Psychogeriatria. Отсутствует
lękowe mają swój początek najczęściej u osób młodych, a obraz kliniczny tych zaburzeń wraz z rozwojem człowieka i nabywaniem doświadczeń ulega modyfikacji. Częste są objawy afektywne, nadużywanie i uzależnienie od substancji (alkohol, benzodiazepiny), zachowania unikające. Objawy przybierają charakter chroniczny, dołączają się różne stany lękowe specyficzne dla wieku starczego (np. lęk przed upadkiem, lęk przed okradzeniem, lęk przed udarem czy zawałem, lęk separacyjny itp.). Uporczywe, nieleczone zaburzenia lękowe mogą w wieku podeszłym przyczyniać się do rozwoju otępień [11].
W przetrwałej schizofrenii o wcześniejszym początku zwykle obserwuje się stany rezydualne, dominują objawy negatywne, natomiast objawy wytwórcze stają się rzadkie i mniej nasilone. Pacjent bywa znacznie zaniedbany pod względem zdrowotnym i higienicznym. Może prezentować manieryzmy, dziwaczny wygląd, zbieractwo niepotrzebnych przedmiotów. Narastają deficyty uwagi, uczenia się, funkcji wykonawczych. U wielu starszych chorych na schizofrenię zaburzenia poznawcze są tak nasilone, że spełniają kryterium otępienia [11].
Z badań longitudinalnych wynika, że przebieg zaburzeń osobowości ulega z czasem poprawie, przynajmniej w zakresie widocznych klinicznie oznak i objawów [14]. Wyraźnie łagodnieją na przykład zachowania związane z osobowością typu borderline. Nie jest wykluczone, że w zależności od okoliczności zachodzących w życiu człowieka pewne składowe jego nieprawidłowo ukształtowanej osobowości mogą przybierać na sile bądź słabnąć [14]. Nie należy też zapominać o nakładających się zmianach osobowości w przebiegu zespołów otępiennych – z jednej strony pojawiają się nieobecne dotąd cechy związane z samym procesem otępiennym (np. charakterystyczne objawy charakteropatyczne w otępieniu czołowo-skroniowym), a z drugiej spotyka się także osłabienie wcześniej występujących cech osobowościowych [11].
PODSUMOWANIE
• Powyższe rozważania pokazują, że psychopatologia wieku podeszłego ma wiele złożonych i nakładających się na siebie uwarunkowań.
• Patologiczne symptomy należy zawsze różnicować ze zmianami towarzyszącymi fizjologicznemu starzeniu się. Łatwo jest wpaść w pułapkę polegającą na niedocenianiu lub przecenianiu skarg zgłaszanych przez pacjenta geriatrycznego [15]. I tak na przykład, jeśli młody człowiek kładzie się do łóżka, przestaje kontaktować się ze znajomymi, nie wychodzi z domu, skarży się na uporczywe zmęczenie i brak energii, z pewnością wzbudzi zaniepokojenie otoczenia i trafi do lekarza z podejrzeniem depresji. Takie same objawy u osoby w podeszłym wieku mogą zostać uznane za „normalne” i skwitowane stwierdzeniem „starość – nie radość”. Z kolei zapominanie o umówionym spotkaniu i częste gubienie różnych drobiazgów u młodej osoby zostaną przypisane roztargnieniu, a u starego człowieka mogą być potraktowane jako objaw rozwijającego się otępienia.
• Biorąc pod uwagę zjawisko starzenia się społeczeństwa, znajomość zagadnień związanych z psychiką pacjentów geriatrycznych jest niezbędna dla klinicystów, zarówno psychiatrów, jak i reprezentujących inne specjalności, oraz dla szerokiego grona pracowników medycznych. Nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego! A – jak pisał Kępiński – „z biologicznego punktu widzenia przedział pomiędzy psyche a soma jest całkowitą fikcją” [12].
PIŚMIENNICTWO
1. Ustun T.B., Bertelsen A., Dilling H. i wsp. ICD-10. Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych. Medical Press, Gdańsk 1999.
