Organizacja ruchu kolejowego. Marianna Jacyna
maksymalną pociągów pasażerskich [km/h],
– prędkość maksymalną pociągów towarowych [km/h].
Zaliczenie do poszczególnych kategorii odbywa się na podstawie wartości parametrów zamieszczonych w tab. 3.1.
Tab. 3.1. Parametry eksploatacyjne linii kolejowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie [2], [144]
Według kryterium elektryfikacji linie kolejowe można podzielić na:
– linie kolejowe zelektryfikowane (linie wyposażone w urządzenia pozwalające na kursowanie pojazdów elektrycznych),
– linie kolejowe niezelektryfikowane (linie niewyposażone w urządzenia pozwalające na kursowanie pojazdów elektrycznych).
3.2. Podział i funkcje punktów eksploatacyjnych na sieci kolejowej
Na sieci kolejowej, oprócz linii kolejowych, występują punkty eksploatacyjne, które wykorzystywane są podczas eksploatacji kolei. Eksploatację kolei według Słownika języka polskiego PWN [161] można zdefiniować jako użytkowanie kolei lub wykorzystywanie kolei w sposób racjonalny. Punkty eksploatacyjne zasadniczo dzielą się na dwa rodzaje: posterunki ruchu i punkty ekspedycyjne – patrz rys. 3.2. Z punktu widzenia konstrukcji rozkładu jazdy istotne są jeszcze inne punkty eksploatacyjne, które nie są ani posterunkami ruchu, ani punktami ekspedycyjnymi, nazywane punktami konstrukcyjnymi. Z tego względu rozbudowano podział punktów eksploatacyjnych o punkty inne.
Rys. 3.2. Podział punktów eksploatacyjnych
Źródło: opracowanie własne
Posterunki ruchu to punkty eksploatacyjne na sieci kolejowej wykorzystywane do bezpiecznego, sprawnego i płynnego prowadzenia ruchu kolejowego. Można je podzielić na dwa rodzaje – posterunki następcze i posterunki pomocnicze.
Posterunki następcze to posterunki ruchu, które regulują następstwo pociągów na przyległych do nich szlakach. Istotą funkcjonowania posterunków następczych jest zatem możliwość wydania zezwolenia na wyjazd pociągów na szlak, pod warunkiem że jest on wolny (lub najbliższy odstęp na danym szlaku przy ruchu pociągów w tym samym kierunku jest wolny). Można je podzielić na trzy rodzaje – posterunki zapowiadawcze, posterunki bocznicowe i posterunki odstępowe.
Posterunek zapowiadawczy to rodzaj posterunku następczego, który ma możliwość dokonania zmiany kolejności jazd pociągów wyprawianych na przyległe do niego szlaki. Posterunki zapowiadawcze są najczęściej spotykane na sieci kolejowej ze względu na funkcję, jaką pełnią. W ich skład wchodzą stacje i posterunki odgałęźne. Można je podzielić na dwa rodzaje – stacje i posterunki odgałęźne.
Stacja to posterunek zapowiadawczy, w obrębie którego oprócz jednego toru głównego zasadniczego jest co najmniej jeden tor główny dodatkowy, a pociągi mogą:
– kończyć i rozpoczynać bieg,
– krzyżować się (pociąg wyjeżdżający z danej stacji w określonym kierunku oczekuje, aż z tego kierunku do stacji przyjedzie pociąg przybywający; sytuacja ta może mieć miejsce na stacji zlokalizowanej na linii jednotorowej lub na linii dwutorowej, gdy jeden z torów jest zamknięty, a po drugim prowadzony jest ruch dwukierunkowy),
– wyprzedać się (pociąg wyjeżdżający z danej stacji w określonym kierunku oczekuje, aż w tym samym kierunku ze stacji odjedzie; sytuacja ta może mieć miejsce na stacji zlokalizowanej na linii jednotorowej, na linii dwutorowej, gdy jeden z torów jest zamknięty, oraz na linii dwutorowej, gdy zachodzi potrzeba wyprzedzenia pociągu wolniejszego przez szybszy),
– zmieniać kierunek jazdy,
– zmieniać swój skład (dołączać lub odłączać wagony, a także dołączać, odłączać lub zmieniać lokomotywę/y lub inne jednostki trakcyjne).
Dokonując szczegółowej analizy, stacje można podzielić na trzy rodzaje – stacje węzłowe, mijanki i stacje pozostałe.
Stacja węzłowa to stacja, na której łączą się szlaki z trzech lub więcej kierunków. Przykładem stacji węzłowej może być stacja Pruszków, gdzie łączą się szlaki: Warszawa Włochy–Pruszków i Grodzisk Mazowiecki–Pruszków (linia kolejowa nr 1 Warszawa Zachodnia–Katowice – układ dalekobieżny), Warszawa Włochy–Pruszków i Grodzisk Mazowiecki–Pruszków (linia kolejowa nr 447 Warszawa Zachodnia–Grodzisk Mazowiecki – układ podmiejski) oraz Pruszków–Komorów (linia kolejowa nr 512 Pruszków–Komorów).
Mijanka to stacja, na której możliwe jest tylko krzyżowanie i wyprzedzanie pociągów (oprócz jednego toru głównego zasadniczego mijanka ma tylko jeden tor główny dodatkowy). Przykładem mijanki może być stacja Grabów nad Pilicą na linii kolejowej nr 8 Warszawa Zachodnia–Kraków Główny.
Posterunek odgałęźny (podg.) to posterunek zapowiadawczy zlokalizowany poza stacją w miejscu:
– odgałęzienia linii kolejowej (np. podg. Józefinów zlokalizowany na linii kolejowej nr 1 Warszawa Zachodnia–Katowice, w którym odgałęzia się linia kolejowa nr 19 Warszawa Główna Towarowa–Józefinów),
– przejścia szlaku jednotorowego w dwutorowy i odwrotnie (np. podg. Księginice zlokalizowany na linii kolejowej nr 273 Wrocław Główny–Szczecin Główny),
– połączenia torów na szlaku (np. podg. Biała Rawska zlokalizowany na linii kolejowej nr 4 Grodzisk Mazowiecki–Zawiercie).
Posterunek bocznicowy to kolejny rodzaj posterunku następczego, który:
– jest urządzony na szlaku w miejscu odgałęzienia się bocznicy szlakowej,
– bierze udział w prowadzeniu ruchu pociągów poruszających się po szlaku, pełniąc funkcje posterunku odstępowego,
– bierze udział w prowadzeniu ruchu pociągów wjeżdżających i wyjeżdżających z bocznicy szlakowej, pełniąc funkcje posterunku zapowiadawczego.
Posterunek odstępowy reguluje następstwo pociągów w postaci wydania zezwolenia na przejazd pociągu, pod warunkiem że przyległy szlak jest wolny.
Natomiast posterunki pomocnicze to miejsca na szlaku, gdzie odgałęziają się bocznice szlakowe. Prowadzony jest ruch wyłącznie pociągów wjeżdżających i wyjeżdżających z bocznic szlakowych. Trzeba zaznaczyć, że posterunki pomocnicze nie są wyposażone w semafory. Analizując cechy posterunku pomocniczego, dostrzec można podobieństwo z posterunkiem bocznicowym. Zarówno jeden, jak i drugi posterunek bierze udział w prowadzeniu ruchu pociągów wjeżdżających i wyjeżdżających z bocznicy szlakowej.
Punkt ekspedycyjny to punkt eksploatacyjny na sieci kolejowej, w którym wykonuje się odprawę pasażerów i/lub ładunków. Można je podzielić na trzy rodzaje – przystanki osobowe, bocznice szlakowe i bocznice stacyjne. Należy zauważyć, że rozporządzenie [90] z 2015 r. nie wprowadza podziału punktów ekspedycyjnych. Podział ten wynika z rozporządzenia [146] z 2000 r., a następnie z rozporządzenia [90] oraz z instrukcji Ir-1 PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. [107].
Przystanek osobowy to punkt ekspedycyjny zlokalizowany na szlaku, przystosowany do obsługi pasażerów, gdzie zatrzymują się pociągi wyznaczone rozkładem jazdy. Przykładem przystanku