Eilande. Dan Sleigh
kind sal afstaan nie, solank as wat daar kos en drank vir die Watermans in die wyebroeke se kombuis was.
Ja, dit was beter vir haar daar as om klipvisse te vang in die reën. Oedasoa se vrou was bly dat die kind nou uit die koue was. Heitse, die wit man het makliker gelewe as die Koina. Maar was die man in wie se huis sy woon, getroud? Was daar ’n vrou wat na die kind kan omsien? En Oedasoa het stil geluister en riempies gerol tussen sy handpalms. Sy oë was neergeslaan as Chief Harry praat. As sy vrou praat, was sy oë op haar. ’n Groot trougeskenk, ja, het hy gesê, maar dan sal Krotoa hier moet kom woon, trou met ’n man uit hierdie kamp, en hulle kinders moet Cochoqua wees. ’n Honderd beeste, vyfhonderd skape. Haar vee sal deel bly van die Cochoqua-trop. Met sy vrou sou hy later oor die kind se andersmaak praat.
“Wat as sy by die Hollander wil bly?” het sy gevra.
“Wat gee jy aan ’n dogter wat nie joune wil wees nie?”
“Gee skape vir die wyebroek, dan bring ek rys en tabak,” het Chief Harry gesê. “Een velsak vol rys is sewe, agt dae se kos. Julle hoef nie so op uintjies te wag nie.”
“Hoeveel skaap wil die wyebroek hê?”
“Dit is veral vir aanteel, maar ook vir eet. As hy eers ’n aanteeltrop het, sal hy ons verder met rus laat.”
“Ons kan hom dan so help.”
“En bees, veral ry-os en dra-os.”
“Heitse, ons kan nooit ons bees laat gaan nie.”
“Net vir ’n tydjie. Gee vir my twee osse en sewe skape.”
“Maar wat gee hulle vir Krotoa? Wat kry sy daar, van die Hollander?”
“Hulle eet goed. Hy het gesê hy sal vir haar klere gee soos sy vrouens dra. Almal eet goed by die Hollander.” Hy het gedink aan sy eie reis na die Ooste. “Miskien vat hy haar op ’n skip na sy land toe.”
“Gaan hy dan weer terug? Hulle bou kliphuise. Dit is nie vir weer weggaan nie.”
“Skepe kom en gaan nou die hele tyd.”
Oedasoa se vrou het onrustig na haar man gekyk. Sy het gewag tot hy sy gesig na haar toe lig, en geskrik vir die hulpeloosheid wat sy daar sien. Toe sak sy oë na die riempies onder sy vingerpunte. Sy het stil dopgehou hoe strokies wat eers springbokvel was, wat eers wilde springbok was, ronder en sagter word teen mekaar, ronder en sagter soos Oedasoa die taaiheid van die wildsbok uit hulle stryk.
“Laat jou jong mans die bees en skaap verby die Grigriqua jaag, Oedasoa,” het Autshumao verduidelik. “’n Paar elke volmaan, ’n paar elke nuwemaan, tot die Hollander genoeg het. Later sal jou mense, almal van jou kamp en hulle vrouens ook, met die wyebroek wil ruil. Hy gee vir ouvee ook tabak. Jy sal moet keer dat die wyebroek nie te veel kry nie.”
Oedasoa het gewonder oor hierdie Autshumao op wie hy nog altyd neergesien het. Hier by hulle was skaap en bees genoeg om vir altyd te voorsien. Na hierdie winterreën kan hulle ’n goeie aanteel verwag. Hy kon ’n paar vee afstaan vir rys en tabak. Autshumao sê as die jong mans sy vee verby die Grigriqua neem, sal hulle rys en tabak terugbring. Maar die Grigriqua sal hulle wil voorlê, beroof. Op die oomblik is hulle net ’n klein klompie kwaai kêrels, maar daar kom nuwe heethoofde by, arm oorlopers, vlugtelinge wat roof sal kies vóór vee oppas. Waar gaan dié saak nog eindig? Sy jong mans wat die diere wegneem, moet beloon word as hulle terugkom, met van die rys, van die tabak. Wat word daarna van hulle? Rokers, drinkers.
Toe Autshumao ophou praat en hom in sy gesig bly kyk soos ’n hond wat vir ’n been wag, het Oedasoa geknik. Eerste sal hy van sy eie goed laat gaan, dan dié van ander mans van sy ouderdom wat gewillig is.
Chief Harry het nog een dag by Oedasoa gebly, en met die vrou gepraat oor haar sustertjie, hoe slim die kind was met die taal. Die koms van hierdie Hollanders was heel waarskynlik ’n goeie ding, het hy vir Oedasoa se vrou gesê. Die Hollander het werk belowe vir die ou vrouens wat by hom woon.