2. Rosenhan D.L., Seligman M.E.P. Psychopatologia. Tom I. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1994.
3. Stankowska I. Funkcjonowanie seksualne człowieka w okresie starzenia się i starości. Przegląd Terapeutyczny 2008; 4: 1–24.
4. Tobiasz-Adamczyk B. Społeczne aspekty starzenia się i starości. W: Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Via Medica, Gdańsk 2006.
5. Ringel E. Gdy życie traci sens. Rozważania o samobójstwie. Glob, Szczecin 1987.
6. Barcikowska M. Otępienie w podeszłym wieku. W: Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Via Medica, Gdańsk 2006.
7. Dudek D., Siwek M., Grabski B. Zaburzenia psychiczne w neurologii. Termedia, Poznań 2009.
8. Skalska A. Majaczenia. W: Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Via Medica, Gdańsk 2006.
9. Kocemba J. Chorowanie w okresie starości. W: Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Via Medica, Gdańsk 2006.
10. Dudek D. Farmakoterapia depresji u pacjentów ze współistniejącymi chorobami somatycznymi. W: Heitzman J., Vetulani J. (red.). Farmakoterapia depresji. Współczesne podstawy teoretyczne i doświadczenie kliniczne. Termedia, Poznań 2012.
11. Sobów T. Praktyczna psychogeriatria: rozpoznanie i postępowanie w zaburzeniach psychicznych u chorych w wieku podeszłym. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2010.
12. Kępiński A. Autoportret człowieka. Myśli, aforyzmy. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1992.
13. Kessing L.V., Sondergard L., Forman J.L. i wsp. Lithium treatment and risk of dementia. Arch. Gen. Psychiat. 2008; 65(11): 1331–1335.
14. Skodol A.E., Gunderson J.G. Zaburzenia osobowości. W: Hales R.E., Yudofsky S.C., Gabbard G.O. (red.). Psychiatria. Tom III. Medipage, Warszawa 2012.
15. Krzymiński S. Geriatria i psychogeriatria. Zagadnienia ogólne. W: Krzymiński S. (red.). Zaburzenia psychiczne wieku podeszłego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
rozdział 2
ZABURZENIA OTĘPIENNE WŚRÓD OSÓB POWYŻEJ 60. ROKU ŻYCIA
Kornelia Kędziora-Kornatowska, Anna Polak-Szabela
WPROWADZENIE
Zaburzenia otępienne są schorzeniami postępującymi i wyniszczającymi, związanymi z wiekiem. Stanowią rosnący problem zdrowia publicznego w krajach rozwiniętych. Charakteryzują się globalnym obniżeniem funkcjonowania poznawczego, przede wszystkim deficytami w zakresie pamięci oraz innych wyższych funkcji intelektualnych. Prowadzą w efekcie do braku możliwości samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym i niemożności wykonywania podstawowych oraz złożonych czynności życiowych.
DEFINICJA
Terminem otępienie (zespół otępienny) określamy stan kliniczny, w którego obrazie występują łącznie symptomy zaburzeń funkcji poznawczych i behawioralnych. Zaburzenia te skutkują pojawieniem się trudności w realizowaniu codziennych aktywności lub w pracy zawodowej. Są obserwowalne przez otoczenie oraz powodują wyraźne pogorszenie w funkcjonowaniu chorego w stosunku do stanu przedchorobowego.
Najbardziej popularna definicja WHO z 1992 roku określa otępienie jako zespół objawów spowodowany chorobą mózgu, zazwyczaj o przewlekłym charakterze lub o postępującym przebiegu, objawiający się zaburzeniem licznych wyższych funkcji korowych, takich jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, język i ocena. Opisywane objawy powinny utrzymywać się przez okres co najmniej 6 miesięcy. Dodatkowo zaburzeniom funkcji poznawczych często towarzyszy bądź je poprzedza obniżenie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem i motywacją. Zachowana jest świadomość, przynajmniej przez czas potrzebny do zdiagnozowania deficytów w zakresie sprawności poznawczej.
Według klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV – Diagnostic and Statistical Manual