Strategia dla Polski. Отсутствует

      Sektorowe podejście do legislacji wynika również z branżowego układu komisji sejmowych, które zazwyczaj dosyć zgodnie współdziałają z odpowiednimi resortami. Polską specyfiką jest bardzo wysoki udział (w niektórych latach przekraczający 50%) projektów poselskich w całości inicjatyw legislacyjnych. Wielokrotnie te poselskie inicjatywy są przygotowywane i inspirowane przez poszczególne ministerstwa, które omijają w ten sposób żmudny proces wewnątrzrządowych uzgodnień. Nawet jeśli nie są pobudzane przez resorty, inicjatywy poselskie zazwyczaj wyrażają określony branżowy, grupowy interes. W konsekwencji w znacznej mierze legislacja jest zorientowana na zaspokojenie partykularnych interesów, odzwierciedla siłę i wpływy układów resortowo-korporacyjnych.

      Polska wciąż potrzebuje przemyślanych i zdecydowanych zmian systemowych. Ich zaplanowanie i przeprowadzenie nie jest możliwe bez przyjęcia i respektowania przez rządzące ugrupowania jasnej i spójnej koncepcji państwa i podziału władztwa państwowego między jego organy. Autorzy ostatniego raportu z serii EU-monitoring ujęli to kilkanaście lat temu następująco:

      Niewątpliwie po 2000 roku rządy nie zadały sobie trudu uzgodnienia i przyjęcia takiej jednolitej koncepcji, jaką była „Strategia dla Polski”. Dlatego różne inicjatywy programowe były nader często wypadkową przekonań i ambicji poszczególnych ministrów i w rezultacie zmierzały w przeciwnych kierunkach. Generowało to systemowy chaos i utrudniało komunikowanie się z zapleczem politycznym i opinią publiczną. Autorzy cytowanego raportu słusznie konstatują, że prowadzenie skutecznej polityki jest warunkowane uprzednim przyjęciem określonych reguł (zasad wprowadzania rozwiązań systemowych), które powinny być: (1) proste, (2) ogłaszane z wyprzedzeniem i szeroko upowszechniane, (3) przejrzyste i powszechnie zrozumiałe, (4) wiarygodne (poparte zobowiązaniem), (5) możliwe do wyegzekwowania.

      Przyjęcie takich reguł porządkowałoby prace rządu i dyscyplinowało ministrów. Zapewniałoby elementarną spójność podejmowanych przedsięwzięć. Ich brak musi być rekompensowany narzucaniem dyscypliny formalnej i politycznej, przy czym skuteczność takich zabiegów jest ograniczona, a jeśli nawet jest relatywnie wysoka, to za cenę blokowania inicjatywy i aktywności. Tak kierowany rząd raczej administruje sprawami, niż rozwiązuje problemy.

      To właśnie funkcjonowanie państwa stwarza przestrzeń dla populizmu, w której pojawia się poczucie porzucenia społeczeństwa przez klasę polityczną, aktywizują się coraz węższe i coraz bardziej radykalne grupy interesów, znikają możliwości koncyliacyjne, maleją szanse na zbliżenie i uzgadnianie interesów. Najczęściej nikt już nie respektuje żadnych wymogów proceduralnych. Siła bezwzględnego radykalizmu wygrywa. Gdy obowiązuje zasada „ratuj się, kto żyw”, pozostaje wiara w to, że pojawi się jakiś cudotwórca i zrobi z tym wszystkim porządek.

      To, co zaproponowało zwycięskie w wyborach parlamentarnych w 2005 i 2015 roku Prawo i Sprawiedliwość, nie jest właściwą drogą rozwiązywania naszych problemów. PiS upowszechnia błędne przekonanie, że mamy za dużo wolności, a naszym problemem jest brak równości. Pytanie brzmi: czy i jaką równość można zapewnić, ograniczając wolność, a tym samym demokrację? To nie znaczy, że problem równości nie jest problemem poważnym, jego rozwiązywanie wymaga jednak więcej wolności i aktywności obywatelskiej, a nie mniej. PiS wraz z koalicjantami zakwestionowało przemiany kilkunastu lat transformacji. Niewątpliwie jest tu jakiś problem. Moim zdaniem ciąży nad nami mit transformacji, która traktowana jako imperatyw stała się generalnym wezwaniem modernizacyjnie nastawionych elit. Sedno w tym, że transformacja nie ma i nie będzie miała końca. Z jednej strony żyjemy w przestrzeni globalnej i informatycznej, a więc jesteśmy skazani na ciągłe dostosowania i przemiany – technologiczne, organizacyjne i społeczne. Modernizacja stała się permanentnym wyzwaniem. Odwrócić się od niej to skazać się na ekonomiczne skolonizowanie, peryferyzację i cywilizacyjny zastój. Z drugiej strony nie można stale żyć w poczekalni, w jakimś przejściowym i niedojrzałym systemie. Niezbędne zmiany ustrojowe powinny zostać dopełnione, a system skonsolidowany, a nie nieustannie wywracany.

