Organizacja ruchu kolejowego. Marianna Jacyna
i wagonów, obejmująca manewry, oględziny techniczne taboru oraz próbę hamulców; zmiana lokomotywy i drużyn pociągowych),
– handlowych (odprawa pasażerów i ich bagażu, odprawa ładunków, obsługa bocznic),
– gospodarczych (oczyszczenie, obrządzanie i naprawa bieżąca taboru, obsługa składów materiałów oraz inwentarza dla potrzeb kolei, zaopatrzenie i obsługa socjalna pracowników kolejowych, czynności administracyjne).
Wyżej wymienione pojęcia definiują szeroko pojętą infrastrukturę i dają możliwość realizowania przewozów, czyli zaspokajania potrzeb przewozowych. W transporcie pasażerskim każdy pasażer decyduje o tym, kiedy pojedzie, jakim pociągiem i w jakiej relacji. Przed podróżą wymagane jest zawarcie umowy przewozu w postaci zakupu biletu na przejazd. Bilet jest formalnym dokumentem uprawniającym do przejazdu według konkretnych parametrów. Podróż ta może odbyć się w komunikacji krajowej lub międzynarodowej. W transporcie ładunków nadawca, zgłaszając zapotrzebowanie na przewozy, podaje parametry zlecenia (przesyłki). Przesyłki towarowe można klasyfikować według różnych kryteriów, wśród nich należy wyróżnić rodzaj komunikacji i wielkość przesyłki. Przesyłki mogą być przewożone w komunikacji krajowej lub międzynarodowej. Przesyłki międzynarodowe można podzielić na przesyłki w komunikacji importowej, eksportowej lub tranzycie.
Formalnym dokumentem potwierdzającym parametry zapotrzebowania na przewozy jest list przewozowy składany przez nadawcę. W liście przewozowym nadawca zamieszcza:
– nazwę i adres nadawcy, jego podpis oraz określenie placówki przewoźnika zawierającej umowę,
– miejsce przeznaczenia przesyłki oraz nazwę i adres odbiorcy,
– określenie rzeczy, masy, liczby sztuk przesyłki, sposobu opakowania i oznaczenia,
– inne wskazania i oświadczenia wymagane albo dopuszczone zgodnie z przepisami ze względu na warunki danej umowy lub sposób rozliczeń [175].
Nadawca zgłaszający potrzeby przewozowe podaje m.in. miejsce załadunku i wyładunku. Naładunek i wyładunek towarów realizowany jest w punktach ładunkowych. Zalicza się do nich: tory ogólnego użytku, bocznice stacyjne i bocznice szlakowe oraz inne punkty przeznaczone do wykonywania załadunku i wyładunku wagonów. Każdy punkt ładunkowy przyporządkowany jest określonej stacji kolejowej, na której wykonywane są czynności związane z nadaniem lub przyjęciem przesyłek. Stacje te określane są jako stacje nadania lub przeznaczenia przesyłek. Jeżeli podawana jest równocześnie stacja nadania i przeznaczenia wagonu, mówimy, że wagon będzie przemieszczany w relacji ze stacji nadania do stacji przeznaczenia.
Pojęcie relacji przewozowej jest jednym z najczęściej stosowanych zwrotów w terminologii kolejowej i związane z pojęciem zapotrzebowania na przewóz. Relacja ta określa związek między punktem początku przewozu a punktem końca przewozu. W formalnej postaci relacja przewozu jest parą uporządkowaną, z których pierwszy element wskazuje punkt początku przewozu. Ilustracja relacji przewozu (a,b) została zaprezentowana na rys. 1.2.
Rys. 1.2. Schemat relacji przewozu (a,b)
Źródło: [59]
W myśl powyższego pojęcie relacji w transporcie ma wiele znaczeń. W transporcie towarowym można mówić o:
– relacji przesyłki – relację wyznaczają dwa punkty (stacja nadania przesyłki i stacja przeznaczenia przesyłki);
– relacji wagonu ładownego – wyznaczona jest za pomocą dwóch stacji (stacji załadunku i stacja rozładunku); relacja przesyłki pokrywa się zwykle z relacją wagonu, z wyjątkiem przypadków, w których występuje konieczność przeładowania ładunku po drodze, najczęściej z powodu uszkodzenia wagonu;
– relacji wagonu pustego – wyznaczana jest przez stacje rozładunku wagonu i stacje następnego załadunku przemieszczanego na podstawie wydanej tzw. dyspozycji wagonowej; w przypadku nadwyżki wagonów zamiast stacji następnego załadunku może być stacja odstawienia wagonu czekającego na kolejne dyspozycje wagonowe;
– relacji grupy wagonów – wagony przewożące różne przesyłki, nadane w różnych relacjach, mogą być na określonych stacjach łączone w grupy wagonów, które przemieszczane są bez przeróbki do stacji ich rozformowania;
– relacji pociągu – wyznaczają dwie stacje: stacja uruchomienia pociągu i stacja rozwiązania pociągu.
