Moerbeibos. Dalene Matthee
vloek oor ons gebring het. Dat ’n man een nag ’n pakos by hom gevra het om sy vrou op te laai sodat hy haar op die dorp by die dokter kon kry, maar grootoupa wou nie die os gee nie. Toe dra die man die vrou en by Bokbaard-se-draai het hy haar laat val en net daar is sy met kind en al hemel toe.
“Dis ’n vervloekste bosstorie!” het ek geskree. “Dis ’n opgemaakte ding wat al jare rondgeskinder word en nou in jou ook ingeprent staat! Die een klomp sê dit was ’n man wat wou os leen, die ander sê dit was ’n vrou wat in barensnood kom herberg soek het. Ek sê vir jou dis ’n ding wat agterna opgemaak is. Van wanneer af stuur ons bosmense mekaar weg?” As ek Hannie in die hande kry, is daar moeilikheid. Hoe moet ek die storie uit die kind se kop uit kry? “Dis ’n opgemaakte ding, Pa sê dit vir jou.”
“Dit maak nie saak nie, Pa. Die waarheid bly staan: my ouma is dood toe my ma gebore is, my ma is dood toe ek gebore is. Ek weet dit lankal.” Sy het opgestaan en vuurherd toe geloop. Eers toe sy die stuk hout op die kole smyt dat die vonke in die lug op skiet, het sy die bitterheid in haar verklap. “Dit maak nie saak nie, dit maak net verskil,” het sy bygesê. “Johanna van oom Willem, Susanna van tant Grieta, Bettie van tant Bet en al die ander meisiekinders kan sê met wie saam hulle eendag wil dorp toe loop om te gaan trou. Nie ek nie.” Sy het die patats begin afwas en aangehou met praat en praat soos dit haar gewoonte was wanneer sy skuldig of bang is. “Bettie sê sy wil saam met Martiens loop. Susanna saam met Jacob Terblans – het Pa geweet dat vier van die Italiane kort nadat hulle aangekom het, voor die magistraat getrou het? Antonia Fardini het met Domenico Tomé getrou en haar suster, Giuditta, met Angelo Mangiagalli.”
“Maak jy die name op?” Ek kon nie dink dat dit hulle regte name kon wees nie.
“Ek maak dit nie op nie, Pa. ’n Mens moet net mooi luister; party is moeilik om te sê, jy moet ’n paar keer oefen. Maar dis lekker, dit klink so anders. Mister White sê Giuditta is so oud soos ek. Sewentien. Mister Christie verwag moeilikheid oor Angelo Mangiagalli; sy mense weet nie dat hy saam met die syboere gekom het nie. Hulle is baie vername mense in Italië en hy was veronderstel om met ’n ander meisie te trou, nie met Giuditta nie. Antonia en Domenico het mekaar op die skip van Engeland af leer ken. Pa sal môreoggend moet saamloop na die strikke toe, as daar meer as een bok is, kry ek die vleis nie alleen by die huis nie. Miskien moet ons die slee vat. Dinge gaan verkeerd draai by die tente, Pa, dis of hulle in die rondte loop soos mense wat nie weet waarheen nie. En Pa hoef nie bang te wees dat ek ’n man sal vat nie, ek sal nie trou nie, ek wil liewer leef.”
Die bitterste bitter was dat ek sonder ’n woord van troos vir haar moes sit. Ek kon nie vir haar sê: toe maar, dalk is jy nie soos jou ouma en jou ma nie, dalk kom dit jou nie oor nie. Geen mens het reg om vals te troos nie. En dit was maklik vir haar om te sê sy sal nie trou nie. Het sy geweet wat vir haar voorlê as sy die dag sinnigheid kry vir ’n man? Die regte sinnigheid? As die groot gevoelentheid oor jou kom, raak jy anders. Dit kom staan tussen jou kop en jou lyf, tussen jou voete en die aarde, dit laat jou anderster asemhaal, anderster kyk. Jy vind die hemel op die aarde.
Al troos wat ek had, was vir myself en dat sy mý kind is. ’n Kind van Silas Miggel is oop-oë bang. Hoeveel keer is ek nie in dikbos met haar deur, klipgooi onderkant of bokant ’n trop olifante verby nie? Stokstyfbang was die kleine lyfie voor my in die voetpad, maar nie ’n takkie sou onder haar voete kraak wat ’n grootvoet ’n oor kon laat roer nie. Maar die dag wat ek my eie wil die helderste in haar gesien het, was die dag toe die wolkbreuk ons op die dorp vasgekeer het en ons amper donker voor Gouna se drif staan. Ek sien daar’s nog kans dat ons die oorkant sal kan haal as ek haar op my skouers tel en deurdra. Sy was toe maar skaars ag jaar oud en te lig, die water sou haar vat as ek haar self laat deurloop. Ek moes haar by die huis kry, daar was nie meer ’n rafel droog aan ons lywe nie en ons kon nie daar slaap nie.
“Ons gaat deur,” sê ek vir haar. Die water raas voor ons verby.
“Ons gaan deur,” sê sy agterna.
“Die water gaat ons nie vat nie,” sê ek en ek tel haar op.
“Die water gaan ons nie vat nie,” sê sy.