      Wniosek z tego wydaje się następujący: polski system ustrojowy należy skonsolidować, a nie stale go przebudowywać. Retoryki wielkiej nieuchronnej narodowej przemiany trzeba zaniechać. Powinien zastąpić ją dyskurs zbiorowego i obywatelskiego wysiłku modernizacyjnego, którego celem jest skuteczne rozwiązywanie nabrzmiałych problemów, w tym społecznych, oraz korzystne dla Polski uczestnictwo w integracji europejskiej i globalnej rywalizacji.

      Doszukując się wszędzie układu i spisku, Prawo i Sprawiedliwość wywołuje ogólny lęk i paraliżuje aktywność obywatelską. Tłumaczy, że abyśmy się mogli rozwijać, najpierw trzeba zrobić wewnątrzkrajowe porządki i ludzie układu muszą zostać odsunięci. Otóż w moim odczuciu orientacja na rozwój pociąga za sobą konieczność uaktywnienia i upodmiotowienia jednostek oraz różnych grup i środowisk. Można to uzyskać tylko przez dialog obywatelski i zinstytucjonalizowane partnerstwo, czyli w warunkach umacniania demokracji. Oczywiście trzeba się zastanowić, w jaki sposób zmobilizować i uaktywnić podmioty zdolne do inicjowania i podjęcia przedsięwzięć rozwojowych. Sądzę, że potrzebna do tego jest wizja (koncepcja) rozwoju Polski, jasno wskazująca, jak wykorzystać nasz potencjał i przezwyciężyć strukturalne słabości oraz spożytkować członkostwo w Unii Europejskiej i sprostać międzynarodowej konkurencji i globalnym wyzwaniom.

      Bez takiej koncepcji „Strategii dla Polski” nowej generacji zbiorowe wysiłki będą skoncentrowane na administracyjnej i technicznej absorpcji środków unijnych, a nie na wyzwoleniu krajowego potencjału rozwojowego, uruchomieniu programu zmian strukturalnych, częściowo finansowanego ze środków zewnętrznych. Jednak w naszym życiu społecznym nadal dominują struktury działające na zasadzie nakazów, kar i prostych bodźców. To prawda, że potrafimy je omijać, przez co są nieskuteczne. Chodzi jednak o to, że właśnie nakazy, kary i podobne proste narzędzia są podstawą naszej społecznej kultury. Nie są nią natomiast struktury oparte na komunikacji i współpracy. To nie jest tylko kwestia funkcjonowania szkoły, ale także funkcjonowania administracji.

      Słusznie za podstawowy problem uważa się w Polsce państwo czy – inaczej mówiąc – dobre rządzenie. W tym punkcie wszyscy się zgadzają. Spór dotyczy tego, jaka ma być rola państwa, jak je naprawiać i usprawniać. Obecnie rządzące ugrupowanie uznaje za podstawowe zalecenie: mniej liberalizmu, co w praktyce oznacza ograniczanie wolności, centralizację władzy i etatyzm gospodarczy. Taka terapia osłabia społeczną aktywność, samoorganizację i samorządność. A także oznacza osłabianie społeczeństwa obywatelskiego i odrzucenie konstytucyjnej zasady pomocniczości państwa. Odpowiedzią na neoliberalny ekonomizm ma być populistyczny etatyzm, zgodnie z którym państwo ma stać się „wielką zbiorową zabezpieczalnią”, zapewniającą jednostkom i grupom warunki oraz poczucie bezpieczeństwa.

      Taki zwrot nie jest dobrą odpowiedzią na społecznie kontestowany model rozwoju niezrównoważonego i wykluczającego. W jego następstwie nie będziemy mieli rozwoju społecznie akceptowanego, lecz jego zahamowanie i zastój. Przede wszystkim dlatego, że proponowane i inicjowane przez rządzący obóz działania wynikają z utrwalonej w Polsce