W transporcie pasażerskim pojęcie relacji można rozumieć następująco:
– relacja przejazdu – wyznaczona przez dwie stacje: stację rozpoczęcia przejazdu przez pasażera i stację zakończenia przejazdu przez pasażera;
– relacja pociągu – wyznaczona przez stację początkową i końcową biegu pociągu; relacja pociągu może być określona z punktu widzenia dwóch kryteriów: pierwsze opisuje, na jakich odcinkach pociąg jedzie z pasażerami i bez; pierwszy rodzaj relacji według tego kryterium to relacja handlowa, czyli para stacji, między którymi pociąg przewozi pasażerów, drugi – to relacja techniczna, czyli para stacji między początkiem i końcem fizycznej jazdy danego pociągu; drugie kryterium pozwala podzielić relację ze względu na zasięg pociągu: wyróżnia się relację krajową (parę stacji, z których obie znajdują się na terytorium danego kraju lub są pierwszą stacją za granicą kraju) i międzynarodową (parę stacji, z których pierwsza znajduje się na terenie danego kraju, a druga poza jego granicami); podział ten istotny jest z punktu widzenia pociągów międzynarodowych, które dysponują relacją krajową i międzynarodową;
– relacja grupy wagonów – niektóre pociągi składają się z dwóch lub większej liczby grup wagonowych posiadających różne relacje, w związku z tym pojawia się pojęcie relacji grupy wagonów, które można zdefiniować jako parę stacji określających początek i koniec jazdy danej grupy wagonów; jako przykład relacji grupy wagonów można podać grupę (Warszawa Grochów–)Warszawa Wschodnia–Krynica-Zdrój(–Powroźnik), wyłączaną na stacji Tarnów z pociągu TLK 13100/1 MALINOWSKI relacji (Warszawa Grochów–)Warszawa Wschodnia–Przemyśl Główny(–Przemyśl Bakończyce) na pociąg TLK 30100 MALINOWSKI relacji Tarnów–Krynica-Zdrój(–Powroźnik) – w nawiasach podano stacje, które występują w relacjach technicznych pociągów; relacja grupy wagonów może zatem być także handlowa lub techniczna oraz krajowa lub międzynarodowa.
Jak wcześniej podkreślono, we wszystkich wymienionych relacjach parametrem je charakteryzującym jest para stacji (stacja rozpoczęcia biegu, stacja nadania lub stacja formowania i stacja zakończenia biegu, stacja przeznaczenia lub stacja rozformowania).
Konsekwencją przyjęcia przez przewoźnika zapotrzebowania na przewozy jest potrzeba dostarczenia wagonów pustych pod załadunek o wymaganych parametrach, zależnych od rodzaju towarów, które klient chce wozić, oraz przemieszczenia wagonów ładownych.
Przewóz towarów na sieci kolejowej odbywa się w wagonach towarowych, z których zestawiane są według ustalonych zasad pociągi towarowe kursujące w ustalonym rozkładzie jazdy. Oprócz wagonów ładownych realizujących przewozy na sieci kolejowej przemieszczane są wagony puste. Konieczność przemieszczania wagonów pustych wynika z zadań przewozowych przyjętych do realizacji.
Wagony towarowe opisane są za pomocą zunifikowanych oznaczeń. Wagon towarowy [96] to pojazd kolejowy przeznaczony do przewozu ładunków. Porównywalność wagonów jest bardzo istotnym elementem w procesie realizowania obsługi logistycznej, szczególnie przy przewozach realizowanych na obszarze całej Europy. W ogólnym ujęciu wagony można opisać, definiując ich rodzaje (tab. 1.1).
Tab. 1.1. Rodzaje wagonów
Źródło: