Eilande. Dan Sleigh
hoe hulle teen ’n bos staan, en die wit man se kosbare drank uit hulle blase in die grond laat wegloop. Klaar. Dít is ruilgoed. Dit verander tot niks.
“Nou waar slaap Krotoa, wil Oedasoa weet.”
“Eva slaap in ons kinders se kamer. Wil jy haar sien? Kom.”
Hulle het binnetoe gegaan en Van Riebeeck het sy kok aangesê om vir Chief Harry kos en drank te bring.
Die kind, toe sy kom, was soos ’n Hollandse meisietjie in swart en wit, met houtskoentjies teen die winter en ’n gestyfde klapmus. Haar gesig was effens voller, haar oë vol lag. Sy het geruik soos ’n Hollandse vrou. Sy was gelukkig. ’n Ent van Chief Harry af het sy gaan staan en na die Hollander gekyk asof sy wag op permissie. Van Riebeeck het dit opgemerk, sy mantel oor sy skouer geflap en buitetoe gegaan sodat die werkers hom buite sien in hierdie weer, en dit hulle aanspoor. Noudat hy weet dat daar beeste sou wees, kon hy verder beplan. Hy sou eerste ’n brandyster laat smee.
In die groot kamer het Chief Harry vir Krotoa gevra: “As hulle nou die hele dag vir die wyebroek vuurmaakgoed dra, wie gaan vir ons huise sorg?”
Krotoa het ernstig geantwoord: “Hulle gaan nie weer Duintjies toe nie. Hulle bly nou hier.”
“En die kos wat die Hollander belowe het?’
“Hulle kry dit. Hulle eet in die vishuis voor die poort.”
Chief Harry het sy hande stadig oor sy gesig getrek, van bo af ondertoe, asof sy vingerpunte sy gesigvel afstroop. Sy Goringhaicona het weggeraak in die Hollander se werk. Die huise by die Duintjies gaan in die wind verweer, leeg bly en volgende droëtyd uitmekaar waai. Hy sal die winter alleen daar wees, sonder die hond, en moet sy eie kos en brandhout soek. Daar is drie leë hutte, vir die hiënas, vir hom, vir die hei-nun. En kom Sonqua in die nag, seil hulle op die maag by sy deur in, en daar is nie ’n hond om te blaf of ’n wagbees om te bulk nie.
“Jy moet onthou, Autshumao, my naam is nou Eva.”
Chief Harry het geknik. Dit gaan baie anders wees as vroeër. Die kok het ingekom. Daar was ’n skottel melk-en-brood en ’n beker Spaanse wyn. Chief Harry het diep gedrink, en geëet van die warm melk-en-brood.
“En my heer het gesê jy kan die huise hier bring. Julle kan dit agter die buitemuur opsit.”
“Jou heer,” sê hy. “Praat jy van die wyebroek? Sê hy nou waar ek moet slaap?”
Sy het geduldig geswyg onder sy dreigende oë. Noudat hy alleen staan, die een wat nie kos het nie, nou wil hy oor haar heer speel. Toe hy sy wyn opgeslurp het, sê sy dat sy na die kinders moet gaan kyk.
Chief Harry het buite die poort omgedraai om Van Riebeeck agterna te kyk. Hy staar teen Van Riebeeck se rug en dink hy weet wat in die man se gedagtes is. Daar loop hy langs die stuk wal wat van die reën ingestort het, waar die soldate op steiers werk om die wal met sooie en klippe te stut. Hy is bekommerd oor sy stuk wal. Van die see af lyk sy Fort party dae asof dit deur swaargeskut platgeskiet is. As die inboorlinge wou, kon hulle teen daardie skuinste op hardloop soos kinders teen ’n sandduin. So ver was hulle nog te vreedsaam en onderling verdeeld om aan moord te dink, maar as hulle sou saamspan, was daar moeilikheid vir hom. Of sou hulle nie die moed hê nie? Daardie trekvee sal van die Koina moet kom, wie anders kan dit voorsien? ’n Heining van pale, hoog en dig genoeg om leeus en Koina buite te hou, is nodig om sy trekvee te bewaar. Hy gaan honderde boomstompe nodig hê om die veekraal te vergroot, van die geelhout agter die Tafelberg; hier groei geen ander bome wat lank en swaar genoeg is nie. Daar sou baie bome moet kom, en baie osse om die hout uit die bos tot by die wapad te sleep. Daarna ’n tweede voorspan, om ’n wa met ’n vrag stompe tot by die Fort te bring. Dan moet die stompe tot balke gereep word. Dit is waaraan die wyebroek daar in die reën loop en dink.
