Europa. Najpiękniejsza opowieść. Marcin Libicki
pozycję wobec roszczeń władzy cesarskiej. Polska otrzymała własne arcybiskupstwo w Gnieźnie w roku 1000, Węgry w roku 1001 w Esztergomie, a Czechy dopiero w roku 1364, co o tyle nie dziwi, że pozostawały one częścią królestwa Niemiec, a zatem cesarstwa. I chociaż zarówno wobec Polski, jak i Węgier cesarz rościł sobie prawo do „cesarskiego” zwierzchnictwa, podobnie jak wobec pozostałych państw Europy łacińskiej, zwierzchnictwo to jednak nie było uznawane przez władców królestw chrześcijańskich, to w wypadku Czech będących wprost i bezpośrednio częścią cesarstwa sytuacja była od strony formalnej zupełnie inna.
W tym samym czasie do świata chrześcijaństwa łacińskiego weszły Dania, gdy w roku 965 chrzest przyjął król Harald Sinozęby, Norwegia zapewne w roku 994 za panowania Olafa I Tryggvasona oraz Szwecja w roku 1008, za czasów króla Olafa III – chociaż data ta nie jest całkiem pewna i być może nastąpiło to nieco później. Na ogół państwa te przyjmowały chrzest w wyniku decyzji władcy, z poparciem jego otoczenia. Inaczej stało się w Islandii, która nie była monarchią, a rządy sprawował parlament – wiec zwany Althing, który zadecydował w roku 1000, że religią państwową jest chrześcijaństwo przyjęte z Rzymu, przez jakiś czas pozostawiając Islandczykom wolność indywidualnych praktyk pogańskich. Tą metodą podjęta przez Islandczyków decyzja jest chlubą europejskiej demokracji. Te cztery państwa skandynawskie jeszcze długo nie posiadały jednak swych arcybiskupstw, podlegając arcybiskupstwu Bremy–Hamburga, które od IX wieku miało uprawnienie jurysdykcyjne na całą normańską północ45. Największy sukces państw „młodszej Europy”, które weszły wówczas do kręgu cywilizacji zachodniej, odniosły Polska i Węgry, gdyż jako jedyne uzyskały stolice arcybiskupie. Ten wielki okres przełomu tysiącleci profesor Robert Moore nazwał trafnie pierwszą europejską rewolucją46. Warto też zwrócić uwagę, że spośród ludów słowiańskich to Polacy (Polanie) byli jedynymi, którzy wykazali trwałe zdolności państwowotwórcze w kręgu rzymskim. Czechy pozostawały częścią królestwa niemieckiego i jedną z prowincji cesarstwa od czasu, gdy w roku 929 książę Wacław I Święty uznał zwierzchnictwo Henryka Ptasznika, króla niemieckiego. Dziedziczny, osobisty tytuł królewski otrzymali „na stałe” władcy Czech dopiero w roku 1198, kiedy zostali zaliczeni do grona elektorów. Czechy formalnie więc nie zostały królestwem, tym bardziej że do roku 1344 Praga pod względem kościelnym podlegała arcybiskupstwu w Moguncji, a dopiero cesarz Karol IV doprowadził do awansu Pragi na metropolię zależną wprost od Rzymu. W gruncie rzeczy Czechy stały się suwerennym państwem po raz pierwszy w swych dziejach dopiero w roku 1918. Podobnie Słowacja, która od X wieku była częścią Węgier, jako tak zwane Górne Węgry, a po I wojnie światowej na mocy postanowień traktatu wersalskiego stała się częścią Czechosłowacji, pełną suwerenność uzyskując dopiero po jej rozpadzie w roku 1993. Ruś Kijowska, chociaż założona przez Normanów, a konkretnie przez następców wojownika normańskiego Ruryka (zm. 879), księcia Nowogrodu Wielkiego i jego drużynę, po przyjęciu chrześcijaństwa z Bizancjum „wypadła” z kręgu zachodniego i stała się z czasem częścią kręgu cywilizacji bizantyjskiej. Serbia również przyjęła chrześcijaństwo z Bizancjum około 874 roku, przejściowo uznała zwierzchnictwo bizantyjskie, a następnie węgierskie, aby w roku 1217 uzyskać niepodległość, którą utraciła w roku 1389 na rzecz Turcji, po klęsce na Kosowym Polu. Pełną niepodległość odzyskała Serbia dopiero w wyniku decyzji kongresu berlińskiego w roku 1878. Słowenia zawsze pozostawała w kręgu państw niemieckich – w VIII wieku Bawarów, potem frankońskich Karolingów, od X wieku pod władzą królów Niemiec, później w rękach dynastii habsburskiej. Po I wojnie światowej Słowenia stała się częścią Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, przemianowanego w roku 1929 na Jugosławię. Z kolei Chorwacja, balansująca na granicy wpływów bizantyjskich i rzymskich, ostatecznie stała się krajem katolickim, a pierwszym uznanym przez Rzym królem był Tomisław (910-930). Jednakże w roku 1102 Chorwacja znalazła się formalnie w unii personalnej z Węgrami i stała się ich prowincją o znacznej samodzielności. W 1918 roku została częścią Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Bułgaria natomiast została utworzona przez Protobułgarów – lud pochodzenia tureckiego, który w roku 679 podbił miejscowych Słowian i stworzył bardzo silne państwo. W 864 roku przyjęło ono chrześcijaństwo obrządku wschodniego. Tak więc jedynymi Słowianami, którzy potrafili stworzyć silne i w konsekwencji trwałe państwo należące do cywilizacji zachodniej, byli Polanie X wieku, których kraj od około 1000 roku zaczął nazywać się Polską.
