Europa. Najpiękniejsza opowieść. Marcin Libicki
w lutym 1945 roku w Jałcie na Krymie odbyło się, następne po spotkaniu w Teheranie, spotkanie Wielkiej Trójki. Roosevelt wsparł całkowicie Stalina w jego planach opanowania Europy Wschodniej. Churchill był w tych sprawach bierny. Obaj udawali, że wierzą Stalinowi, że w Polsce i innych krajach rosyjskiej strefy wpływów dojdzie do wolnych wyborów, zaakceptowali polskie granice wschodnie i starali się zmniejszyć zakres strat terytorialnych Niemiec na rzecz Polski – tu akurat orędownikiem sprawy polskiej był Stalin, który zadecydował o granicy Polski z Niemcami na Odrze i Nysie Łużyckiej, a nie Nysie Kłodzkiej, ze Szczecinem po stronie polskiej, nie niemieckiej, jak chcieli Churchill i Roosevelt. Churchill oświadczył nawet, że Wrocław może znaleźć się w Polsce tylko „po jego trupie”272. Na szczytach amerykańskiej polityki, w tym w najbliższym otoczeniu prezydenta, znajdowali się, jak pisze Norman Davies, szpiedzy sowieccy, między innymi doradca Roosevelta słynny Alger Hiss oraz Harry Dexter White273.
Jeśli chodzi o Bałkany i Węgry, Churchill, który spotkał się ze Stalinem w Moskwie w październiku 1944 roku, ustalili oddanie do dyspozycji Rosji Rumunii i Bułgarii, zachowując rezerwę, gdy mowa była o Węgrzech i Jugosławii. Grecja miała pozostać poza strefą wpływów rosyjskich, co nie zmieniło faktu, że zaraz po wojnie komunistyczna partyzantka grecka, inspirowana i wspierana przez Sowiety usiłowała przejąć władzę w Grecji. Tymczasem wybuch powstania warszawskiego ułatwił Rosjanom opanowanie Polski, aczkolwiek nieco opóźnił zwycięski marsz na Berlin ze względu na przeczekiwanie rozgromienia powstania przez Niemców i zniszczenia przez nich Warszawy. W sierpniu 1944 roku Sowieci „wyzwolili” Rumunię, a następnie Węgry, Czechosłowację i Bułgarię. Na przełomie roku 1944 i 1945 silna partyzantka komunistyczna, przy pewnym wsparciu Rosjan, usunęła z Jugosławii Niemców, a Tito krwawo rozprawił się z jugosłowiańską partyzantką królewską, przy zupełnej bierności aliantów. Josip Broz Tito – komunista – objął władzę, lecz nie był rosyjską marionetką i od razu wykazał znaczny stopień niezależności od Moskwy.
Tymczasem Rosjanie wyparli Niemców z całego terenu Polski w przedwojennych granicach, a w pierwszych miesiącach 1945 roku zajęli całe Niemcy wschodnie. W kwietniu 1945 roku otoczyli Berlin, 25 kwietnia dotarli do Łaby. 30 kwietnia 1945 roku Hitler popełnił samobójstwo, wraz ze swoją właśnie poślubioną kochanką Ewą Braun, wyznaczywszy na swojego następcę admirała Karla Dönitza, którego przedstawiciele podpisali wobec generała Eisenhowera bezwarunkową kapitulację 7 maja, a wobec Rosjan 8 maja na ręce marszałka Żukowa (w Moskwie był już 9 maja, stąd rosyjska data obchodów zwycięstwa). Od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku odbyła się w Poczdamie kolejna konferencja Wielkiej Trójki. Zmarłego 12 kwietnia 1945 roku Roosevelta zastąpił prezydent Harry S. Truman, a Churchilla zwycięzca właśnie przeprowadzonych wyborów premier z ramienia Partii Pracy Clement Attlee. Jedynym stałym elementem tych narad grabarzy Europy Wschodniej był Stalin. Decyzją mocarstw Niemcy zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne – z grubsza według terytoriów zajętych na zachodzie przez aliantów – Amerykanów, Anglików i Francuzów (ci ostatni dzięki pewności siebie de Gaulle’a i wielkoduszności Amerykanów zaczęli odgrywać rolę pełnoprawnych zwycięzców), a na wschodzie powstała strefa okupacyjna na terenach zajętych przez ZSRR. Wyjątkowym majstersztykiem była polityka de Gaulle’a, która zamieniła państwo Vichy, sojusznika Hitlera, w jedno z czterech wielkich mocarstw, aliantów w wojnie z Niemcami. Francuska mania wielkości, jak pisze Paul Kennedy w Mocarstwach świata – „folie de grandeur” dała Francji realną pozycję na mapie politycznej powojennej Europy274. Straty wojenne były niewyobrażalne. Prócz zniszczeń materialnych, głównie na terenie Niemiec i Polski, straty w ludziach na wszystkich terenach objętych II wojną światową wyniosły prawdopodobnie łącznie prawie 73 miliony osób, w tym 25 milionów żołnierzy i 58 milionów cywilów (w tym około 5 milionów 750 tysięcy Żydów – ofiar Holokaustu). Największe straty procentowe w stosunku do liczby ludności poniosła Polska: 16% – 160 tysięcy żołnierzy i około 5,5 miliona cywilów, w