Toe die eerste nuwemaan kom, het Chief Harry vir die Cochoqua by die drif in die Brakkerivier gaan wag, dit was die ou oorstaan vir die Koina, vir die Cochoqua uit die noorde, en die Chainouqua van oorkant die berg. Die stroom het sterk geloop en die drif was diep na die reën. Gewoonlik het hy hier geproe of seewater by die mond ingestoot het, maar nou in die hart van die winter was die afloop te sterk, en daar was min kans vir vis in die vleie laer af. Het Van Riebeeck geweet dat die see twee keer daagliks tot hier bo by die drif opstoot? Hier kon Van Riebeeck elke dag genoeg vet harders trek om al sy mense mee te voer. Hy sou stilbly daaroor. Hier, tussen die bosse, was ook ’n klipstapel van Heitsi-Eib’. Chief Harry het ’n kalkklip op die lang, lae hoop gaan gooi, en met sy hand oor sy agterkop van die plek af weggeloop. In ’n digte plaat slaaibos op ’n hoogte naby die drif het hy sy bondel laat val, en vir hom slaapplek gemaak.
Voor dagbreek was die vee daar op die oorkantse wal: twee mans wat ’n bees en ses skape aanjaag. Chief Harry het sy koue lyf gestrek, ’n tydjie op hande en knieë gewag om na hulle praat te luister, en toe opgestaan. Hulle was bly om hom te sien. Dit was die eerste keer dat hulle hier kom; hulle was onseker oor die drif en wou liewer hoër op probeer. Maar hy het hulle gepaai: Dra maar die skape deur, die koei kan hier loop. Toe hulle troppie aan die Kaapse kant was, het hy hulle die Fort gewys. “En hoor, daar blaas hulle die horing.” Ver weg kon hulle die note van ’n trompet hoor. Dit was ’n vreemde geluid in hierdie land, en die herders het daarvoor stilgestaan. Al drie het gedink aan die geluid waarmee ’n olifant sy vyand wil verskrik, en by al drie het ontsag vir die Kompanjie gegroei. Toe het Chief Harry hulle op die beespad Fort toe gelei.
Die Cochoqua was stil, onrustig. Dit was die eerste keer dat hulle in die Fort kom, dat hulle wit mense sien, en die eerste sien van ’n stoel, ’n blikbord, ’n vuurslag. Hulle het weerskante van Autshumao se bankie gehurk.Van die begin van die gesprek af was Chief Harry seker dat hy Van Riebeeck in sy hand het. Hy sou net Engels praat. Van Riebeeck wou nog sy Evatjie inroep, maar Chief Harry het vir hom gesê: “Ek praat vir hulle, en jy kan my verstaan.” En aan die Cochoqua het hy verduidelik dat die kind vir die Hollander werk en dat hulle teen hom saamspan om die Koina te besteel. Van Riebeeck het drie kommetjies met brandewyn en water gevul, op tweede gedagte ’n blokkie suiker in elkeen gekrummel, drie pype met tabak gestop en aangesteek en in hulle hande gegee. Toe het hy voor sy klavesimbel gaan sit en psalmwysies gespeel. Chief Harry het sy kommetjie na die besoekers gelig, “Cheer, ho” gesê, en gedrink.
Van Riebeeck se eerste vraag was: “Wat kan ek met een koei doen, Herrie? Ek het honderde nodig.”
“Die mense sal nie hulle beeste afstaan nie. Die bees is vir hulle alles. Amper soos …” Hy het rondgekyk. Soos wat? Wat is vir die Hollander dierbaar? Op die Engelse skip was ’n kruis van hout met die figuur van ’n man daaraan gespyker, en jy kon ’n Engelsman doodslaan, maar hy sou nie daar verbyloop sonder om aan sy hoed te vat nie, anders was hy verlore soos ’n hond wat nie sy spoor huis toe kan kry nie. “As ons nie beeste het nie, moet ons rowers word, of jagters in die berge, of ons kos uit die koue seewater haal. Dit word honger en swaar dae.”
“Ek glo,” het Van Riebeeck gesê, “dat hulle tog sal verkoop of verruil. Hulle sál; die eerste bees staan klaar in my kraal.” Hy het tevrede gekyk hoe hulle aan die pype suig. Die eerste pyp maak van ’n man ’n roker. “Vra nou vir hulle, Herrie, hoeveel beeste Oedasoa het.”
“Veertig.”
“Ek wil dit van hulle hoor. Vra vir hom. Ek wil die waarheid weet.”
“Ek ken vir Oedasoa. Hy het veertig beeste.”
“Ek glo dit nie.”
Toe draai Chief Harry na die Cochoqua toe en vra: “Hoeveel beeste het Oedasoa?” En hy vertaal die antwoord: “Oedasoa het veertig beeste.”
Van Riebeeck wou dit nie aanvaar nie. As die Koina so arm is, sal hierdie diensstasie wat Here Sewentien aan hom toevertrou het, nooit aan die gang kom nie. Tientalle beeste, honderde, is nodig vir aanteelvee, trekvee, pakosse, slagvee, melkkoeie, maar die belangrikste van alles is die vervoer. Alles wat oor land moet gaan, moet deur osse geneem word. Dit is dus osse, of anders, waaragtig, gaan hy slawe maak van hierdie nasie. Hy sal met kalmte en geduld vooruit. Hulle beeste of hulle moet die las dra, maar hierdie diensstasie gaan slaag.
Hy het skoon brandewyn in hulle kommetjies gegooi.