Piechoty, Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, s. 3-13; Władysław Laudyn, Bój pod Jazłowcem, 11-13 VII 1919, Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1932, s. 4-8; „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1994, t. 39, nr 1-2, s. 160-163, 176-177.
913
Zob. np. zeznania na temat zbrodni ukraińskich popełnionych na polskiej ludności cywilnej w powiecie buczackiego, 1918-1919: CAW I.400.1554; Parlamentarna Komisja ds. Badania Ukraińskich Napaści na Polską Ludność Cywilną. Zeznania z Buczacza: Archiwum Akt Nowych (dalej AAN), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Sekcja Wschodnia (MSZ), 5341a, k. 227, 233-234.
914
Zob. np. raporty dotyczące sytuacji politycznej w Galicji Wschodniej w 1920 r. sporządzone przez ambasadę brytyjską w Warszawie: National Archives (NA), Public Record Office, Foreign Office, 688/2/3, k. 229-230; ibidem, 688/2/3, Raport wicekonsula we Lwowie na temat jego podróży po Galicji Wschodniej w marcu 1920 r., k. 295-303; ibidem, 688/9/2, Raport Brytyjskiej Misji Wojskowej w Polsce z wyjazdu na wschód od Tarnopola, 5 I 1921 r., k. 553556; ibidem, 688/15/12, Raport brytyjskiego konsula Leepera dotyczący jego wizyty w Galicji Wschodniej wiosną 1924 r., k. 679-688. Zob. też Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes (Archiwum Polityczne Ministerstwa Spraw Zagranicznych – PAAA), zespół Pol. 1, Polityka zagraniczna wobec Galicji, 1921-1939, R 81428, „L’Ukraine Occidentale [Ukraina Zachodnia]” Jewhena Pietruszewicza, przewodniczącego Najwyższej Rady Republiki Ukraińskiej, 1921 r., z odniesieniami do Buczacza; ibidem, R 81429, Odpowiedź Polski: „Galicie Orientale en chiffres et en graphiques”, Comité de Défense Nationale à Lwów [„Galicja Wschodnia w liczbach i na wykresach”, Komisja Obrony Narodowej we Lwowie], Warszawa 1921; a także ibidem, t. 42 i 52, sprawozdania niemieckiej ambasady w Warszawie na temat sytuacji w Galicji. Zob. też Stanisław Skrzypek, The Problem of Eastern Galicia, London: Polish Association for the South-Eastern Provinces, 1948. Więcej na temat przemocy stosowanej wobec Żydów zob. William W. Hagen, The Moral Economy of Popular Violence: The Pogrom in Lwów, November 1918 [w:] Antisemitism and Its Opponents in Modern Poland, red. Robert Blobaum, Ithaca: Cornell University Press, 2005, s. 124-147; a także najnowsza perspektywa polska: Leszek Kania, W cieniu Orląt Lwowskich. Polskie sądy wojskowe, kontrwywiad i służby policyjne w bitwie o Lwów 1918-1919, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2008. Opracowanie ogólne: Carole Fink, Defending the Rights of Others: The Great Powers, the Jews, and International Minority Protection, 1978-1938, New York: Cambridge University Press, 2004
915
Więcej na ten temat z ukraińskiej perspektywy: Ukrainśko-moskowśka wijna w 1920 g. w dokumientach, red. Pawło Szandruk, Warszawa [brak wydawcy] 1933, s. 114-117, 120151, 216-237. Więcej o współpracy polsko-ukraińskiej przeciwko Armii Czerwonej, gdzie Buczacz wymieniony jest jako tymczasowa siedziba Armii Ukraińskiej, zob. Bitwa Lwowska 25 VII-18 X 1920: Dokumenty operacyjne, cz. 1, red. Marek Tarczyński, Warszawa: Rytm, 2002, s. 146-147, 211-213, 314-315, 339-340, 378-379, 412-413, 444-447, 468-470, 514-516, 528-529, 660-663, 747-760, 818-821, 871-873, 896-899, 912-915, 976-979. Więcej z perspektywy bolszewickiej, zob. s. Grażdanskaja wojna na Ukrainie 1918-1920. Sbornik dokumientow i materiałow, red. S.M. Koroliskij i in., Kijew: Naukowa dumka, 1967, s. 336-339.
916
Więcej na temat historii OUN zob. Franziska Bruder, „Den ukrainischen Staat erkämpfen oder sterben!”. Die Organisation ukrainischer Nationalisten (OUN) 1929-1948, Berlin: Metropol, 2007. O historiograficznych kontrowersjach wokół tej organizacji zob. przyp. 52.
917
William W. Hagen, Before the ’Final Solution’: Toward a Comparative Analysis of Political Anti-Semitism in Interwar Germany and Poland, „Journal of Modern History” 1996, t. 68, nr 2, s. 351-381; Szymon Rudnicki, Anti-Jewish Legislation in Interwar Poland [w:] Antisemitism and Its Opponents., s. 148-170; Holger Michael, Zwischen Davidstern und Roter Fahne: Juden in Polen im XX. Jahrhunder, Berlin-Brandenburg: Kai Homilius Verlag, 2007, s. 85-122.
