Organizacja ruchu kolejowego. Marianna Jacyna
widzenia interoperacyjności istotne są wszystkie elementy infrastruktury kolejowej, które biorą udział we współpracy z poruszającym się po niej pojazdem kolejowym [163].
Wychodząc zaś z definicji interoperacyjności systemu, dotyczącej m.in. bezpiecznego i nieprzerwanego ruchu pociągu [24] – system musi mieć cechy lub właściwości pozwalające na odpowiednią organizację ruchu w „swoim” obszarze. Kluczowe jest więc ustalenie minimalnego obszaru infrastruktury kolejowej, obiektów i urządzeń, ogólnie biorąc wszystkich elementów powiązanych i funkcjonujących w podsystemach w stopniu pozwalającym na zachowanie celu działania systemu [163].
Biorąc pod uwagę uwarunkowania inżynierii ruchu, można stwierdzić, że warunkami dla systemu potwierdzającymi jego autonomiczność i spełnienie zakładanej funkcji są kompletne i komplementarne ze sobą podsystemy, co pozwala na przejazd pociągu interoperacyjnego, jego zatrzymanie i ewentualną obsługę techniczną lub handlową. W każdym takim przypadku wszystkie elementy systemu muszą zapewnić bezpieczeństwo ruchu kolejowego [163].
3. Infrastruktura sieci kolejowej w Polsce
3.1. Klasyfikacja linii kolejowych
Linia kolejowa zgodnie z ustawą [178] to wyznaczona przez zarządcę infrastruktury droga kolejowa przystosowana do prowadzenia ruchu pociągów.
Uszczegóławiając pojęcie drogi kolejowej [178] można powiedzieć, że są to:
– tory kolejowe (w tym rozjazdy i skrzyżowania torów wraz z ich elementami składowymi, takimi jak szyny czy podsypka),
– obrotnice i przesuwnice, podtorze (wraz z elementami składowymi, takimi jak nasypy czy roślinność posadzona w celu ochrony skarp),
– obiekty inżynieryjne (takie jak mosty czy tunele),
– nastawnie wraz z urządzeniami sterowania ruchem,
– perony wraz z infrastrukturą umożliwiającą dostanie się na nie,
– rampy towarowe wraz z drogami dojazdowymi do dróg publicznych,
– drogi technologiczne wraz z infrastrukturą towarzyszącą,
– przejazdy i przejścia wraz urządzeniami,
– systemy oświetleniowe,
– urządzenia energetyczne i grunty, jeżeli są funkcjonalnie połączone.
Zarządca infrastruktury zarządza dwoma rodzajami dróg kolejowych: liniami kolejowymi i bocznicami kolejowymi. Bocznica kolejowa to droga kolejowa, która jest połączona z linią kolejową i służy do wykonywania czynności ładunkowych, utrzymaniowych i postojowych, a także do przemieszczania i włączania pojazdów kolejowych do ruchu. Bocznica może stanowić infrastrukturę ogólnodostępną lub prywatną. Jeżeli stanowi infrastrukturę prywatną, może być jedynie wykorzystywana do zaspokajania własnych potrzeb właściciela, które nie są związane z przewozem osób. Jeśli zarządca nie dopuści możliwości prowadzenia ruchu kolejowego po danej infrastrukturze, wtedy staje się ona infrastrukturą nieczynną.
Linie kolejowe można podzielić ze względu na wiele kryteriów:
– szerokości toru,
– liczby torów stanowiących linię kolejową,
– znaczenia poszczególnych linii kolejowych,
– podziału na części,
– parametrów eksploatacyjnych,
– elektryfikacji.
Według kryterium szerokości toru linie kolejowe można podzielić na:
– linie kolejowe wąskotorowe – których rozstaw toru jest mniejszy niż 1435 mm; w Polsce dziś występują następujące szerokości toru: 600 mm (m.in. Żnińska Kolej Powiatowa i Wyrzyska Kolej Powiatowa), 750 mm (najpopularniejszy rozstaw, m.in. Średzka Kolej Dojazdowa i Żuławska Kolej Dojazdowa), 785 mm (tylko Górnośląskie Koleje Wąskotorowe), 1000 mm (Gryficka Kolej Dojazdowa, Koszalińska Kolej Wąskotorowa i Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa),
– linie kolejowe normalnotorowe – których rozstaw toru jest równy 1435 mm,
– linie kolejowe szerokotorowe – których rozstaw toru jest większy niż 1435 mm; w Polsce m.in. linia kolejowa nr 65 (Most na rzece Bug–Sławków Południowy), LHS (Linia Hutnicza Szerokotorowa).
Według kryterium liczby torów linie kolejowe można podzielić następująco:
– linie kolejowe jednotorowe – których szlaki składają się z jednego toru, po którym można prowadzić ruch pociągów jednokierunkowo lub dwukierunkowo,
– linie kolejowe dwutorowe – których szlaki składają się z dwóch torów, po których można prowadzić ruch pociągów: jednokierunkowo po każdym, dwukierunkowo po każdym lub w innej kombinacji,
– linie kolejowe wielotorowe – których szlaki składają się z liczby torów większej od dwóch, po których można prowadzić ruch pociągów: gdy liczba torów jest nieparzysta – jak po liniach dwutorowych i jednotorowych, gdy liczba jest parzysta – jak po liniach dwutorowych.
Według kryterium znaczenia linie kolejowe można podzielić następująco:
– linie kolejowe o znaczeniu państwowym – których budowa, utrzymanie i eksploatacja uzasadniona jest ważnymi względami gospodarczymi, społecznymi, ekologicznymi lub obronnymi [178]; wykaz linii zawarty jest w rozporządzeniu [157] i obejmuje 275 pozycji:
▪ linie kolejowe o znaczeniu obronnym (ich utrzymanie i eksploatację uzasadniają względy obronności państwa, w tym potrzeby Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i wojsk sojuszniczych w czasie podwyższenia gotowości obronnej państwa i w czasie wojny, planowane do objęcia osłoną techniczną [178]),
▪ linie kolejowe o znaczeniu wyłącznie obronnym (jedynym kryterium zaliczenia ich do linii o znaczeniu państwowym są względy obronności państwa, w tym potrzeby Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i wojsk sojuszniczych we wszystkich stanach gotowości obronnej państwa i w czasie wojny [178]),
– linie kolejowe o znaczeniu pozostałym.
Według kryterium podziału na części linie kolejowe można podzielić następująco:
– odcinki linii kolejowej (część linii kolejowej zawartą między stacjami węzłowymi albo między punktem początkowym lub końcowym linii kolejowej i najbliższą stacją węzłową [178]),
– szlaki (część linii kolejowej między dwoma sąsiednimi posterunkami zapowiadawczymi lub posterunkiem zapowiadawczym a końcowym punktem linii [107]),
– posterunki ruchu (budowla kolejowa łącząca ze sobą dwa szlaki służąca do bezpiecznego i płynnego prowadzenia ruchu kolejowego).
Zależność między poszczególnymi częściami linii kolejowej przedstawiono na rys. 3.1.
Rys. 3.1. Zależność między odcinkiem, szlakiem a linią kolejową
Źródło: opracowanie własne
Według kryterium parametrów eksploatacyjnych linie kolejowe można podzielić na [144]:
– linie kolejowe magistralne (kategoria 0),
– linie kolejowe pierwszorzędne (kategoria 1),
– linie