Organizacja ruchu kolejowego. Marianna Jacyna

      W Polsce główne wolumeny towarów przewożone transportem kolejowym dotyczą przede wszystkim węgla, kruszyw, koksu, produktów rafinacji ropy naftowej, materiałów budowalnych, wyrobów chemicznych oraz towarów przewożonych w kontenerach. Jak wskazują prognozy, w ciągu następnych kilku, kilkunastu lat większość z nich utrzyma obecny poziom lub będzie się rozwijać.

      Przewozy kolejowe mogą być rozsądną alternatywą dla dominującego transportu drogowego, zwłaszcza w przypadku transportu towarów masowych. Transport kolejowy jest też szczególnie istotny dla wysoko wartościowych ładunków, jakimi są ładunki skonteneryzowane przewożone na odległość większą niż 300 km. Takie rozwiązanie idzie w parze z kierunkiem polityki transportowej UE, która jest zdecydowanie nastawiona na wykorzystanie proekologicznych środków transportu. Wskazane jest, aby kolej woziła kontenery na długie odległości powyżej 300 km, a rozwóz kontenerów z terminali do odbiorców finalnych był realizowany transportem samochodowym. Polityka transportowa państwa powinna temu sprzyjać, ponieważ jest to bardzo ekologiczny sposób zaspokajania potrzeb transportowych. Na przykład jeden pociąg transportujący przeciętnie ok. 40 kontenerów jest alternatywą dla co najmniej 40 ciężkich tirów. W ten sposób można odciążyć transport drogowy generujący bardzo duże koszty zewnętrzne. Należy pokreślić, że sieć kolejowa nie wszędzie dociera i transport samochodowy jest naturalnym uzupełnieniem i rozszerzeniem całego łańcucha logistycznego.

      1.4. Utworzenie jednolitego europejskiego obszaru kolejowego – interoperacyjność

      Utworzenie jednolitego europejskiego obszaru kolejowego wynika z potrzeby przemieszczania towarów i pasażerów w obrębie całej Europy. Interoperacyjność sprawia, że oferta transportu kolejowego jest bardziej konkurencyjna w porównaniu z innymi gałęziami transportu.

      Geneza pojęcia interoperacyjności związana jest z rozwojem urządzeń i systemów informatycznych, gdzie zwiększenie dostępności i atrakcyjności produktu stało się celem nadrzędnym zmian wprowadzanych w strukturze i funkcjonalności systemów.

      Interoperacyjność to cecha produktu lub systemu, którego powiązania funkcjonują w pełnej zgodności, tak by współpracować z innymi produktami lub systemami, które istnieją bądź mogą istnieć w przyszłości, bez jakiegokolwiek ograniczenia dostępu lub ograniczonych możliwości implementacji.

      Interoperacyjność umożliwia, poprzez odpowiednie ukształtowanie produktu lub systemu, połączenie go z innymi produktami lub systemami bez ograniczenia jego dostępności lub rozwoju.

      Parlament Europejski i Rada (UE) w rezolucji z 17 grudnia 1990 r. dotyczącej rozwoju europejskiej sieci linii dużych prędkości zwróciła uwagę na postępy poczynione w formułowaniu technicznych warunków, zapewniające, że infrastruktura, sprzęt i tabor są kompatybilne, a pociągi mogą poruszać się w ruchu transgranicznym. Zdaniem Rady UE Państwa Członkowskie nie były w stanie każde z osobna podjąć działania potrzebnego dla osiągnięcia interoperacyjności, dlatego konieczne było podjęcie działań, zgodnie z zasadą subsydiarności, na poziomie Wspólnoty.

      Przez ostatnie dziesięciolecia systemy kolejowe w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej rozwijały się niezależnie od siebie, z zastosowaniem różnych rozwiązań technicznych. Wdrażanie interoperacyjności, a więc ujednolicenie wymagań technicznych na poziomie Unii Europejskiej, powinno doprowadzić do sytuacji, w której pociąg może przekroczyć granicę wielu państw członkowskich bez zatrzymywania się w celu dokonania jakichkolwiek czynności technicznych (np. zmiany lokomotywy).

      Jakie korzyści wynikają z wdrażania interoperacyjności?

      Interoperacyjny tabor poruszający się po interoperacyjnej infrastrukturze oznacza oszczędności dla przewoźników kolejowych. Wykorzystanie tego samego taboru na całej drodze przejazdu skutkuje obniżeniem kosztów jego utrzymania. Brak konieczności zmiany taboru na granicach oznacza także oszczędność czasu dla pasażerów i przedsiębiorców przewożących towary koleją. Interoperacyjność wpływa zatem także na korzystniejszą ofertę przewozową.

      Zgodność systemów jest ważna nie tylko z punktu widzenia samego rynku kolejowego. Osiągnięcie spójności technicznej tego sektora i podniesienie w ten sposób jego konkurencyjności jest kluczowe dla obniżenia emisyjności europejskiej gospodarki i ochrony środowiska naturalnego.

      Jak wygląda wdrażanie interoperacyjności w praktyce?

      Harmonizacja wymagań technicznych systemu kolejowego Unii Europejskiej odbywa się dwutorowo. Po pierwsze wszystkie państwa członkowskie są zobowiązane stosować te same wymagania techniczne zawarte w specjalnych aktach prawnych Unii Europejskiej – Technicznych Specyfikacjach Interoperacyjności (TSI). Po drugie państwa członkowskie są zobowiązane do redukcji krajowych wymagań technicznych. Zapewnienie zgodności taboru i infrastruktury z TSI co do zasady wymagane jest jedynie wtedy, gdy są one modernizowane lub odnawiane. Na szczególną uwagę w zakresie wdrażania interoperacyjności zasługuje Europejski System Sterowania Ruchem Kolejowym (European Rail Traffic Management System – ERTMS), który ma zastąpić przeszło dwadzieścia systemów krajowych. System ten obejmuje [189]:

      Wytyczne co do wdrażania ERTMS określają akty prawa europejskiego oraz polskiego rozporządzenie wykonawcze Komisji UE 2017/6 z dnia 5 stycznia 2017 r. w sprawie europejskiego planu wdrożenia europejskiego systemu zarządzania ruchem kolejowym (Dz.Urz. UE L 3 z 6 stycznia 2017 r., str. 6). Aby zapewnić, że urządzenia pokładowe ERTMS należycie współpracują z urządzeniami przytorowymi, Prezes UTK opracował scenariusze testowania ETCS/GSM-R. Scenariusze te są opisem zakładanego sposobu działania systemu kolei w sytuacjach istotnych z punktu widzenia systemu ETCS i GSM-R (np. wjazd pociągu na obszar wyposażony, aktywacja pociągu, przejechanie sygnału „stój”).

      Definicja interoperacyjności w terminologii kolejowej została podana w dyrektywie [24]: Interoperability means the ability of a rail system to allow the safe and uninterrupted movement of trains which accomplish the required levels of performance for these lines. This ability depends on all the regulatory, technical