Około roku 1000 mapa łacińskiej Europy wyglądała podobnie jak dziś. Odnajdziemy na niej wszystkie te królestwa, które obecnie – częściej już jako republiki – stanowią Europę. Na tej mapie Europy chrześcijaństwa zachodniego roku 1000 pozostawała skaza południowych Włoch pod władzą Bizancjum, Sycylii od IX wieku opanowanej przez muzułmanów oraz Hiszpanii, której jedynie północna część z królestwem Asturii obroniła się przed inwazją arabską. W przypadku Hiszpanii jednak powolna rekonkwista rokowała już nadzieję na oswobodzenie.
Cesarz, papież, społeczeństwo – granice władzy – kształtowanie się zasad cywilizacji łacińskiej, literatura i sztuka, nowe zakony, uniwersytety
Południowe Włochy i Sycylia stały się terenem jednej z największych przygód polityczno-rycerskich średniowiecznej Europy. Zapewne w roku 999 grupa 40 normandzkich pielgrzymów rycerzy dopomogła księciu Salerno Gaimarowi w obronie miasta atakowanego przez muzułmanów. Wydarzenie to stanowiło początek interwencji normandzkiej na tym terenie. Zachęceni przykładem rodaków rycerze z Normandii zaangażowali się w oswobodzenie południowych Włoch i Sycylii. W ciągu następnych 100 lat, aż do zwycięskiej bitwy pod Noto w 1091 roku, Normanowie wyswobodzili południowe Włochy z rąk Bizantyjczyków oraz Sycylię z rąk muzułmanów i stali się władcami uwolnionych ziem. Kluczową rolę w całym procesie odegrali bracia de Hauteville – dwunastu synów Tankreda de Hauteville (dzisiejsze Hauteville le Guichard w Normandii). Oni sami, ich synowie i wnukowie, niezwykle dzielni rycerze, zostali władcami księstw południowowłoskich i założycielami królewskiej dynastii sycylijskiej, z których najbardziej znani byli Robert Guiscard, Roger I, a później Roger II – król Sycylii – oraz Boemund, w czasie wypraw krzyżowych książę Antiochii. Wielkim dziełem Normanów był podbój Anglii w wyniku zwycięskiej bitwy pod Hastings w 1066 roku, pod wodzą Wilhelma zwanego Zwycięskim. Wszędzie, gdzie w tym czasie zjawiali się Normanowie, wykazywali nadzwyczajne talenty wojskowe i administracyjne – po objęciu władzy potrafili zjednywać sobie miejscową ludność, co było tym ważniejsze, że zawsze stanowili bardzo nieliczną mniejszość. Organizowali sprawną administrację opartą na konstrukcji feudalnej, wspierali bardzo mocno Kościół, zakładali klasztory – byli wcieleniem państwowotwórczych cech germańskich. Tak więc XI wiek w pewnym stopniu zorganizował mapę polityczną Europy na dobre47.
Europa około roku 1025 – główne państwa Europy łacińskiej są już ukształtowane
Ta trwała konsolidacja organizmów politycznych łączyła się nie tylko z gwałtownym przyspieszeniem gospodarczym, ale także ze stabilizacją struktur społecznych. Stara germańska zasada elekcji władcy spośród głównego rodu, o której pisał Tacyt w swej Germanii w roku 98, stopniowo ewoluowała w monarchię dziedziczną, a elekcja występowała jedynie w przypadku braku bezpośredniego spadkobiercy. Obejściem elekcji była koronacja syna panującego jeszcze za jego życia, czyli vivente rege. Pierwszy w ten sposób koronował swego siedmioletniego syna Filipa król Francji Henryk I (1031-1060)48. Jego następcy powtórzyli ten manewr sześć razy z rzędu – gdy już możni z faktyczną dziedzicznością tronu się pogodzili, można było z tego wybiegu zrezygnować. Również lenna stały się w XI wieku dziedziczne, co de facto oznaczało, że ziemia stała się prywatną własnością, a to miało ogromne znaczenie dla umacniania pozycji poddanych. Na marginesie warto sobie uświadomić, że w Rosji prywatna własność ziemi budzi sprzeciwy jeszcze w XXI wieku, a Duma wyraziła zgodę na swobodny obrót ziemią dopiero w 2002 roku.
Konrad II (1024-1039) potwierdza