określenia environmental criticism. Angielskie słowo environment oznacza tyle, co „środowisko” (naturalne bądź przetworzone przez człowieka). Niestety przymiotnik environmental jest nieprzetłumaczalny, ponieważ po polsku przymiotnik „środowiskowy” ma zupełnie inne znacznie. Z tego powodu w niniejszej książce będę używała nazwy „ekokrytyka”.
9
W. S. Merwin, Już tylko o ogrodach, wywiad przeprowadzony przez Julię Fiedorczuk, „Tygodnik Powszechny” 23.06.2013.
10
Zmorą dwudziestowiecznej ekologii – przekonuje Botkin – było przekonanie o zasadniczej stabilności ekosystemów, wywiedzione, zdaniem tego autora, z dziewiętnastowiecznego, mechanistycznego sposobu pojmowania świata. Tam, gdzie dane empiryczne nie potwierdzały ugruntowanego poglądu, naginano je w taki sposób, aby jednak pasowały (D. B. Botkin, Discordant Harmonies: A New Ecology for the 21st Century, New York: Oxford University Press 1990, s. 15–25).
11
F. Nietzsche, Pisma pozostałe 1862–1875, przeł. B. Baran, Kraków: Inter Esse 1993, s. 191.
12
L. Keller, 21st-century Ecopoetry and the Scalar Challenges of the Anthropocene (w druku).
13
T. Morton, Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World, Minneapolis: University of Minnesota Press 2013, wersja Kindle, loc. 104/4946.
14
Tamże, loc. 357/4946.
15
Tamże, loc. 476/4946.
16
T. Morton, Ecology Without Nature. Rethinking Environmental Aesthetics, Boston: Harvard University Press 2009.
17
N. Clark, Inhuman Nature: Sociable Life on a Dynamic Planet, London: Sage Publications 2011.
18
Zob. G. Snyder, The Practice of the Wild, Berkeley: Counterpoint 2010.
19
Instytucjonalną podporę ekokrytyki stanowi organizacja ASLE (Association for the Study of Language and the Evironment) założona w 1992 roku, zrzeszająca badaczy reprezentujących różne dziedziny wiedzy. Pod auspicjami ASLE ukazuje się pismo „ISLE“ (Interdisciplinary Studies in Literature and Environment), publikujące artykuły z dziedziny ekokrytyki, a także wywiady i teksty literackie związane z ekologią.
20
Zob. na przykład Teaching Ecocriticism and Green Cultural Studies, red. G. Garrard, New York: Palgrave 2012.
21
C. Glotfelty, Introduction, w: The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology, red. C. Glotfelty, H. Fromm, London: University of Georgia Press 1996, s. XIX.
22
R. Kerridge, Small Rooms and the Ecosystem: Environmentalism and DeLillo‘s White Noise, w: Writing the Environment, red. R. Kerridge, N. Sammells, London: Zed Books 1998, s. 5.
23
L. Buell, The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing, and the Formation of American Culture 1 N. Clark, 2 Według najnowszego raportu IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change), bazującego na analizie ponad 70 tysięcy artykułów naukowych, nie ma żadnych wątpliwości co do tego, że w 2013 roku nastąpiło ocieplenie oceanów i atmosfery. Ludzkie działania wpływają na klimat na Ziemi. Na skutek skumulowanych CO2 i innych tak zwanych gazów cieplarnianych w atmosferze ocieplenie najprawdopodobniej będzie postępowało, nawet jeśli poziom emisji tych gazów do atmosfery zostanie zredukowany. IPCC AR5 WG1, 3 B. McKibben, 4 P. Crutzen, E. Stoermer, 5 Aktualnie uważa się, że pierwsi przedstawiciele gatunku 6 Używają pojęcia „noosfera”, wprowadzonego na początku XX wieku przez rosyjskiego geologa Władimira Wiernadskiego dla opisania trzeciej (po geosferze i biosferze) fazy w rozwoju Ziemi. 7 L. Buell, 8 W literaturoznawstwie brytyjskim i amerykańskim coraz częściej używa się także określenia 9 W. S. Merwin, 10 Zmorą dwudziestowiecznej ekologii – przekonuje Botkin – było przekonanie o zasadniczej stabilności ekosystemów, wywiedzione, zdaniem tego autora, z dziewiętnastowiecznego, mechanistycznego sposobu pojmowania świata. Tam, gdzie dane empiryczne nie potwierdzały