En Chief Harry het sy oë oor Oedasoa se beeste en skape laat gaan as hulle voordag veld toe loop, en weer as hulle met sononder binne die kring van huise gedryf word. Dan was hy daar tussen die ou mans, en sy oë het saam getel, groepe van tien, twee hande vol op ’n slag. Dit was pragtige diere wat daagliks in nat wintergras wei. Ook oor die jong herders het hy sy oë laat gaan.
Goeie kondisie, maar het hulle boog en pyle saam veld toe gedra, of net ’n raakhomstok? Het hulle huis toe gekom met ’n bokkie oor die skouers, of net met volstruiseiers of ’n skilpad vir die oumense van die familie? Hoe ver land-in het hierdie stil Oedasoa se stem getrek? En is sy vegosse geleer om vooraan te loop?
Ja, daar was ’n haas en ’n paar fisante, en dit was min vir die jong herders van so ’n groot kamp. Waarmee was hulle die dag agter die beeste besig? Hulleself die hele dag styfgemaak? Die seun wat die haas dra, is verwelkom, geprys as ’n jagter. Chief Harry, agter in die kring, het stil toegekyk; dit was ’n eer wat hy nooit geniet het nie. Toe Oedasoa in die voorste ry omdraai, was dit sy gedagte ook toe hy Chief Harry aankyk.
Die reën het opgehou en hy is terug Duintjies toe. Sy mense se hutte was leeg. Hy het spore gesoek, maar niks behalwe die reën se spore gesien nie. Die vuurgat in die groot hut was koud, die hout halfgebrand en skielik geblus. Hulle kalbas, vol tot bo met vars reënwater, het aan sy stok agter in die hut gehang. Die biesiemandjies was weg uit die dakkoepel. By die buiteherd het die skulphoop gelê soos hy dit laas gesien het: plat, koud en bespat met nat sand. Niks het daar bygekom nie. Van die hoogte van die duin kon hy mense sien werk aan die walle van die Fort; kruiwaens is teen planke op gestoot, boontoe. Ander het ronde seeklip aangedra uit ’n boot op die strand. Op die oop see naby die eiland het ’n diepgelaaide boot onder smal seil geloop.
Hy is onrustig na die Fort toe. Toe hy by die poort kom, lê sy hond daar teen die muur, sy pens dik gevreet. Die hond het hom aangekyk, gegaap en sy oë toegemaak. ’n Soldaat met ’n piek en ’n verroeste ysterhoed het uit die waghuis gekom met twee stukke van ’n vars, rokende potbrood wat drup van botter in sy hand. Met sy mond vol het hy grond toe beduie. Hy wou hê Chief Harry moes sy boog, pylhouer, assegaai en raakhomstok daar neersit. Hier was die Fort, die kanonne, die pieke en gewere, al die soldate. Hulle was nie vir hom bang nie, maar hy was vir hulle soos ’n kind, hy kon iets onverantwoordeliks doen. Hy moes daar op Van Riebeeck wag. Langs hom, waar die wagkamer se deur oopstaan, kon hy die dikte van die Fort se mure sien: twee vol armlengtes, pure klip, klei, breë hout. Bo-op het dakbalke gelê, swaar jong bome die volle wydte van die kamer, van die een muur tot die ander. Hy het hom probeer voorstel hoe hulle so ’n boom afkap, hoe die bylhoue klink in die diep bos onder die bergkranse, hoe soldate sukkel om hom teen die skuinste uit die bos te haal, hoe hulle stewels in die swart grond gly, hoe hulle vloek op hulle god. Hulle was nie kapabel sonder trekvee nie. Dit was hulle swakheid. Hulle moes osse kry.
Toe Van Riebeeck kom, sê Chief Harry vir hom: “Jy gaan baie osse nodig hê om al jou werk gedoen te kry.”
“Ja, ek het jou dit gesê.”
“Wat word van ons Koina na jy ons beeste in die hande het?”
“Jy oordryf nou. Wat het jy by Oedasoa gehoor, sal hy vir ons bees en skaap laat kry?”
Chief Harry het gedink: Wat verstaan hierdie man van die Koina se behoefte? Dis nie soos sy tee-en-brood nie. Die bees is alles, alles. Hy sê: “Ek sien my hond voor jou hek lê. Die vrouens is weg daar by die huise.”
“Hulle het kom werk vra.”
“En Krotoa?” Chief Harry het die onrus in Van Riebeeck se gesig gesien.
”Wat sê Oedasoa? Is hy gewillig om te voorsien?”
“Skaap en bees vir rys en tabak, elke nuwemaan. Maar hoeveel, wil hy weet? Hy vra hoeveel rys en hoeveel tabak.”
“Hy sal genoeg kry. Soveel as wat die diere werd is.”
“’n Bees het nie ’n prys nie. Jy kan nooit genoeg betaal nie.”
“Elke ding het sy prys. Elke man het sy prys, Chief Harry. Maar ons sal niemand bedrieg nie. Niemand sal