Dit was lelike water. Modder. toe ek in die middel kom, dog ek ons is weg, die stroom gaan my vat met kind en al, maar ons is deur. Net-net. Eers by die huis, toe ek haar droog en voor die vuur had, vra sy: “Was Pa bang?”
“Ja,” sê ek, “maar ek het nie gerittel nie.”
“Nee,” sê sy, “ons het nie gerittel nie.”
Ligdag het ek en sy al nege die strikke gaan naloop. Elkeen was fyn en reg gestel soos ek haar geleer het, op die regte plekke, maar nie eers ’n bok se haar was gevang nie. Niks.
Sy was stil. Toe ons by die huis kom, het ek haar gehelp om ’n buitevuur te maak. Dit was tyd dat ons ’n slag patats onder die as kry, ’n mens raak moeg van waterpatats. Ek het by die hout gaan inval. By die tente was dit stiller as gewoonlik; hier en daar het ’n stuk wasgoed aan ’n ankertou gehang en van die mans het eenkant gestaan asof hulle vergader om te praat. Ek het my rug op hulle gedraai en die spansaag sekuur op die merk gesit en ’n nuwe stoeletjie aangevoor. My taak by die tente sou nie begin voor White nie weg is nie; twee base op een werf het nog nooit gedeug nie.
Die lug was oop en helder. ’n Vleiloerie het onder uit die kloof gedoe doe doe-doe-doe, opgehou, weer begin. As die vleiloerie roep, was die reën nie ver nie, en dit was goeie tyding. Ek het klaar gedink: as dit teen die Vrydag nog nie gereën het nie, sou ek die geelsloot moes loop oopsteek om die aartappels en die kool nat te lei. Een van die eerste dinge wat ek sou doen wanneer die spul sywurms weg is, het ek my gestaan en voorneem, sou wees om ’n behoorlike wal bo die sloot te gooi sodat ek meer water kon vang vir Mei en Junie se bergwinddae wat alles kom uitdor. ’n Dam soos Poortland sou die platrand nooit hê nie, die water was nie daar nie. Net die twee vlak afloopspruite het die platrand se water gebring, die een skuins bokant my huis, en die een anderkant die tente waar ek my twee osse laat suip het en waar ek vir White gesê het die Italiane moet skep; ek wou hulle nie naby die geelsloot sien nie, dis my water. Huiswater het ek van die dak af in die vat gevang. As die vat leeg was, het ons water aangedra van die sloot af, maar gelukkig was dit selde want die Bos ken min droogte. Nee, ’n dam soos Poortland s’n sou die platrand nie kon hê nie, maar ek was nie ontevrede nie; as ek blyreg kry, was ek oor niks ontevrede nie. Die beste van die riviere, die Gouna en die Knysna, het onder in die klowe om die platrand geloop en daaraan kon jy niks doen nie.
Die hout het lekker gewerk, want dit was goed droog. My kop het agtertoe geloop tot by die dag toe ek daardie boom bo in Lelievleibos in dikbos gekap het. Eintlik was ek op pad van die heuningneste af toe my oog die boom sien en ek hom net daar vooruit bereken in opvoustoeletjies: soveel mote, soveel pootjies, soveel draertjies waaraan die riempies vaskom. En ek sê vir Mirjam: “Hom gaat ek sommer net hier kap. As die wagter kom, hardloop ons wes tot onder in die kloof en kruip weg, want Pa se houtliksens het week voor laas al geverval en Pa wil nie vandag vir ’n wagter staat en verskonings lieg nie. Jy weet Pa hou nie van ’n liegtery nie.”
Dit was ’n mooi boom, ingeplant waar dit nie te skuins was vir ’n man om hom te moot en uit te sleep nie, as jy hom kap dat hy reg val. Ek sê nog die dag vir Mirjam: teen die tyd wat daardie boom se hout droog is, is sy groot. Sy was toe veertien en ek kon nog die kommer oor haar teëhou, sy was nog kinderlik. Ek byl in en ek kap nog ewe lekker, toe staan die man aan die bokant in die sleeppad en ek sê vir myself: Silas Miggel, dis te laat vir hardloop, vandag is die dag lat jy sonder liksens gevang is, dis ’n nuwe wagter. Maar toe ek die man weer aankyk, sien ek hy lyk nie soos ’n wagter nie, hy lyk nie eers soos ’n gewone mens nie, daar’s iets anders aan hom. Ek groet. Hy groet op Engels. Ek lê my byl neer en ek loop nader. Ek sien dis ’n man wat lank aan die loop is, die bondel op sy rug is groot en swaar en sy hare is lank soos ’n vroumens s’n. Bo-op sy bondel is ’n ding met pote wat nes twee horings agter sy kop verbysteek en ek vra hom daarna. Hy sê dis die ding waarop hy sy papier sit as hy teken. Ek vra vir hom wat hy teken; hy sê hy teken die Bos. Ek sê vir hom dan sal hy baie papiere vol moet teken want die Bos is groot. Toe vra hy vir my of ek hom dalk van die lelies kan sê, hy soek al weke. Ek vra vir hom watse lelies? Hy sê die vlei vol rooi lelies wat hulle sê êrens in die Bos is.