tym blisko 3 miliony Żydów, następny był ZSRR: 13,7% – blisko 24 miliony osób, w tym 12,5 miliona żołnierzy i ponad 11,5 miliona cywilów, w tym około 1 miliona Żydów, trzecie miejsce w liczbie strat zajmuje Litwa – 13,7%, łącznie 353 tysiące, w tym 141 tysięcy Żydów, czwarte miejsce Łotwa – 11,4%, 227 tysięcy, w tym 80 tysięcy Żydów. Straty Stanów Zjednoczonych wynosiły 418 500 poległych, tj. 0,32%; Wielkiej Brytanii około 450 400, czyli niecały 1%, w tym ponad 382 tysiące żołnierzy, 67 800 cywilów; Francji 562 tysiące, w tym 83 000 Żydów, a także straty francuskie częściowo wśród walczących po stronie Niemiec, razem 1,35%. Niemcy straciły 10,47% – około 7 milionów 300 tysięcy osób, w tym 4 miliony 633 tysiące żołnierzy, około 2 miliony 700 tysięcy cywilów, w tym 160 tysięcy Żydów275. Te kalkulacje nie obejmują ofiar w Azji. Niektórzy badacze podają dane nieco różniące się między sobą. Główną przyczyną różnic jest sposób zaliczania narodowości mieszkańców Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej, według obywatelstwa sprzed wojny, z czasów wojny i po wojnie, a także straty na Dalekim Wschodzie. Inne źródła podają dane o bezpośrednich ofiarach wojny, mówiąc o 50 milionach zabitych276. Natomiast Antoni Czubiński uważa, że straty wśród cywilów w skali świata wyniosły blisko 38 milionów, a wśród żołnierzy 23,5 miliona, razem więc ponad 61 milionów zabitych277. Czubiński zaznacza jednocześnie, że podana przez niego liczba 10 milionow zabitych Chińczyków może w rzeczywistości wynosić 20 milionów. Tak więc poruszamy się w widełkach między 50 a 70 milionami ofiar II wojny światowej.
Na Dalekim Wschodzie trwała tymczasem jeszcze wojna z Japonią – cały ciężar spoczywał na Amerykanach, dopiero 5 kwietnia 1945 roku do wojny przystąpili Sowieci. 6 sierpnia 1945 roku Amerykanie zrzucili na Hiroszimę bombę atomową o wdzięcznej nazwie „Little Boy” (Mały Chłopiec), a trzy dni później drugą bombę na Nagasaki. Zginęło łącznie około 100 tysięcy osób – czyli mniej więcej tyle, ile w czasie „tradycyjnych” bombardowań Japonii wiosną 1945 roku278. Jednak wrażenie było dla morale Japończyków druzgocące. Akt kapitulacji został podpisany 2 września 1945 roku. Nastąpiła okupacja Japonii, ale cesarz zachował tron.
Warto pamiętać o ogromnym wkładzie ekonomicznym Amerykanów w prowadzenie wojny przez ZSRR. Pomoc amerykańska dla ZSRR w okresie od lipca 1941 do 1945 roku wyniosła 400 tysięcy samochodów, 18 700 samolotów, 21 200 czołgów i dział, 1860 parowozów, 2 600 000 ton produktów naftowych, 9600 dział oraz ogromną ilość żywności279. Gdy chodzi o liczby globalne, to w czasie II wojny światowej USA, Wielka Brytania, Niemcy i ZSRR wyprodukowały w sumie 653 tysiące samolotów, 287 tysięcy czołgów, 1 041 000 dział280.
Hitler przegrał wojnę, gdyż popełnił cały szereg błędów, spowodowanych tym, że podobnie jak Napoleon w czasie swych kampanii przedkładał miraże, a czasem nawet mogło się wydawać, że realne szanse na zwycięstwo militarne, nad względy polityczne. Każda zwycięska kampania Napoleona, każdy kolejny podbój Hitlera wydawał się przybliżać ostateczne zwycięstwo – tymczasem każda zwycięska kampania i każdy podbój zachęcał do podbojów następnych, a tym samym przysparzał nowych zdeterminowanych przeciwników, zwiększał też obawy przymuszonych wasali sojuszników, czym to się wszystko skończy. W 1812 roku sojusznicze Prusy i Austria tylko czekały, aż Napoleonowi powinie się noga, by go porzucić. W czasie I i II wojny światowej Stany Zjednoczone zostały wciągnięte do wojny przez postępowanie Niemców, wbrew swej woli, i to przesądziło o rezultacie. O upadku Niemców przesądziła też obłędna ideologia, gdy kierowani pogardą wobec „niższych rasowo” wpędzali w objęcia Stalina wyczekujących ich jako wybawicieli od komunizmu Ukraińców, Białorusinów, Litwinów, a przede wszystkim samych Rosjan, traktując ich jako podludzi. Nadto Niemcy angażowali ogromne siły, by wymordować blisko 6 milionów Żydów i gdy mając Rosjan za Wisłą jesienią 1944 roku, zużywali siły, by zrównać z ziemią Warszawę. Klęska Niemiec w II wojnie, tak jak ich klęska w I wojnie, podobnie jak klęska Napoleona, powinny być przestrogą, jakie są skutki, gdy ideologia i militaryzm biorą górę nad polityką. Słusznie mówił Churchill, że wojna jest zbyt ważną sprawą, by zostawić ją wojskowym.
Zbrodnie niemieckie przed sądem. Proces