918
Ezra Mendelsohn, Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, tłum. Agata Tomaszewska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 114-119; Moshe Mishkinsky, The Communist Party of Poland and the Jews [w:] The Jews of Poland between the Two World Wars, red. Yisrael Gutman i in., Hanower: University of New England Press, 1989, s. 56-74; Abraham Brumberg, The Bund and the Polish Socialist Party in the late 1930s [w:] ibidem, s. 75-94; Celia S. Heller, On the Edge of Destruction: Jews of Poland between the Two World Wars, Detroit: Wayne State University Press, 1994, s. 249-293. Więcej o polskich intelektualistów marksistowskich, z których wielu było Żydami, zob. Marci Shore, Kawior i popiół. Życie i śmierć oczarowanych i rozczarowanych marksizmem, tłum. Marcin Szuster, Warszawa: Świat Książki, 2008. Więcej na temat polityki żydowskiej przed 1914 r. zob. Joshua Shanes, Diaspora Nationalism and Jewish Identify in Habsburg Galicia, New York: Cambridge University Press, 2012.
919
Zob. np. Derżawnyj archiw Lwiwskoj Obłasti (Archiwum Państwowe Obwodu Lwowskiego – DALO), Starosta buczacki, nr B19, f. 231, op. 1, spr. 2264, „Ekscesy ukraińskie w Trościańcu”, Buczacz, 12 VI 1934 r., k. 14-16; ibidem, Starosta buczacki, nr 9/33/Taj., „Żydowskie życie polityczne”, Buczacz, 29 I 1933 r.; DALO, f. 231, op. 1, spr. 2325, Posterunek Policji Państwowej w Buczaczu, nr 304/Taj./35, „KPZU w Buczaczu – informacje”, Buczacz, 24 VI 1935 r.. Zob. też protokoły miejscowego oddziału ukraińskiej organizacji „Proswita” (Oświecenie) z lat 1930-1939, np. CDIAUL, f. 348, op. 1, spr. 1379 i1385, ze wzmiankami o polskich represjach.
920
Zob. np. Księga adresowa Małopolski. Rocznik 1935/1936, s. 12-13.
921
Tom Segev, Szymon Wiesenthal. Życie i legenda, tłum. Michał Sobelman, Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 42-57; Samuel D. Kassow, Kto napisze naszą historię? Ostatni rozdział zagłady warszawskiego getta. Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma, tłum. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz, Warszawa: Amber, 2010, s. 29-34; Buczacz jizkor buch, s. 225-228.
922
Shmuel Yosef Agnon, A Guest for the Night: A Novel, tłum. Misha Louvish, Madison, WI: University of Visconsin Press i Terrace Books, 1968 [tytuł oryg. Orea nata la-lun].
923
Zob. AAN, MSW, dokumentacja narodowości, 1251, Raport dotyczący działalności oraz aktów terroru i sabotażu OUN w rejonie Buczacza w latach 1931-1932, k. 77-78; CAW, VIII.800.72.1, Ukraińskie napaści oraz działalność antyżydowska i antypolska w rejonie Buczacza w 1937 r., k. 24, 95.
924
Zob. np. Hałużewyj derżawnyj archiw Służby bezpieki Ukrajiny (HDA SBU – Resortowe Państwowe Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy), Tarnopol, spr. 3787-II, Raporty Polskiej Policji Państwowej dotyczące działalności OUN w wioskach w pobliżu Buczacza. Zob. też protokoły sowieckiego procesu (1956-1957) Wołodymyra Antonowicza Kaznowskiego, komendanta policji ukraińskiej w Buczaczu i byłego oskarżyciela publicznego, gdzie jest zamieszczony spis z danymi innych policjantów, w tym ich przedwojennymi afiliacjami politycznymi, oraz treść zeznań podczas przesłuchań i na procesie (ibidem, spr. 30466, t. 1-2; 26874; 14050-P; 736; 3713; 14340; 9859-P; 8540-P; 8973-P; 14320-P); dochodzenie przeprowadzone przez radzieckie władze w sprawie mordu dokonanego na Żydach i Polakach w pobliskiej miejscowości Potok Złoty przez ukraińskie grupy zbrojne i niemieckich policjantów, wymienionych także w kontekście zbrodni w Buczaczu (Gosudarstwiennyj archiw Rossijskoj Fiedieracyi [GARF – Państwowe Archiwum Federacji Rosyjskiej], f. 7021 (radziecka Nadzwyczajna Komisja Państwowa), op. 75, d. 371, k. 6-11, kopia w: United States Holocaust Memorial Museum Archives [USHMMA – Amerykańskie Muzeum Pamięci Holokaustu], RG 22.002M, Reel 17, Obwód tarnopolski). Więcej na temat kontekstu tych wydarzeń zob. Gabriel N. Finder, Alexander V. Prus
